Orðræða um orkumál (3) Þorkell Helgason skrifar 29. október 2007 00:01 Umræðan Orkumál Þetta eru lokin á syrpu pistla um orkumál á líðandi stund. Hér verður rætt um umdeilda þætti: eignarhald á orkufyrirtækjum og auðlindum. Auðlindir: þjóðareign – einkaeignLengi hefur verið deilt um það hvort auðlindir í og á jörðu skuli vera í almannaeigu eða einkaeigu. Á vissan hátt var tekið af skarið með tveimur lagasetningum á seinustu árum. Annars vegar var lögfest að jarðeigendur skyldu eiga öll réttindi til orkunýtingar á og undir sínum landareignum, en með gömlum vatnalögum var búið að segja það sama um orku vatnsfalla. Á hinn bóginn var tekið á því með þjóðlendulögunum að auðlindir utan jarða og eignarlanda skyldu vera í eigu íslenska ríkisins. Þá ber að hafa í huga að ríki og sveitarfélög eiga líka talsverðar landareignir og þar með auðlindir þeirra. Ekki hefur verið kortlagt hve mikið af orkulindunum er samanlagt í opinberri eigu og hve mikið í einkaeigu, en ætla má að talsverður meirihluti sé í eigu hins opinbera með einum eða öðrum hætti. Nú hafa ráðherrar kynnt þá stefnu að ekki verði gengið á eign hins opinbera á orkulindum og að þær verði ekki seldar, enda þótt ekki sé ætlunin að hrófla við núverandi einkaeigu í þessum efnum. Hliðstæð umræða er í gangi í Noregi, þar sem hið opinbera hefur í reynd umráð yfir megninu af hinum gífurlegu orkulindum Norðmanna. Vegna tiltekins dóms EFTA-dómstólsins varðandi hluta af vatnsréttindunum hefur norska ríkisstjórnin áréttað þann vilja sinn að kvika ekki frá opinberri forsjá á vatnsorkunni. Opinber eign – opinber reksturEnda þótt auðlindir kunni að vera í opinberri eigu eða umsjón er ekki þar með sagt að nýting auðlindanna eigi að vera hlutverk hins opinbera. Þannig eru „nytjastofnar á Íslandsmiðum ... sameign íslensku þjóðarinnar" eins og segir í lögum enda þótt nýtingin sé framseld til eigenda fiskiskipa. Með sama hætti er það aðskilin ákvörðun hver stefnan á að vera varðandi eignarhald á orkulindum og hverjum á að vera heimilt að nýta þær, hvort það séu jöfnum höndum opinberir aðilar og einkaaðilar, jafnt innlendir sem erlendir. Í hinni pólitísku umræðu vill þó brenna við að hér sé allt lagt að jöfnu, auðlindaforsjáin og nýtingin, eftir því sem hentar málflutningum. Mikilvægasta úrlausnarefnið í þessum málum er hvernig háttað er aðgengi að þeim auðlindum sem stjórnvöld kunna að hafa til ráðstöfunar, hvernig gert er upp á milli þeirra sem nýta vilja sama auðlindakostinn og hvað og hvernig greitt er fyrir nýtinguna. Íslendingar – útlendingarÍ upphafi síðustu aldar settu Norðmenn undir þann leka að vatnsorkuréttindi voru að færast í hendur útlendinga. Það gerðu þeir með þeim hætti að lögbjóða að skila yrði réttindunum og orkuverunum „heim" til Noregs að sextíu árum liðnum. Fyrirkomulagið á þessari „heimkvaðningu" (hjemfall á norsku) varð tilefni fyrrgreinds EFTA-dóms. Hérlendis gengu menn enn lengra og voru settar lagaskorður við áformum Einars Benediktssonar um að fá erlent fjármagn til virkjana og stóriðju. Enn eru færð rök gegn erlendri aðild að orkugeiranum. Með aðild okkar að EES er fyrirmunað að gera upp á milli okkar og annarra EES-búa í þeim efnum. Enda þótt lög setji aðilum utan EES vissar tálmanir er auðvelt að komast framhjá þeim. Því er hæpið að hægt væri að setja skorður við aðild erlendra einkaaðila að orkugeiranum þótt menn kynnu að vilja það. Spyrja má hvort fælni við útlendinga er ekki birtingarmynd annarra áhyggjuefna, svo sem þeirra að einkaaðilar megi ekki eignast auðlindir í almannaeigu, að sérleyfisstarfsemi eigi að vera í opinberum rekstri eða hvort einkaeignarfyrirkomulag eigi að vera þar jafnrétthátt? Í margra augum skiptir máli hvort auðlindir eru í almannaeigu eða ekki. En er reginmunur á því hvort sá sem kann að eiga hlut í auðlindunum heitir Jón Sigurðsson eða John Smith? Kannski búa báðir í London! Snýst ekki deilan fremur um hlut hins opinbera annars vegar og einkaaðila hins vegar en hvert ríkisfang manna er?Höfundur er orkumálastjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorkell Helgason Mest lesið Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Skoðun Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Umræðan Orkumál Þetta eru lokin á syrpu pistla um orkumál á líðandi stund. Hér verður rætt um umdeilda þætti: eignarhald á orkufyrirtækjum og auðlindum. Auðlindir: þjóðareign – einkaeignLengi hefur verið deilt um það hvort auðlindir í og á jörðu skuli vera í almannaeigu eða einkaeigu. Á vissan hátt var tekið af skarið með tveimur lagasetningum á seinustu árum. Annars vegar var lögfest að jarðeigendur skyldu eiga öll réttindi til orkunýtingar á og undir sínum landareignum, en með gömlum vatnalögum var búið að segja það sama um orku vatnsfalla. Á hinn bóginn var tekið á því með þjóðlendulögunum að auðlindir utan jarða og eignarlanda skyldu vera í eigu íslenska ríkisins. Þá ber að hafa í huga að ríki og sveitarfélög eiga líka talsverðar landareignir og þar með auðlindir þeirra. Ekki hefur verið kortlagt hve mikið af orkulindunum er samanlagt í opinberri eigu og hve mikið í einkaeigu, en ætla má að talsverður meirihluti sé í eigu hins opinbera með einum eða öðrum hætti. Nú hafa ráðherrar kynnt þá stefnu að ekki verði gengið á eign hins opinbera á orkulindum og að þær verði ekki seldar, enda þótt ekki sé ætlunin að hrófla við núverandi einkaeigu í þessum efnum. Hliðstæð umræða er í gangi í Noregi, þar sem hið opinbera hefur í reynd umráð yfir megninu af hinum gífurlegu orkulindum Norðmanna. Vegna tiltekins dóms EFTA-dómstólsins varðandi hluta af vatnsréttindunum hefur norska ríkisstjórnin áréttað þann vilja sinn að kvika ekki frá opinberri forsjá á vatnsorkunni. Opinber eign – opinber reksturEnda þótt auðlindir kunni að vera í opinberri eigu eða umsjón er ekki þar með sagt að nýting auðlindanna eigi að vera hlutverk hins opinbera. Þannig eru „nytjastofnar á Íslandsmiðum ... sameign íslensku þjóðarinnar" eins og segir í lögum enda þótt nýtingin sé framseld til eigenda fiskiskipa. Með sama hætti er það aðskilin ákvörðun hver stefnan á að vera varðandi eignarhald á orkulindum og hverjum á að vera heimilt að nýta þær, hvort það séu jöfnum höndum opinberir aðilar og einkaaðilar, jafnt innlendir sem erlendir. Í hinni pólitísku umræðu vill þó brenna við að hér sé allt lagt að jöfnu, auðlindaforsjáin og nýtingin, eftir því sem hentar málflutningum. Mikilvægasta úrlausnarefnið í þessum málum er hvernig háttað er aðgengi að þeim auðlindum sem stjórnvöld kunna að hafa til ráðstöfunar, hvernig gert er upp á milli þeirra sem nýta vilja sama auðlindakostinn og hvað og hvernig greitt er fyrir nýtinguna. Íslendingar – útlendingarÍ upphafi síðustu aldar settu Norðmenn undir þann leka að vatnsorkuréttindi voru að færast í hendur útlendinga. Það gerðu þeir með þeim hætti að lögbjóða að skila yrði réttindunum og orkuverunum „heim" til Noregs að sextíu árum liðnum. Fyrirkomulagið á þessari „heimkvaðningu" (hjemfall á norsku) varð tilefni fyrrgreinds EFTA-dóms. Hérlendis gengu menn enn lengra og voru settar lagaskorður við áformum Einars Benediktssonar um að fá erlent fjármagn til virkjana og stóriðju. Enn eru færð rök gegn erlendri aðild að orkugeiranum. Með aðild okkar að EES er fyrirmunað að gera upp á milli okkar og annarra EES-búa í þeim efnum. Enda þótt lög setji aðilum utan EES vissar tálmanir er auðvelt að komast framhjá þeim. Því er hæpið að hægt væri að setja skorður við aðild erlendra einkaaðila að orkugeiranum þótt menn kynnu að vilja það. Spyrja má hvort fælni við útlendinga er ekki birtingarmynd annarra áhyggjuefna, svo sem þeirra að einkaaðilar megi ekki eignast auðlindir í almannaeigu, að sérleyfisstarfsemi eigi að vera í opinberum rekstri eða hvort einkaeignarfyrirkomulag eigi að vera þar jafnrétthátt? Í margra augum skiptir máli hvort auðlindir eru í almannaeigu eða ekki. En er reginmunur á því hvort sá sem kann að eiga hlut í auðlindunum heitir Jón Sigurðsson eða John Smith? Kannski búa báðir í London! Snýst ekki deilan fremur um hlut hins opinbera annars vegar og einkaaðila hins vegar en hvert ríkisfang manna er?Höfundur er orkumálastjóri.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun