Afglöp við afglæpavæðingu Halldór Auðar Svansson skrifar 23. mars 2022 09:01 Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Auðar Svansson Fíkn Píratar Alþingi Mest lesið Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Flækjustig í skjóli einföldunar Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson Skoðun Skoðun Skoðun Eflum geðheilsu alla daga Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Skoðanagrein – Alþjóðlegi Gigtardaginn: Achieve Your Dreams Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Drifkraftur bata – Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Lordinn lýgur! Andrés Pétursson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að þykjast með líf barnanna okkar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Í örugga höfn! Örlygur Hnefill Örlygsson,Bergur Elías Ágústsson skrifar Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar Skoðun Varasjóður eða hefðbundið styrkjakerfi? Birgitta Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Geðheilsa á tímum óvissu og áskorana María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið Ragnheiður Ósk Jensdóttir skrifar Skoðun Villta vestur ólöglegra veðmálaauglýsinga á Íslandi Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar Skoðun Ísland þarf engan sérdíl Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Er edrúlífið æðislegt? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Rúmfatalagerinn, ekki fyrir alla! Ragnar Gunnarsson skrifar Skoðun Að gera ráð fyrir frelsi Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að þekkja sín takmörk Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Gervigreind og dómgreind Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Fjárfesting í réttindum barna bætir fjárhag sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Á að takmarka samfélagsmiðlanotkun barna? María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Hvernig vogar þú þér að gera grín að Möggu Stínu? Elliði Vignisson skrifar Skoðun Hvað er í gangi? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Lausnir í leikskólamálum Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Hjálpum fólki að eignast börn Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ráðgátan um RÚV Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hvetjandi refsing Reykjavíkurborgar Halla Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun
Skoðun Réttlæti hins sterka. Hvernig hinn sterki getur unnið nánast öll dómsmál Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Við sem lifum með POTS höfum verið yfirgefin af kerfinu Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurmódelið er skref í rétta átt – fyrir börnin og starfsfólkið Bozena Raczkowska skrifar
Skoðun Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir skrifar
Skoðun Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson skrifar
Skoðun Alþjóða geðheilbrigðisdagurinn – réttur til réttrar meðferðar Pétur Maack Þorsteinsson skrifar
Hættið að þykjast standa með mannréttindum – hafnið nýju útlendingafrumvarpi Jón Sigurðsson Skoðun
Sterkari saman – geðheilsa er mannréttindi allra Halldóra Jónsdóttir,Halldóra Víðisdóttir,Júlíana Guðrún Þórðardóttir Skoðun