Það er engin skeið Björn Hákon Sveinsson skrifar 8. febrúar 2021 11:31 Heilbrigðisstarfsfólk leitast alla daga við að finna orsakir einkenna og sjúkdóma fólks og meðhöndla eftir bestu getu. Fólk leitar skýringa til þeirra á einkennum, oft á tíðum sársauka, sem það ræður ekki við og treystir á fagfólkið til að finna orsakirnar. Í tilfellum sársauka getur verið flókið mál að finna orsakirnar því á sama tíma og skilningi okkar á sársauka hefur fleygt fram síðasta áratuginn eða tvo hefur einnig orðið flóknara að greina orsakir hans. Áður fyrr unnu heilbrigðisstéttir eftir svokölluðu líffræðilegu módeli (e. biomedical model) þar sem grunnkenningin var sú að öll líkamleg einkenni ættu orsakir sínar í líffræðinni, líkamanum. Í dag vitum við að sársauki er margþætt upplifun og á orsakir sínar í hinu líkamlega (e. bio), hinu andlega (e. psycho) og hinu félagslega (e. social) umhverfi einstaklingsins. Nú til dags er því unnið eftir svokölluðu lífsálfélagslegu líkani (e. biopsychosocial model). Það gerir okkur hins vegar oft erfiðara fyrir að greina orsakir sársauka því nú þurfa sjúkraþjálfarar til dæmis að þekkja áhrif andlegra og félagslegra vandamála á sársaukaupplifun einstaklings með bakvandamál. Þetta eru flókin og oft erfið mál að ræða við skjólstæðinga. Sérstaklega þar sem sjúkraþjálfarar og aðrar heilbrigðisstéttir fá oft ekki sérstaka þjálfun til að ræða erfið andleg og félagsleg vandamál við skjólstæðinga sína. Því er oft einfaldasta og auðveldasta lausnin að skella illa rökstuddri einkennagreiningu á fólk með flókin vandamál. Vöðvabólga er einmitt það, einkennagreining. Fólk kemur til okkar með sársauka í ofanverðu baki, í herðum og mögulega hálsi og höfði. Því líður eins og vöðvarnir í kring séu stífir, þoli lítið álag og ef þetta hefur verið langvarandi ástand eru þeir mögulega svolítið þykkir. Yfirleitt fær fólk með þessi einkenni greiningu um vöðvabólgu frá sjúkraþjálfara, lækni eða öðru heilbrigðisstarfsfólki. Ef bólga væri í raun að valda þessum einkennum gætum við útrýmt henni með nokkurra daga skammti af sterkum bólgueyðandi lyfjum en því miður myndi það ekki gera meira gagn en að gefa sterkan skammt af smartís í heila viku. Einkennagreiningar hafa það því miður oft í för með sér að við meðhöndlum einkennin en ekki orsökina. Fólk kemur til heilbrigðisstarfsfólks eins og sjúkraþjálfara með vöðvabólgugreiningu og við reynum að nudda “bólguna” úr þeim, leiðrétta líkamsstöðu þess með því að þrýsta á hrygginn á því eða stinga það endurtekið til að lina sársaukann. Ekkert af þessu mun þó vinna á orsökunum og því mun fólk ekki verða betra til lengri tíma litið. Í besta falli mun því líða tímabundið betur og verður síðan háð þessari einkennameðferð. Háð nuddinu eða hnykkingunum, festist í vítahring skammvinnar vellíðan og versnunar. Líkt og leikmaður sem lendir alltaf í slöngunni og stiganum til skiptis í slönguspilnu. Tilefni greinarinnar er þessi frétt Vísis um konu sem fékk vöðvabólgugreiningu á fleiri en einum stað en endaði á því að vera hætt komin vegna heilablæðingar innan fárra daga. Nú vil ég síst af öllu valda ofálagi á bráðamóttökuna með því að sem nokkurn tímann hafa fengið vöðvabólgugreiningu að hópast á Landspítalann Fossvoginum. Mér finnst líklegt að í 0,0000-eitthvað prósent skipta sem einhver fær vöðvabólgugreiningu sé orsökin raunverulega alvarleg. Mig langar hins vegar til að biðja kollega mína í heilbrigðisgeiranum til að hætta að skella vöðvabólgustimpli á skjólstæðinga án frekari útskýringa. Það er einföldun sem hjálpar engum. Og til almennings: Næst þegar einhver greinir ykkur með vöðvabólgu án þess að leita frekari orsaka. Gerið sjálfum ykkur greiða og leitið annað. Þess er vert að geta að til er sjúkdómur sem heitir Myositis og er yfirleitt kallaður vöðvaþroti til aðgreiningar en einnig vöðvabólga. Það má segja að það sé hin raunverulega vöðvabólga en hún herjar helst á mjaðmasvæði og axlir/hendur og veldur t.d. erfiðleikum við að ganga upp tröppur og lyfta höndum yfir axlir. Greining Myositis er m.a. staðfest með vefjasýnum úr húð og vöðvum (sjá nánar hér). Myositis á því ekki að rugla saman við þá vöðvabólgu sem um ræðir í þessari grein og mætti útskýra sem “óskilgreinda vöðvaverki”. Raunverulegar orsakir þeirra einkenna sem um ræðir í þessari grein og fá daglega vöðbabólgu stimpilinn geta hins vegar verið allt frá streitu, áföllum, svefnleysi, vinnu- eða fjölskyldutengdu álagi yfir í einhæft líkamlegt álag eða almennt hreyfingarleysi og allt þar á milli. Orsakirnar leiða svo af sér einkenni sem eru talin stafa af því að taugakerfið leyfir vöðvunum ekki þann slaka sem þeir þurfa til að fá hvíld. Vöðvarnir verða því sífellt í meiri grunnspennu en æskilegt er og það þrengir að æðum sem minnkar næringarflæði til vöðvanna og flutning úrgangsefna frá þeim (sjá nánar hér). Þannig eiga vöðvarnir það til að þrútna með tímanum og tilfinningin er eins og þeir séu bólgnir. Svolítið eins og fjölskylda í timburhúsi þar sem vatnsflæði er skert og fráfall er of hægt. Á endanum verður fólkið vannært, húsið fyllist af úrgangi, veggirnir þrútna og fjölskylda á kafi í skólpi byrjar að orga á hjálp. Þá er rosa þægilegt ef einhver kemur og hnykkir fullorðna fólkinu, setur heita bakstra á börnin og nuddar hundinn en fljótlega verður lífið í skólpinu ömurlegt aftur. Höfundur er sjúkraþjálfari Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Halldór 21.09.2024 Halldór Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Sjá meira
Heilbrigðisstarfsfólk leitast alla daga við að finna orsakir einkenna og sjúkdóma fólks og meðhöndla eftir bestu getu. Fólk leitar skýringa til þeirra á einkennum, oft á tíðum sársauka, sem það ræður ekki við og treystir á fagfólkið til að finna orsakirnar. Í tilfellum sársauka getur verið flókið mál að finna orsakirnar því á sama tíma og skilningi okkar á sársauka hefur fleygt fram síðasta áratuginn eða tvo hefur einnig orðið flóknara að greina orsakir hans. Áður fyrr unnu heilbrigðisstéttir eftir svokölluðu líffræðilegu módeli (e. biomedical model) þar sem grunnkenningin var sú að öll líkamleg einkenni ættu orsakir sínar í líffræðinni, líkamanum. Í dag vitum við að sársauki er margþætt upplifun og á orsakir sínar í hinu líkamlega (e. bio), hinu andlega (e. psycho) og hinu félagslega (e. social) umhverfi einstaklingsins. Nú til dags er því unnið eftir svokölluðu lífsálfélagslegu líkani (e. biopsychosocial model). Það gerir okkur hins vegar oft erfiðara fyrir að greina orsakir sársauka því nú þurfa sjúkraþjálfarar til dæmis að þekkja áhrif andlegra og félagslegra vandamála á sársaukaupplifun einstaklings með bakvandamál. Þetta eru flókin og oft erfið mál að ræða við skjólstæðinga. Sérstaklega þar sem sjúkraþjálfarar og aðrar heilbrigðisstéttir fá oft ekki sérstaka þjálfun til að ræða erfið andleg og félagsleg vandamál við skjólstæðinga sína. Því er oft einfaldasta og auðveldasta lausnin að skella illa rökstuddri einkennagreiningu á fólk með flókin vandamál. Vöðvabólga er einmitt það, einkennagreining. Fólk kemur til okkar með sársauka í ofanverðu baki, í herðum og mögulega hálsi og höfði. Því líður eins og vöðvarnir í kring séu stífir, þoli lítið álag og ef þetta hefur verið langvarandi ástand eru þeir mögulega svolítið þykkir. Yfirleitt fær fólk með þessi einkenni greiningu um vöðvabólgu frá sjúkraþjálfara, lækni eða öðru heilbrigðisstarfsfólki. Ef bólga væri í raun að valda þessum einkennum gætum við útrýmt henni með nokkurra daga skammti af sterkum bólgueyðandi lyfjum en því miður myndi það ekki gera meira gagn en að gefa sterkan skammt af smartís í heila viku. Einkennagreiningar hafa það því miður oft í för með sér að við meðhöndlum einkennin en ekki orsökina. Fólk kemur til heilbrigðisstarfsfólks eins og sjúkraþjálfara með vöðvabólgugreiningu og við reynum að nudda “bólguna” úr þeim, leiðrétta líkamsstöðu þess með því að þrýsta á hrygginn á því eða stinga það endurtekið til að lina sársaukann. Ekkert af þessu mun þó vinna á orsökunum og því mun fólk ekki verða betra til lengri tíma litið. Í besta falli mun því líða tímabundið betur og verður síðan háð þessari einkennameðferð. Háð nuddinu eða hnykkingunum, festist í vítahring skammvinnar vellíðan og versnunar. Líkt og leikmaður sem lendir alltaf í slöngunni og stiganum til skiptis í slönguspilnu. Tilefni greinarinnar er þessi frétt Vísis um konu sem fékk vöðvabólgugreiningu á fleiri en einum stað en endaði á því að vera hætt komin vegna heilablæðingar innan fárra daga. Nú vil ég síst af öllu valda ofálagi á bráðamóttökuna með því að sem nokkurn tímann hafa fengið vöðvabólgugreiningu að hópast á Landspítalann Fossvoginum. Mér finnst líklegt að í 0,0000-eitthvað prósent skipta sem einhver fær vöðvabólgugreiningu sé orsökin raunverulega alvarleg. Mig langar hins vegar til að biðja kollega mína í heilbrigðisgeiranum til að hætta að skella vöðvabólgustimpli á skjólstæðinga án frekari útskýringa. Það er einföldun sem hjálpar engum. Og til almennings: Næst þegar einhver greinir ykkur með vöðvabólgu án þess að leita frekari orsaka. Gerið sjálfum ykkur greiða og leitið annað. Þess er vert að geta að til er sjúkdómur sem heitir Myositis og er yfirleitt kallaður vöðvaþroti til aðgreiningar en einnig vöðvabólga. Það má segja að það sé hin raunverulega vöðvabólga en hún herjar helst á mjaðmasvæði og axlir/hendur og veldur t.d. erfiðleikum við að ganga upp tröppur og lyfta höndum yfir axlir. Greining Myositis er m.a. staðfest með vefjasýnum úr húð og vöðvum (sjá nánar hér). Myositis á því ekki að rugla saman við þá vöðvabólgu sem um ræðir í þessari grein og mætti útskýra sem “óskilgreinda vöðvaverki”. Raunverulegar orsakir þeirra einkenna sem um ræðir í þessari grein og fá daglega vöðbabólgu stimpilinn geta hins vegar verið allt frá streitu, áföllum, svefnleysi, vinnu- eða fjölskyldutengdu álagi yfir í einhæft líkamlegt álag eða almennt hreyfingarleysi og allt þar á milli. Orsakirnar leiða svo af sér einkenni sem eru talin stafa af því að taugakerfið leyfir vöðvunum ekki þann slaka sem þeir þurfa til að fá hvíld. Vöðvarnir verða því sífellt í meiri grunnspennu en æskilegt er og það þrengir að æðum sem minnkar næringarflæði til vöðvanna og flutning úrgangsefna frá þeim (sjá nánar hér). Þannig eiga vöðvarnir það til að þrútna með tímanum og tilfinningin er eins og þeir séu bólgnir. Svolítið eins og fjölskylda í timburhúsi þar sem vatnsflæði er skert og fráfall er of hægt. Á endanum verður fólkið vannært, húsið fyllist af úrgangi, veggirnir þrútna og fjölskylda á kafi í skólpi byrjar að orga á hjálp. Þá er rosa þægilegt ef einhver kemur og hnykkir fullorðna fólkinu, setur heita bakstra á börnin og nuddar hundinn en fljótlega verður lífið í skólpinu ömurlegt aftur. Höfundur er sjúkraþjálfari
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar