Það er ekki hægt að stela hugmyndum Klara Nótt Egilson skrifar 30. september 2023 16:00 Ég var orðin rígfullorðin kona þegar mér lærðist að það er ekki hægt að fara með höfundarrétt að hugmynd. Ég var komin áleiðis í háskólanámi og rak upp stór augu, þegar kennari áfanga skýrði fyrir bekknum að höfundarréttur stofnast ekki fyrr en hugmynd er færð á merkingarbært form. „Ha?“ hváðum við bekkjarfélagarnir í kór. „Ertu þá líka að segja að það sé ekki hægt að stela hugmyndum?“ spurðum við einum rómi og biðum í ofvæni eftir svari kennara. „Nei, hættu nú alveg,“ smellti stafrænn sessunautur minn fram. „Ég fékk einu sinni hugmynd og ég sagði vini mínum frá öllu og hann fór og gaf verkið út og ég gat ekkert gert ...“ Hvað er eiginlega merkingarbært form? Ég hélt áfram í háskólanámi og hef allar götur síðan varðveitt orð kennara, sem svaraði okkur því að höfundarréttur verndar ekki hugmyndir. Áfanginn heitir Hagnýtur höfundarréttur og er kenndur við Háskólann á Bifröst en inntak áfangans kenndi mér láta af eigin hugarórum; að skissa teikninguna, rita uppkastið, hljóðrita laglínuna, taka ljósmyndina eða hvað sem mér dytti til hugar og stíga síðar fram með umræddar skissur til útsetninga, mæta mannleg og uppátækjasöm sem ég nú get verið í endalausum eltingarleik mínum við heilagan fullkomleikann sem ávallt er utan seilingar. Íslensku höfundalögin eru listrænn leiðarvísir Ég skrifa þessi orð með eins einföldum hætti og mér er mögulegt í beinu framhaldi af málþingi um skilgreiningu höfundarréttar á skapandi afurðum gervigreindar sem fór fram í Hörpu þann 29. sept. sl. Vísdómsorð fyrrum kennara míns tóku á sig endurnýjaða mynd og því næst komu mér orðin til hugar, sem má lesa í athugasemdum við frumvarp til íslensku höfundalaga: „ ... andleg sköpun, sem er ný og sjálfstæð, a.m.k. að formi til.“ Ég glugga stundum í frumvarpið sem fylgir með íslensku höfundalögunum á vef Alþingis og þykir mikið til koma, því að mínu mati eru íslensku höfundalögin listrænn leiðarvísir og hagnýt vinnuhandbók allra starfandi innan skapandi greina. Þú þarft ekki að skrá höfundarréttinn Í ríflega fimmtíu ára gömlu frumvarpinu hermir að sá sem skapi andlegt verk á sviði bókmennta eða lista, teljist höfundur þess, en að réttur höfundar yfir verkinu stofnist um leið og hugmyndin sjálf tekur á sig merkingarbært form. Að þeim orðum sögðum hefur áleitinni spurningu síðari tíma verið fundið svar; ekki þarf að skrá frumsamið verk til að stofna til höfundarréttar. Það er frumskissan sem ég orðaði hér að ofan, sem stofnar sjálfkrafa til höfundarréttar. Frumvarpið góða, sú merka túlkun á eðli listsköpunar sem fylgir með höfundalögum nr. 73 og voru lögfest á Alþingi þann 29. maí 1972, segir einnig að „ ... hlutverk og efni höfundalaga sé að veita mönnum [manneskjum] réttarvernd á tilteknum andlegum verðmætum: bókmenntum og listum, en að með lögunum sé viðurkenndur réttur þess sem verkið hefur gert, þ.e. höfundarins, til umráða yfir því, sem ýmist er fjárhagslegs eða persónulegs eðlis.“ Ekki henda skissunum þínum Þó er því svo skemmtilega háttað að andlag þess réttar sem lagaverndin spannar er óáþreifanleg en svo segir í inngangi athugasemda við umrætt frumvarp á bls. 14: „Andlag höfundarréttar, sem lagaverndin er veitt, er ávallt ólíkamlegt, þ. e. hugsmíð sú eða sköpunar starfsemi, sem birtist í bókmenntaverki eða listaverki. Ef aðrir menn en höfundurinn sjálfur eiga að geta notið þess, verður að koma því til vitundar þeirra með einhverjum hætti.“ Í einfölduðu máli eru því skissurnar þínar áþreifanlegur stofn höfundarréttar. Eigi þó aðrir en þú að geta notið skapandi hugsmíðar þinnar, verður þú að koma verkinu á merkingarbæru formi til vitundar þeirra með einhverjum hætti en um slíkt gilda önnur ákvæði sem ég tíunda ekki nánar. Gjöful er gervigreindin Það merka veganesti sem ég stakk í listrænan mal minn að loknu málþingi í Hörpu, er mikilvægi alþjóðlegrar umræðu um nauðsyn þess að skilgreina eðli höfundarréttar með nánari hætti en áður. Mér vitanlega, hefur heimsbyggðinni aldrei verið jafnt annt um stofn höfundarréttar fyrr en einmitt nú. Sú opinbera umræða eykur svo verðmætagildi manngerðar listsköpunar og er sannarlega tilkomin vegna hugleiðinga um rétt til nytja af framleiddum verkum gervigreindar og hvernig eigi að standast samanburð við manngerða hugarsmíði. Löngu tímabærar vangaveltur um eðli listsköpunar Að öllu framansögðu hvet ég listhneigða til að koma eigin hugmyndum á merkingarbært form, að varðveita hverja skissu og byggja á eigin frumgerðum við síðari útsetningu. Ekki sitja á eigin hugmyndum. Skissið teikninguna, ritið uppkastið, syngið laglínuna inn á farsímann, takið ljósmyndina og varðveitið gögnin í vinnumöppu, minnug þess hvernig stofnast til höfundarréttar. Umfaðmið tilvist gervigreindarinnar og fagnið opinberri umræðu sem nú ber hvað hæst um eðli skapandi afurða. Lagaleg þróun á skilgreiningu höfundarréttar skapandi afurða gervigreindar hefur hrundið af stað löngu tímabærum vangaveltum um eðli listsköpunar og lögvarinn einkarétt höfunda til að gera eintök af eigin verkum og gera aðgengileg almenningi í upphaflegri eða breyttri mynd, í þýðingu eða annarri aðlögun. Jákvæðari markaðssetningu á verðmætagildi manngerðrar listsköpunar er vart hægt að biðja um! Höfundur er listunnandi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Höfundarréttur Mest lesið Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Þjóðin slæst við elda: Hvar er Alþingi? Baldur Borgþórsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Ég var orðin rígfullorðin kona þegar mér lærðist að það er ekki hægt að fara með höfundarrétt að hugmynd. Ég var komin áleiðis í háskólanámi og rak upp stór augu, þegar kennari áfanga skýrði fyrir bekknum að höfundarréttur stofnast ekki fyrr en hugmynd er færð á merkingarbært form. „Ha?“ hváðum við bekkjarfélagarnir í kór. „Ertu þá líka að segja að það sé ekki hægt að stela hugmyndum?“ spurðum við einum rómi og biðum í ofvæni eftir svari kennara. „Nei, hættu nú alveg,“ smellti stafrænn sessunautur minn fram. „Ég fékk einu sinni hugmynd og ég sagði vini mínum frá öllu og hann fór og gaf verkið út og ég gat ekkert gert ...“ Hvað er eiginlega merkingarbært form? Ég hélt áfram í háskólanámi og hef allar götur síðan varðveitt orð kennara, sem svaraði okkur því að höfundarréttur verndar ekki hugmyndir. Áfanginn heitir Hagnýtur höfundarréttur og er kenndur við Háskólann á Bifröst en inntak áfangans kenndi mér láta af eigin hugarórum; að skissa teikninguna, rita uppkastið, hljóðrita laglínuna, taka ljósmyndina eða hvað sem mér dytti til hugar og stíga síðar fram með umræddar skissur til útsetninga, mæta mannleg og uppátækjasöm sem ég nú get verið í endalausum eltingarleik mínum við heilagan fullkomleikann sem ávallt er utan seilingar. Íslensku höfundalögin eru listrænn leiðarvísir Ég skrifa þessi orð með eins einföldum hætti og mér er mögulegt í beinu framhaldi af málþingi um skilgreiningu höfundarréttar á skapandi afurðum gervigreindar sem fór fram í Hörpu þann 29. sept. sl. Vísdómsorð fyrrum kennara míns tóku á sig endurnýjaða mynd og því næst komu mér orðin til hugar, sem má lesa í athugasemdum við frumvarp til íslensku höfundalaga: „ ... andleg sköpun, sem er ný og sjálfstæð, a.m.k. að formi til.“ Ég glugga stundum í frumvarpið sem fylgir með íslensku höfundalögunum á vef Alþingis og þykir mikið til koma, því að mínu mati eru íslensku höfundalögin listrænn leiðarvísir og hagnýt vinnuhandbók allra starfandi innan skapandi greina. Þú þarft ekki að skrá höfundarréttinn Í ríflega fimmtíu ára gömlu frumvarpinu hermir að sá sem skapi andlegt verk á sviði bókmennta eða lista, teljist höfundur þess, en að réttur höfundar yfir verkinu stofnist um leið og hugmyndin sjálf tekur á sig merkingarbært form. Að þeim orðum sögðum hefur áleitinni spurningu síðari tíma verið fundið svar; ekki þarf að skrá frumsamið verk til að stofna til höfundarréttar. Það er frumskissan sem ég orðaði hér að ofan, sem stofnar sjálfkrafa til höfundarréttar. Frumvarpið góða, sú merka túlkun á eðli listsköpunar sem fylgir með höfundalögum nr. 73 og voru lögfest á Alþingi þann 29. maí 1972, segir einnig að „ ... hlutverk og efni höfundalaga sé að veita mönnum [manneskjum] réttarvernd á tilteknum andlegum verðmætum: bókmenntum og listum, en að með lögunum sé viðurkenndur réttur þess sem verkið hefur gert, þ.e. höfundarins, til umráða yfir því, sem ýmist er fjárhagslegs eða persónulegs eðlis.“ Ekki henda skissunum þínum Þó er því svo skemmtilega háttað að andlag þess réttar sem lagaverndin spannar er óáþreifanleg en svo segir í inngangi athugasemda við umrætt frumvarp á bls. 14: „Andlag höfundarréttar, sem lagaverndin er veitt, er ávallt ólíkamlegt, þ. e. hugsmíð sú eða sköpunar starfsemi, sem birtist í bókmenntaverki eða listaverki. Ef aðrir menn en höfundurinn sjálfur eiga að geta notið þess, verður að koma því til vitundar þeirra með einhverjum hætti.“ Í einfölduðu máli eru því skissurnar þínar áþreifanlegur stofn höfundarréttar. Eigi þó aðrir en þú að geta notið skapandi hugsmíðar þinnar, verður þú að koma verkinu á merkingarbæru formi til vitundar þeirra með einhverjum hætti en um slíkt gilda önnur ákvæði sem ég tíunda ekki nánar. Gjöful er gervigreindin Það merka veganesti sem ég stakk í listrænan mal minn að loknu málþingi í Hörpu, er mikilvægi alþjóðlegrar umræðu um nauðsyn þess að skilgreina eðli höfundarréttar með nánari hætti en áður. Mér vitanlega, hefur heimsbyggðinni aldrei verið jafnt annt um stofn höfundarréttar fyrr en einmitt nú. Sú opinbera umræða eykur svo verðmætagildi manngerðar listsköpunar og er sannarlega tilkomin vegna hugleiðinga um rétt til nytja af framleiddum verkum gervigreindar og hvernig eigi að standast samanburð við manngerða hugarsmíði. Löngu tímabærar vangaveltur um eðli listsköpunar Að öllu framansögðu hvet ég listhneigða til að koma eigin hugmyndum á merkingarbært form, að varðveita hverja skissu og byggja á eigin frumgerðum við síðari útsetningu. Ekki sitja á eigin hugmyndum. Skissið teikninguna, ritið uppkastið, syngið laglínuna inn á farsímann, takið ljósmyndina og varðveitið gögnin í vinnumöppu, minnug þess hvernig stofnast til höfundarréttar. Umfaðmið tilvist gervigreindarinnar og fagnið opinberri umræðu sem nú ber hvað hæst um eðli skapandi afurða. Lagaleg þróun á skilgreiningu höfundarréttar skapandi afurða gervigreindar hefur hrundið af stað löngu tímabærum vangaveltum um eðli listsköpunar og lögvarinn einkarétt höfunda til að gera eintök af eigin verkum og gera aðgengileg almenningi í upphaflegri eða breyttri mynd, í þýðingu eða annarri aðlögun. Jákvæðari markaðssetningu á verðmætagildi manngerðrar listsköpunar er vart hægt að biðja um! Höfundur er listunnandi
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar