Er bylting framundan? Sara Oskarsson skrifar 13. apríl 2023 23:01 Slæm geðheilsa og andleg vanlíðan á meðal barna og ungmenna er líklegast ein stærsta áskorun samtímans okkar. Sjálfsvígstíðni ungs fólks á Íslandi er óbærilega og óforsvaranlega há og er sjálfsvíg algengasta dánarorsök ungra íslenskra karlmanna. Mörg sjálfsvíg eru fyrirbyggjanleg. Flestar geðheilbrigðisraskanir byrja á unglingsárunum og fram á miðjan þrítugsaldurinn. Fimmta hvert ungmenni upplifir þunglyndi fyrir 19 ára aldur. Velferðarkerfi nútímans hafa að mörgu leyti brugðist. Þetta eru kerfi sem eru byggð upp með því gamla hugarfari að fjárfestinga helst í greiningarferlum og meðferðum frekar en forvörnum, snemmtækum íhlutunum og eflingu geðheilbrigðis. Við höfum í raun byggt upp kerfi sem byggir nánast eingöngu á meðferð, á kostnað forvarna. Kerfi sem eru fyrirferðarmikil, þung, kostnaðarsöm og óhagkvæm - kerfi sem á tíðum skapa fleiri vandamál en þau leysa. Norrænu velferðarríkin hafa brugðist þegar kemur að því að bæta geðheilbrigði barna og ungmenna. Við þurfum því að spyrja okkur þeirrar grunnspurningarinnar: Ætlum við að gera meira af því sama - eða er kominn tími til að huga að nýrri nálgun í að takast á við geðheilbrigðismál? „Síðan ég missti dóttur mína hefur mér orðið ljóst hversu dýrmæt ung manneskja er“ -Poul Nyrup Rasmussen Árið 1993 missti Poul Nyrup Rasmussen fyrrverandi forsætisráðherra Danmerkur dóttur sína úr sjálfsvígi. Heimurinn hrundi og hann hefur sagt frá þrálátum hugsunum um það hvort að það hefði verið hægt að fyrirbyggja harmleikinn. Í kjölfarið setti hann á laggirnar Headspace í Danmörku sem er ókeypis úrræði fyrir ungt fólk þar sem að það getur leitað aðstoðar við hvaða vandamáli sem er, hversu lítið eða stórt sem það er; allt frá ástarsorg yfir í fíknivanda. Hugmyndin byggist á því að ef að aðstoðin er í boði nógu snemma fyrir ungt fólk sé hægt að fyrirbyggja það að vandamálið stækki og jafnvel þróist út í geðsjúkdóm. Það er mun kostnaðarsamara að meðhöndla geðsjúkdóma en að fyrirbyggja þá. Bergið byrgir brunninn og boðar byltingu Svipað úrræði, Bergið Headspace var svo stofnað hér á Íslandi fyrir þremur árum síðan. Bergið hefur nú þegar sannað gildi sitt og án nokkurs vafa nú þegar bjargað mannslífum. Í Berginu getur ungt fólk fengið viðtalstíma hjá fagaðila sér að kostnaðarlausu án tafar, og á eigin forsendum. Í Berginu er hlýlegt og aðlaðandi umhverfi sem tekur á móti ungmennunum (en ekki stofnanalegt) og þau þurfa ekki að fara á langa biðlista eða bíða eftir þungum greiningarferlum. Heldur er hjálpin í boði strax og hennar er þörf og með því er oft hægt að fyrirbyggja það að vandinn vaxi og ágerist og þróist yfir í geðsjúkdóm. Bergið býður einnig upp á þjónustu og viðtöl í gegnum netið. Þessi nálgun og nýja hugsun er það sem koma skal í geðheilbrigðismálum og er nauðsynleg hugmyndafræðileg breyting sem þarf að eiga sér stað á öllum sviðum kerfisins og samfélagsins nú þegar. Það væri glapræði að halda áfram að gera sama hlutinn sem er bersýnilega ekki að virka sem skildi. Við verðum að þróast og læra af fortíðinni og þora að taka stökk fram á við og taka á vandanum frá nýjum sjónarhóli. Þar sem við hittum fyrir hvern einstakling með mannúðlegri nálgun og spyrjum: „Hvað kom fyrir þig?“ í stað þess að spyrja: „Hvað er að þér?“. Hagfræðilega sannað Það er sannað að það er þjóðhagslega góð fjárfesting fyrir samfélagið í heild að setja peninga í forvarnir frekar en að einblína eingöngu á greiningu og meðhöndlun geðsjúkdóma eftir að þeir hafa gert vart við sig. Við þurfum að ganga úr skugga um að stjórnmálafólk skilji þörfina og kostnaðinn við geðsjúkdóma á meðal ungs fólks. Síðustu forvöð! Á morgun föstudag 14. apríl verður haldin ráðstefna í Grósku þar sem að Bergið á Íslandi, Mental Helse í Noregi og headspace í Danmörku sameina krafta sína og leggja til nýtt upphaf, og boða byltingu í nálgun geðheilbrigðis með stofnun Nordic Headspace samtaka. Poul Nyrup Rasmussen er kominn til landsins vegna hennar og verður viðstaddur allan daginn og heldur mikilvæg erindi á morgun. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra heldur einnig erindi - og fullt af frábærum fyrirlesurum mæta svo sem Gitte Lillelund Bech fyrrverandi varnarmálaráðherra Danmerkur, Tom Guldberg frumkvöðull í samfélagslegri nýsköpun og margir fleiri. Björn Thors leikari verður kynnir ráðstefnunnar. Á ráðstefnunni á morgun munum við ræða hvernig við getum skapað samfélag sem er hluti af lausninni hvað varðar geðheilsueflingu og snemmtæka íhlutun. Við ætlum að sameina krafta okkar og hjálpa hvert öðru að hvetja og þróa nýtt norrænt velferðarkerfi þar sem fjármagni er úthlutað til forvarna, snemmtækrar íhlutunar og eflingar geðheilbrigðis. Þetta verður ógleymanlegur dagur og núna eru síðustu forvöð að tryggja sér miða. Hér er hægt að kaupa miða og sjá dagskrá ráðstefnunnar: https://www.headspaceconference.is/ Höfundur er stjórnarformaður Bergsins, varaþingmaður og listamaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Sara Oskarsson Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Halldór 25.10.2025 Halldór Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
Slæm geðheilsa og andleg vanlíðan á meðal barna og ungmenna er líklegast ein stærsta áskorun samtímans okkar. Sjálfsvígstíðni ungs fólks á Íslandi er óbærilega og óforsvaranlega há og er sjálfsvíg algengasta dánarorsök ungra íslenskra karlmanna. Mörg sjálfsvíg eru fyrirbyggjanleg. Flestar geðheilbrigðisraskanir byrja á unglingsárunum og fram á miðjan þrítugsaldurinn. Fimmta hvert ungmenni upplifir þunglyndi fyrir 19 ára aldur. Velferðarkerfi nútímans hafa að mörgu leyti brugðist. Þetta eru kerfi sem eru byggð upp með því gamla hugarfari að fjárfestinga helst í greiningarferlum og meðferðum frekar en forvörnum, snemmtækum íhlutunum og eflingu geðheilbrigðis. Við höfum í raun byggt upp kerfi sem byggir nánast eingöngu á meðferð, á kostnað forvarna. Kerfi sem eru fyrirferðarmikil, þung, kostnaðarsöm og óhagkvæm - kerfi sem á tíðum skapa fleiri vandamál en þau leysa. Norrænu velferðarríkin hafa brugðist þegar kemur að því að bæta geðheilbrigði barna og ungmenna. Við þurfum því að spyrja okkur þeirrar grunnspurningarinnar: Ætlum við að gera meira af því sama - eða er kominn tími til að huga að nýrri nálgun í að takast á við geðheilbrigðismál? „Síðan ég missti dóttur mína hefur mér orðið ljóst hversu dýrmæt ung manneskja er“ -Poul Nyrup Rasmussen Árið 1993 missti Poul Nyrup Rasmussen fyrrverandi forsætisráðherra Danmerkur dóttur sína úr sjálfsvígi. Heimurinn hrundi og hann hefur sagt frá þrálátum hugsunum um það hvort að það hefði verið hægt að fyrirbyggja harmleikinn. Í kjölfarið setti hann á laggirnar Headspace í Danmörku sem er ókeypis úrræði fyrir ungt fólk þar sem að það getur leitað aðstoðar við hvaða vandamáli sem er, hversu lítið eða stórt sem það er; allt frá ástarsorg yfir í fíknivanda. Hugmyndin byggist á því að ef að aðstoðin er í boði nógu snemma fyrir ungt fólk sé hægt að fyrirbyggja það að vandamálið stækki og jafnvel þróist út í geðsjúkdóm. Það er mun kostnaðarsamara að meðhöndla geðsjúkdóma en að fyrirbyggja þá. Bergið byrgir brunninn og boðar byltingu Svipað úrræði, Bergið Headspace var svo stofnað hér á Íslandi fyrir þremur árum síðan. Bergið hefur nú þegar sannað gildi sitt og án nokkurs vafa nú þegar bjargað mannslífum. Í Berginu getur ungt fólk fengið viðtalstíma hjá fagaðila sér að kostnaðarlausu án tafar, og á eigin forsendum. Í Berginu er hlýlegt og aðlaðandi umhverfi sem tekur á móti ungmennunum (en ekki stofnanalegt) og þau þurfa ekki að fara á langa biðlista eða bíða eftir þungum greiningarferlum. Heldur er hjálpin í boði strax og hennar er þörf og með því er oft hægt að fyrirbyggja það að vandinn vaxi og ágerist og þróist yfir í geðsjúkdóm. Bergið býður einnig upp á þjónustu og viðtöl í gegnum netið. Þessi nálgun og nýja hugsun er það sem koma skal í geðheilbrigðismálum og er nauðsynleg hugmyndafræðileg breyting sem þarf að eiga sér stað á öllum sviðum kerfisins og samfélagsins nú þegar. Það væri glapræði að halda áfram að gera sama hlutinn sem er bersýnilega ekki að virka sem skildi. Við verðum að þróast og læra af fortíðinni og þora að taka stökk fram á við og taka á vandanum frá nýjum sjónarhóli. Þar sem við hittum fyrir hvern einstakling með mannúðlegri nálgun og spyrjum: „Hvað kom fyrir þig?“ í stað þess að spyrja: „Hvað er að þér?“. Hagfræðilega sannað Það er sannað að það er þjóðhagslega góð fjárfesting fyrir samfélagið í heild að setja peninga í forvarnir frekar en að einblína eingöngu á greiningu og meðhöndlun geðsjúkdóma eftir að þeir hafa gert vart við sig. Við þurfum að ganga úr skugga um að stjórnmálafólk skilji þörfina og kostnaðinn við geðsjúkdóma á meðal ungs fólks. Síðustu forvöð! Á morgun föstudag 14. apríl verður haldin ráðstefna í Grósku þar sem að Bergið á Íslandi, Mental Helse í Noregi og headspace í Danmörku sameina krafta sína og leggja til nýtt upphaf, og boða byltingu í nálgun geðheilbrigðis með stofnun Nordic Headspace samtaka. Poul Nyrup Rasmussen er kominn til landsins vegna hennar og verður viðstaddur allan daginn og heldur mikilvæg erindi á morgun. Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra heldur einnig erindi - og fullt af frábærum fyrirlesurum mæta svo sem Gitte Lillelund Bech fyrrverandi varnarmálaráðherra Danmerkur, Tom Guldberg frumkvöðull í samfélagslegri nýsköpun og margir fleiri. Björn Thors leikari verður kynnir ráðstefnunnar. Á ráðstefnunni á morgun munum við ræða hvernig við getum skapað samfélag sem er hluti af lausninni hvað varðar geðheilsueflingu og snemmtæka íhlutun. Við ætlum að sameina krafta okkar og hjálpa hvert öðru að hvetja og þróa nýtt norrænt velferðarkerfi þar sem fjármagni er úthlutað til forvarna, snemmtækrar íhlutunar og eflingar geðheilbrigðis. Þetta verður ógleymanlegur dagur og núna eru síðustu forvöð að tryggja sér miða. Hér er hægt að kaupa miða og sjá dagskrá ráðstefnunnar: https://www.headspaceconference.is/ Höfundur er stjórnarformaður Bergsins, varaþingmaður og listamaður.
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar