Eru flokkarnir að líða undir lok? 23. janúar 2005 00:01 Það er stundum haft fyrir satt að á þessum síðustu (og verstu?) tímum hnattvæðingar hafi heimurinn aldrei verið minni. Samfara því má líka halda því fram að raddir heimsins hafi aldrei verið fleiri. Fyrir 200 árum eða svo myndaðist grunnur að þeim lýðræðisríkjum sem eru hvað algengust á Vesturlöndum í dag. Í því fyrirkomulagi gat einstaklingurinn fundið pólitískri þátttökuþörf sinni farveg í fjöldaflokkunum og treyst á að hagsmunir fjöldans sem hann tilheyrði væru hagsmunir sínir. Undanfarna áratugi hefur þetta breyst og má meðal annars merkja af því að félagatala flestra lýðræðisflokka hefur hrunið. Stjórnmálaflokkar og menn eru tortryggðir og grunaðir um græsku. Nýleg könnum Gallup sýnir til dæmis að þetta er reyndin á Íslandi og rímar ágætlega við önnur vestræn tíki. Á hinn bóginn virðast grasrótarsamtök, sem setja oft eitt hagsmunamál á oddinn, átt gott með að virkja almenning. Ýmis náttúruverndarsamtök og andstæðingar Íraksstríðsins eru gott um dæmi um slíkar hreyfingar. Í ljósi þessa er ekki ólvarlegt að álykta að vestrænum stjórnmálaflokkum hefur ekki tekist að endurnýja sig og aðlaga breyttum tímum. Pennastrik á pappísrssnifsi á fjögurra ára fresti virðist fátæklegur tjáningarmáti og í stjórnmálaumræðunni mikið spurt hvernig hægt sé að auka þátttökulýðræði. Þessi þróun hefur ekki farið fram hjá Íslandi, til dæmis er sú ósk Halldórs Ásgrímssonar um að endurskoðun stjórnarskráin verði endurskoðuð af samfélaginu í heild en ekki bara ráðherrum, þingmönnum og nefndum. Í tilefni þessa gefst kostur til að fara lengra með umræðuna og stjórnmálaflokkar mættu spyrja sig hvað þeir geta gert til að auka áhuga almennings á þátttöku í pólitísku starfi. Kannanir sýna að fólk treystir stjórnmálamönnum betur en flokkum; það fái á tilfinninguna þeir séu í betri tengslum við kjósendur sínar og finnst betra að geta gert einstakling ábyrgan fyrir gjörðum sínum flokksmáskínuna? Sú umræða að það eigi að kjósa fólk en ekki flokka er svo sem ekki ný af nálinni, en eru aðrir valkostir í stöðunni? Flestir stjórnmálaflokkar flokkar notast við sérstakar valnefndir eða lokuð prófkjör til að vekja frambjóðendur sína. Opin prófkjör hafa tíðkast á Íslandi þau virðast vera á undanhaldi því við þau eru iðulega tengdir neikvæðir þættir á borð við smölun. Sú spurning vaknar hins vegar upp hvort opnu prófkjörin séu líklegri til að virkja einstaklinga í pólitísku starfi? Áður fyrr mótuðust pólitískar skoðanir oftar en ekki af samfélagsstöðu viðkomandi eða þær gengu hugsanlega í arf. Í dag, þegar félagslegur fjölbreytileiki hefur sjálfsagt aldrei verið meiri, eru margir sem ekki geta hugsað sér að binda trúss sitt við einn sérstakan stjórnmálaflokk til langs tíma (nema þeir ætli sér ef til vill frama innan hans). Er það ekki eðlileg krafa nútímans að almenningur fái að velja sér hugsanlega framtíðarleiðtoga sína án þess að grafa sig í garði einstakra flokka?Önnur hugmynd er sú að fulltrúar flokkanna fái meira svigrúm til athafna en tíðkast. Almenningur sé orðinn leiður á þeim sem “spila með með liðinu” og vill fólk sem fylgir sannfæringu sinni þó hún gangi hugsanlega gegn skoðun flokksforystunnar. Önnur algeng gagnrýni á stjórnmálaflokka er að á milli þeirra og almennings hafi myndast víð gjá; flokkarnir hafi færst nær ríkinu og fjarlægst samfélagið. Stjórnmálaflokkar 21. aldar standa frammi fyrir því að þurfa að brúa þetta bil. Netið er oftar en ekki nefnt sem heppilegur vettvangur fyrir gagnkvæmar umræður þingmanna og almennings, enda hafa margir stjórnmálamenn tekið netið í sína þjónustu. Hvað Ísland varðar verður forvitnilegt að fylgjast með framvindu mála í enduskoðun stjórnarskrárinnar; hvort stjórnmálflokkar og ekki síst almenningur sjái tækifærið í að endurnýja lýðræðisfyrirkomulag okkar í heild sinni. Það er nauðsynlegt að það gerist ef hugmyndin um fulltrúalýðræði á ekki að verða nafnið tómt. Bergsteinn Sigurðsson Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gestapennar Í brennidepli Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Sjá meira
Það er stundum haft fyrir satt að á þessum síðustu (og verstu?) tímum hnattvæðingar hafi heimurinn aldrei verið minni. Samfara því má líka halda því fram að raddir heimsins hafi aldrei verið fleiri. Fyrir 200 árum eða svo myndaðist grunnur að þeim lýðræðisríkjum sem eru hvað algengust á Vesturlöndum í dag. Í því fyrirkomulagi gat einstaklingurinn fundið pólitískri þátttökuþörf sinni farveg í fjöldaflokkunum og treyst á að hagsmunir fjöldans sem hann tilheyrði væru hagsmunir sínir. Undanfarna áratugi hefur þetta breyst og má meðal annars merkja af því að félagatala flestra lýðræðisflokka hefur hrunið. Stjórnmálaflokkar og menn eru tortryggðir og grunaðir um græsku. Nýleg könnum Gallup sýnir til dæmis að þetta er reyndin á Íslandi og rímar ágætlega við önnur vestræn tíki. Á hinn bóginn virðast grasrótarsamtök, sem setja oft eitt hagsmunamál á oddinn, átt gott með að virkja almenning. Ýmis náttúruverndarsamtök og andstæðingar Íraksstríðsins eru gott um dæmi um slíkar hreyfingar. Í ljósi þessa er ekki ólvarlegt að álykta að vestrænum stjórnmálaflokkum hefur ekki tekist að endurnýja sig og aðlaga breyttum tímum. Pennastrik á pappísrssnifsi á fjögurra ára fresti virðist fátæklegur tjáningarmáti og í stjórnmálaumræðunni mikið spurt hvernig hægt sé að auka þátttökulýðræði. Þessi þróun hefur ekki farið fram hjá Íslandi, til dæmis er sú ósk Halldórs Ásgrímssonar um að endurskoðun stjórnarskráin verði endurskoðuð af samfélaginu í heild en ekki bara ráðherrum, þingmönnum og nefndum. Í tilefni þessa gefst kostur til að fara lengra með umræðuna og stjórnmálaflokkar mættu spyrja sig hvað þeir geta gert til að auka áhuga almennings á þátttöku í pólitísku starfi. Kannanir sýna að fólk treystir stjórnmálamönnum betur en flokkum; það fái á tilfinninguna þeir séu í betri tengslum við kjósendur sínar og finnst betra að geta gert einstakling ábyrgan fyrir gjörðum sínum flokksmáskínuna? Sú umræða að það eigi að kjósa fólk en ekki flokka er svo sem ekki ný af nálinni, en eru aðrir valkostir í stöðunni? Flestir stjórnmálaflokkar flokkar notast við sérstakar valnefndir eða lokuð prófkjör til að vekja frambjóðendur sína. Opin prófkjör hafa tíðkast á Íslandi þau virðast vera á undanhaldi því við þau eru iðulega tengdir neikvæðir þættir á borð við smölun. Sú spurning vaknar hins vegar upp hvort opnu prófkjörin séu líklegri til að virkja einstaklinga í pólitísku starfi? Áður fyrr mótuðust pólitískar skoðanir oftar en ekki af samfélagsstöðu viðkomandi eða þær gengu hugsanlega í arf. Í dag, þegar félagslegur fjölbreytileiki hefur sjálfsagt aldrei verið meiri, eru margir sem ekki geta hugsað sér að binda trúss sitt við einn sérstakan stjórnmálaflokk til langs tíma (nema þeir ætli sér ef til vill frama innan hans). Er það ekki eðlileg krafa nútímans að almenningur fái að velja sér hugsanlega framtíðarleiðtoga sína án þess að grafa sig í garði einstakra flokka?Önnur hugmynd er sú að fulltrúar flokkanna fái meira svigrúm til athafna en tíðkast. Almenningur sé orðinn leiður á þeim sem “spila með með liðinu” og vill fólk sem fylgir sannfæringu sinni þó hún gangi hugsanlega gegn skoðun flokksforystunnar. Önnur algeng gagnrýni á stjórnmálaflokka er að á milli þeirra og almennings hafi myndast víð gjá; flokkarnir hafi færst nær ríkinu og fjarlægst samfélagið. Stjórnmálaflokkar 21. aldar standa frammi fyrir því að þurfa að brúa þetta bil. Netið er oftar en ekki nefnt sem heppilegur vettvangur fyrir gagnkvæmar umræður þingmanna og almennings, enda hafa margir stjórnmálamenn tekið netið í sína þjónustu. Hvað Ísland varðar verður forvitnilegt að fylgjast með framvindu mála í enduskoðun stjórnarskrárinnar; hvort stjórnmálflokkar og ekki síst almenningur sjái tækifærið í að endurnýja lýðræðisfyrirkomulag okkar í heild sinni. Það er nauðsynlegt að það gerist ef hugmyndin um fulltrúalýðræði á ekki að verða nafnið tómt. Bergsteinn Sigurðsson
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson Skoðun
Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson Skoðun