Tom Cruise hrasar á síðasta snúning

Mission: Impossible – The Final Reckoning er sú áttunda í bestu hasarmyndaseríu okkar tíma: jörðin er á barmi kjarnorkustyrjaldar vegna Einingarinnar, gervigreindar sem ætlar sér að útrýma mannkyninu. Sá eini sem stendur í vegi er Ethan Hunt og hans traustu hjálparhellur.

Leikstjóri og handritshöfundur er Christopher McQuarrie sem hefur haldið um leikstjórnartauma síðustu þriggja mynda. Með Ethan Hunt (Cruise) í för eru hinir tryggu Luther (Ving Rhames), og Benji (Simon Pegg) auk vasaþjófsins Grace (Hayley Atwell) og launmorðingjans Paris (Pom Klementieff). Við það bætast svo aðrir meðlimir IMF, illmennið Gabriel (Esai Morales) og gríðarlegur fjöldi aukaleikara.

The Final Reckoning var frumsýnd hérlendis 22. maí og er sýnd í Sambíóunum, Smárabíó og Laugarásbíó. Áður en rýnt er í þennan lokakafla er réttast að fara aðeins yfir sögu seríunnar og feril hins umdeilda Tom Cruise, síðustu Hollywood-stjörnunnar.

Hægt er að horfa á allar M:I-myndirnar á Disney+ og myndir 4-7 á Netflix. 

Súperstjarna, blóðug byrjun og fáránlegt framhald

Sjónvarpsþættirnir Mission: Impossible voru sýndir á CBS frá 1966 til 1973 og fjölluðu um hóp spæjara, sem beittu háþróuðum blekkingum og sálfræðihernaði í baráttu við ýmis illmenni. 

Vegna vinsælda þáttanna reyndi Paramount lengi að gera kvikmynd byggða á þáttunum. Hjólin fóru þó ekki að snúast fyrr en Tom Cruise, yfirlýstur aðdáandi þáttanna, kom til sögunnar. 

Cruise hafði þá skotið sér upp á stjörnuhimininn á níunda áratugnum með Risky Business, Top Gun og Rain Man og fest sig enn betur í sessi með Days of Thunder og A Few Good Men.

Sidney Pollack, sem vann með Cruise í The Firm, átti að leikstýra myndinni en ekkert varð úr því. Cruise heillaðist af Brian De Palma, sem var þá nýlega búinn að gera Carlitos‘ Way og The Untouchables, eftir kvöldverð með leikstjóranum og réð hann til verksins.

Jim Phelps (Jon Voight), stjórnandi IMF-hópsins, sendir lið sitt á vettvang í verkefni í Prag en allt fer á versta veg: Hópnum er slátrað. Hunt kemst einn lífs af og er talinn hafa svikið félaga sína. Hann þarf því að flýja yfirvöld og leysa málin upp á eigin spýtur. 

Þetta bragð verður sígilt minni í seríunni: Hunt er stöðugt svikinn af yfirmönnum sínum eða honum afneitað.

Fyrsta myndin ber öll merki De Palma: myndatakan, yfirbragðið og þaulskipulögð hasaratriðin. Ýmsum brögðum er beitt til að búa til spennu, innilokunarkennd og fanga ofsóknaræði Hunt.

Tónninn í fyrstu myndinni er ívið dekkri en í þeim seinni og sagan þótti sömuleiðis fullflókin er myndin kom út sökum ýmissa vendinga í fléttunni. Þá er ríkari áhersla lögð á sálfræðihernað spæjarastarfsins frekar en hasaratriði.

Myndin hefur samt að geyma sígilda spennusenu þegar Hunt sígur niður í rammvarða hvíta hvelfingu til að stela háleynilegum upplýsingum frá CIA. Þrjátíu árum síðar má enn kalla þetta besta spennuatriði seríunnar.

Fyrsta myndin lagði grunn að því sem varð seinna. Enn áttu eftir að bætast við stöðugt hættulegri áhættuatriði, hlaupa-æði Cruise og teymiskjarninn sem Hunt safnaði í kringum sig.

Eftir fyrstu myndina náði ferill Cruise hápunkti leiklistarlega séð. Frá 1996 til 1999 lék hann í Jerry Maguire, Magnolia og Eyes Wide Shut og var tilnefndur til Óskarsverðlauna fyrir þær tvær fyrrnefndu.

Fyrir framhaldið, Mission: Impossible 2, leitaði Cruise til John Woo sem var orðinn súperstjarna í Asíu vegna gun-fu-stíls síns, blöndu bardagalista og byssu skotbardögum í stílíseruðum hasarsenum, og fékk sénsinn í Hollywood.

Í M:I 2 á Hunt við svikula IMF-manninn Ambrose (Dougray Scott) sem ætlar að dreifa banvænum taugavírus og hagnast ríkulega á lækningunni. Til þess að ná til Ambrose fær Hunt fyrrverandi ástkonu hans, þjófinn Nyuh (Thandiwe Newton) til að hjálpa sér.

Eins og í öllum myndum Woo er þar að finna látlausar hasarsenur sem eru sýndar hægt, stílíseraða byssubardaga og háværa rokktónlist. Hunt skýtur meira að segja úr tveimur skammbyssum í einu líkt og allar hetjur Woo. 

Áhorfendur dýrkuðu myndina en hún fékk slæma útreið hjá gagnrýnendum. Tónn myndarinnar rímar líka illa við restina af seríunni, Hunt er gjörólíkur sjálfum sér og minnir á montinn, graðan, bandarískan James Bond. 

Botninum náð og lygileg viðspyrna

Velgengni Cruise hélt áfram eftir aldamót. Vanilla Sky og The Last Samurai rökuðu inn tekjum, Cruise fékk hrós fyrir leik sinn í Collateral eftir Michael Mann og lék svo aðalhlutverk í tveimur stórmyndum eftir Spielberg, Minority Report og War of the Worlds.

Cruise gekk í Vísindakirkjuna 1986 en um árabil gengu ýmsar sögur um leikarann. Því var haldið fram að hann væri samkynhneigður, að kirkjan stjórnaði lífi hans algjörlega og hann væri snældubilaður. 

Árið 2005 versnaði álit almennings á kappanum enn frekar. Cruise gagnrýndi Brooke Shields fyrir að opna sig um fæðingarþunglyndi og hélt hann því fram að geðlyf virkuðu ekki. Skömmu síðar hoppaði hann öskrandi í sófanum hjá Opruh til að lýsa yfir ást sinni á Katie Holmes. South Park-menn ýjuðu að því að Cruise væri skápahommi í þættinum „Trapped in the Closet“ í lok árs.

David Fincher ætlaði að leikstýra þriðju myndinni en hætti við og sömu sögu er að segja um Joe Carnahan. Við áhorf á njósnaþáttunum Alias heillaðist Cruise af leikstjóranum J.J. Abrams og bauð honum að leikstýra Mission: Impossible 3 en Abrams hafði aðeins leikstýrt í sjónvarpi fram að því.

Hunt er sestur í helgan stein, ráðsettur og ástfanginn af hjúkrunarfræðingnum Julie (Michelle Monaghan). Þá fær hann skilaboð um að vopnasalinn Owen Davian sé búinn að ræna lærlingi Hunt,  Lindsay (Keri Russell) og Kanínufætinum, dularfullu vopni.

Þriðja myndin er án efa sú óeftirminnilegasta og kraftminnsta í seríunni og líður fyrir lélega leikstjórn Abrams og ómerkilegt handrit. Illmennið Davian (Phillip Seymour Hoffman) er það langbesta við myndina en honum bregður þó bara fyrir í korter. 

Myndin varð sömuleiðis ekki jafn vinsæl meðal áhorfenda þó hún fengi betri dóma hjá gagnrýnendum en forverarnir tveir.

Þá markaði M:I 3 tvenn tímamót. Annars vegar hefjast hér spretthlaup Hunt og verða framvegis fastur liður. Hins vegar bætist breski tæknisnillingurinn Benji (Pegg) í fyrsta sinn við IMF-teymið og verður einn nánasti kollegi Hunt út seríuna.

Ferill Cruise náði vissum botni í kjölfarið, orðstír hans var í ræsinu og myndirnar hans floppuðu ítrekað. Frá 2007 til 2010 lék hann í þremur floppum: herdramanu Lions and Lambs, spennutryllinum Valkyrie og hasarkómedíunni Knight and Day.

Cruise átti þó enn að flaggskip sitt og fjórða myndin í seríunni, Mission: Impossible – Ghost Protocol, kom út 2011. Abrams var skipt út fyrir Brad Bird, sem hafði þá leikstýrt teiknimyndunum Iron Giant, The Incredibles og Ratatouille. Skiptin reyndust heillaskref.

Ghost Protocol hefst á því að Hunt er frelsaður úr fangelsi af IMF-teyminu en er ekki fyrr frjáls en honum er kennt um sprengingu Kremlinsins í Moskvu. Forseti Bandaríkjanna virkjar Ghost Protocol og afneitar IMF svo þau þurfa ein á báti að stöðva sænsk-rússneska kjarnorkuvísindamannin Cobalt.

Hér er eftir verður það fastur liður að Cruise framkvæmir sjálfur að minnsta kosti eitt lífshættulegt áhættuatriði í hverri mynd.

Pælingin með því er auðvitað að skemmta áhorfendum en verður líka að meginfókus allra auglýsingaherferða í myndunum. Klifur Cruise upp Burj Khalifa í Dúbaí var þannig stóra áhættuatriði fjórðu myndarinnar.

Handritshöfundurinn McQuarrie kom inn í miðri framleiðslu myndarinnar , endurskrifaði hluta handritsins og kom í veg fyrir að Julie, eiginkona Hunt, yrði drepin og að Hunt yrði skipt út fyrir William Brandt (leikinn af Jeremy Renner). Með því átti að endurræsa seríuna og fríska upp á hana með nýju blóði.

Skilnaður, illir agentar og nýr skipstjóri

Cruise og McQuarrie unnu saman ári síðar við Jack Reacher og fann Cruise þar fullkominn félaga. McQuarrie átti eftir að skrifa og leikstýra síðustu fjórum M:I-myndunum.

Katie Holmes sótti það ár um skilnað og eftir fullu forræði yfir dóttur þeirra, Suri, til að koma henni undan Vísindakirkjunni. Cruise var staddur á Íslandi við tökur á Oblivion þegar hann fékk tíðindin. 

„Síðustu stundum hjónabands síns vörðu þau í Reykjavík, þar sem þau borðuðu meðal annars á Sushi Samba og gengu niður Skólavörðustíginn,“ sagði í frétt Vísis. Oblivion reyndist heldur ómerkileg en þar á eftir gerði Cruise hina frábæru Edge of Tomorrow.

Fimmta myndin í seríunni, Mission: Impossible – Rogue Nation, kom út 2015. Ef fjórða myndin hressti upp á seríuna þá tók fimmta myndina formið í nýjar hæðir. 

Hasarinn hefst á fyrstu sekúndu þegar Hunt og félagar þurfa að stöðva flugvél með sendingu af taugaeitri. Cruise hangir utan á breiðþotunni meðan hjálparhellan Benji reynir að hakka tölvukerfi flugvélarinnar og koma Hunt inn.

Hunt endurheimtir taugaeitrið en glannaskapur hans gerir það að verkum IMF er gert að undirdeild CIA að beiðni forstjórans, Alans Hunley (Alec Baldwin). Hunt þarf því einn síns liðs að uppræta Samtökin (The Syndicate), alþjóðlegan hóp fyrrverandi leyniþjónustufólks, undir stjórn illmennisins Solomon Lane (Sean Harris).

Tríóið Ethan, Benji og Luther er hér fullmótað og verður það fram á síðustu mynd. Þá kemur í fyrsta sinn við sögu hin breska Ilsa Faust (Rebecca Ferguson) sem er ekki öll þar sem hún er séð. 

Ferguson kryddar myndina rækilega og virkar sem gott mótvægi við Hunt. Serían nær líka fullkominni blöndu af hasar og húmor, spæjaraleikjum og áhættuatriðum. 

Kjarni Hunt er fangaður: Hann er óþrjótandi afl sem neitar að gefast upp og hendir sér stöðugt í lífshættulegar aðstæður til þess að ná markmiðum sínum. Fyrrnefndur Hunley, sem gengur í lok myndar til liðs við IMF, lýsir Hunt í löngum mónólóg sem lifandi birtingarmynd örlaganna (e. living manifestation of destiny).

Serían var þarna löngu orðin orðin krúnudjásn Cruise og ferill hans farinn að snúast fyrst og fremst um hana. Um leið jókst hróður Cruise, fólk hóf að lýsa honum sem bjargvætti hvíta tjaldsins og síðustu Hollywood-stjörnunni og bjargvætti hvíta tjaldsins. 

„Sjáumst í bíó,“ varð um þetta leyti að slagorði Cruise.

Sjötta myndin, Mission: Impossible – Fallout, kom út 2018. Postularnir, skuggaher Solomon Lane, er enn að störfum þó leiðtoginn sé í fangelsi. IMF þarf að koma í veg fyrir að Postularnir eignist þrjá plútóníum-kjarna.

Rogue Nation snerist um að sýna ofurmennsku Hunt en Fallout hefst á því að afhjúpa hans helsta brest: tryggð hans. Hunt getur ekki fórnað vinum sínum jafnvel þó lífi milljóna manna sé ógnað. 

Löstur Hunt kemur í ljós þegar hann lætur af hendi plútóníumkjarnana í skiptum fyrir Luther sem lendir í gíslingu Postulanna. Ákvörðunin reynist dýrkeypt og krefst nýr forstjóri CIA (Angela Bassett) þess að leyniþjónustufulltrúinn Walker (Henry Cavill) aðstoði Hunt við að endurheimta kjarnana. Dýnamíkin milli mannanna er frábær, Hunt finnst Walker þurs en Walker finnst Hunt skræfa.

Fallout tekur það sem gerði Rogue Nation góða og hækkar hitann upp í hundrað gráður. Myndinni lýkur á ótrúlegum lokakafla þar sem Luther, Benji og Ilsa reyna að aftengja þrjár kjarnorkusprengjur meðan Hunt flýgur gegnum gljúfur í þyrlueltingaleik.

Erkiengillinn andspænis Buster Keaton

Sjöunda myndin, Mission: Impossible – Dead Reckoning (Part One), er fyrri hluti tveggja mynda lokakafla. Einingin (The Entity), háþróuð gervigreind, hefur dreift sér um allar koppagrundir og hefur mikil illvirki í hyggju.

Fléttan er ansi ruglingsleg og ómögulegt að rekja hana hér. Í stuttu máli þarf Hunt ná lykli úr sokknum rússneskum kjarnorkukafbát því þar er að finna frumkóða gervigreindarinnar.

Ný andlit bætast í hópinn: vasaþjófurinn Grace (Atwell), vopnasalinn Alana Mitsopolis (Vanessa Kirby), illmennið Gabriel (Morales) sem vinnur fyrir Eininguna og hjálparhella hans, Paris (Klementieff), og CIA-fulltrúinn Jasper Briggs (Shea Whigham) sem reynir að stöðva Hunt.

Flókin atburðarásin og stórt persónugallerýið kemur McQuarrie í bobba en eftir hæga byrjun hefst hasarinn. 

Cruise kjarnar sinn innri Buster Keaton og myndin nær hæstum hæðum í fáránlegum háskasenum þegar Hunt skoppar um stræti Rómar á gulum smábíl, þeytist á mótorhjóli fram af fjalli eða eltir uppi hraðlest sem er að fara af teinunum.

Eftir Fallout tilkynnti Ferguson að hún ætlaði sigla á önnur mið sem leiddi til þess að Ilsa var drepin um miðbik sjöundu myndarinnar. Ákvörðun Ferguson virðist hafa sett plön þeirra félaga úr skorðum en vasaþjófurinn Grace tekur eiginlega við af Faust í þessum lokatvíleik.

Aðeins Messías getur stöðvað gervigreindina

Þá er loksins komið að dómi um Mission: Impossible – Final Reckoning. Myndin hefst á klassískum IMF-skilaboðum frá Bandaríkjaforseta þar sem greint er frá illum ásetningi Einingarinnar og yfirvofandi kjarnorkustyrjöld.

Hunt er með undralykilinn úr síðustu mynd en veit ekki að hverju hann gengur og þarf því að hafa upp á hinum illkvittna Gabriel, skósveini Einingarinnar.

Final Reckoning er í raun ekki spæjaramynd heldur hernaðarspennutryllir. Ólíkt stanslausa hasarnum í síðustu myndum fá áhorfendur senur úr stríðshreiðri Bandaríkjaforseta, bandarísku hermóðurskipi, þyrlu og kafbát og ratsjárstöð við ysta haf.

Æðistórt persónugallerýið úr síðustu mynd stækkar sömuleiðis. Launmorðinginn Paris (Klementieff) bætist í IMF-teymið eins og CIA-fulltrúinn Degas (Greg Tarzan Davis). Þá koma einnig við sögu: Bandaríkjaforseti og ráðgjafar hans, starfsmenn ratsjárstöðvar og áhöfn kafbáts. Milljón persónur sem fá flestar ekki nema örfáar línur, jafnvel bara nokkrar magnþrungnar augngotur.

Tvennt plagar fyrri hluta myndarinnar: linnulausar óþarfar upprifjanir, svo myndin minnir á anime-þáttaröð þar sem þarf sífellt að tryggja að áhorfendur séu með á nótunum, og reglulegar áminningar að Hunt sé hinn útvaldi.

Hugmyndin um Hunt sem óstöðvandi afl hefur byggst jafnt og þétt upp frá fimmtu myndinni. Samhliða hafa McQuarrie og Cruise leyft sér að ýkja ódauðleika hans, Hunt drukknar (og lifnar við) í Rogue Nation og neglist inn í lest í Dead Reckoning. Þetta er endanlega toppað í lokamyndinni.

Við vitum að Hunt er ódrepandi. Endurtekningar um mikilvægi hans, afrek og mátt verða samt sem áður fljótt býsna þreyttar. Fyrri hluti myndarinnar er hægur í gang og einkennist af óþarfa endurlitum, útskýrandi texta og endurteknum klisjum.

Frá hafsbotni til himinskauta

Lesandi kann að halda að hér sé algjörlega glatað bíó, en bíddu við! Þrátt fyrir endurtekningar, endurlit, ruglingslegan söguþráð og margar persónur nær McQuarrie að halda áhorfendum með leikstjórn, tónlist og bíótöfrum.

Ef Final Reckoning er rússíbani þá er fyrri helmingurinn leiðinlega ferðalagið upp brekkuna. Þegar seinni helmingurinn hefst þeysast áhorfendur samstundis niður brekkuna.

Hópurinn tvístrast: Hunt fer niður á hafsbotn meðan restin af IMF-teyminu þarf að koma sér á nálæga ratsjárstöð. Vel tekst til við að halda spennu á báðum vígstöðvum og á ratsjárstöðinni birtist óvænt gamall vinur. Má segja að þar sé eina vel lukkaða tenging lokamyndarinnar við atriði úr fortíð seríunnar.

Final Reckoning nær hæstu hæðum í tveimur áhættuatriðum þar sem Hunt fer langt niður á hafsbotn og svo hátt upp til skýja. Segja má að þar séu tvö bestu áhættuatriði í allri seríunni. 

Síðasta hálftímann skiptist frásögnin í þrjá þræði þar sem allt er undir og verkefnið virðist óvinnanlegt. Ekki getur verið að Ethan Hunt tapi loksins? Spennan eykst og eykst þar til hún verður óbærileg. Eftir stendur ógleymanlega bíóupplifun.

Niðurstaða: ** + **** = ***

Framleiðendur Mission: Impossible nýta lokamyndina til að hylla fyrri myndir og missa um leið sjónar á því hvað gerir seríuna frábæra. Óþörf endurlit, upprifjanir og klisjukenndar endurtekningar draga framan af úr skemmtanagildi myndarinnar.

Stórkostlegur seinni helmingur bjargar myndinni algjörlega. Tvö áhættuatriði sprengja skalann og á sama tíma tekst að halda tveimur þráðum gangandi sem greinast í þrjá undir lokin en slitna ekki.

Þrátt fyrir vonbrigði fyrri helmingsins er Final Reckoning góð viðbót við eina bestu hasarmyndaseríu allra tíma og mögnuð bíóupplifun sem fær mann til að nötra og skjálfa af spennu í sætinu.

Aðdáendur seríunnar verða heldur ekki sviknir: Við sjáum Tom Cruise hlaupa, við fáum gamla bandið og tvö sturluð áhættuatriði. Nú bíður maður bara spenntur eftir því að sjá hvað Tom Cruise, bjargvættur hvíta tjaldsins, tekur sér fyrir hendur næst.