Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar 15. maí 2024 10:30 Langvinnur sjúkdómur er, samkvæmt skilgreiningu, sjúkdómur sem varir í meira en eitt ár, felur í sér þörf fyrir viðvarandi heilbrigðisþjónustu og/eða veldur takmörkun á athafnargetu einstaklings. Algengir og vel þekktir langvinnir sjúkdómar eru hjarta- og æðasjúkdómar, krabbamein og sykursýki 2. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (World Health Organization, WHO) er offita einnig langvinnur sjúkdómur sem og áhættuþáttur fyrir aðra langvinna sjúkdóma. Í skýrslu frá stofnuninni sem gefin var út árið 2023 var ítrekað að orsakir sjúkdómsins væru flókið samspil margra þátta svo sem erfða, umhverfis, streitu, áfalla og fleira. Þar kemur skýrt fram að einstaklingsmiðaðar ráðleggingar sem einblína eingöngu á mataræði og hreyfingu hafi ekki borið árangur hingað til. Landlæknir, Anna Möller, tók undir þetta 26. mars s.l. í þættinum Speglinum á Rás 1 og lagði jafnframt áherslu á þörf fyrir aukna þekkingu heilbrigðisstarfsfólks og samfélagslega nálgun. Þegar rætt er um meðferð við offitu er mikilvægt að hafa einmitt þetta í huga, að offita er langvinnur sjúkdómur. Flestum þykir sjálfsagt að einstaklingar með hjartasjúkdóma eða sykursýki fari reglulega í eftirlit hjá mismunandi heilbrigðisstéttum, þurfi lyfjameðferð og jafnvel flóknari inngrip til að draga úr einkennum og fylgikvillum sjúkdómanna sem þeir lifa með. Ekki er endilega gert ráð fyrir því að meðferðin lækni sjúkdóminn þar sem hann er í eðli sínu langvinnur. Það er vel þekkt að þessir sjúkdómar geta verið stöðugir í lengri tíma og geti síðan versnað. Við versnun getur þurft að leita til sérfræðings eða jafnvel leggjast inn á sjúkrahús. Ekki á heldur að vera neitt athugavert við það að þurfa lyfjameðferð, skurðaðgerð eða aðra meðferð til að meðhöndla einkenni eða fylgikvilla offitu. Meðferðin þarf á tímabilum að vera þéttari en oft er reglulegt eftirlit nóg. Miklar framfarir hafa orðið í lyfjameðferð við offitu síðastliðin ár. Lyfin sem helst eru notuð á Íslandi í dag eru svo kallaðar glúkagonlík-peptíð-1 (GLP-1) hliðstæður (eftirhermur). Lyfin líkja eftir GLP-1 hormóninu sem er losað úr þörmunum eftir máltíð. Hormónið er mikilvægur liður í blóðsykurs- og þyngdarstjórnun líkamans. Sýnt hefur verið fram á að hluti einstaklinga með offitu losar lítið af þessu hormóni eftir neyslu matar sem hefur afleiðingar á seddutilfinningu og þyngdarstjórnun. Þess vegna hafa hliðstæður af þessu hormóni og öðrum skyldum hormónum, verið notaðar í meðferð við offitu. Vegna áhrifa hormónsins á blóðsykursstjórnun eru einnig til sambærileg lyf við sykursýki. Nokkur lyf í þessum flokki eru aðgengileg í dag og ábendingarnar fyrir notkun þeirra vel skilgreindar í íslensku sérlyfjaskránni. Í dag er stungulyfið Wegovy (semaglutide) helst notað í meðferð við offitu en áður var lyfið Saxenda (liraglutide) meira notað. Í sérlyfjaskránni stendur að ábendingar Wegovy fyrir fullorða séu eftirfarandi: „Wegovy er ætlað sem viðbót við hitaeiningaskert mataræði og aukna hreyfingu til þyngdarstjórnunar, þ.m.t. þyngdartaps og þyngdarviðhalds, hjá fullorðnum með upphafslíkamsþyngdarstuðulinn (BMI) ≥30 kg/m2 (offita) eða ≥27 kg/m2 til <30 kg/m2 (ofþyngd) og sem eru með a.m.k. einn þyngdartengdan fylgisjúkdóm“. Á sama tíma stendur í sérlyfjaskránni að önnur lyf í sama lyfjaflokki eins og Ozempic (semaglutide) og Victoza (liraglutide) séu „ætluð til meðferðar á fullorðnum með ófullnægjandi stjórn á sykursýki af tegund 2 sem viðbót við mataræði og hreyfingu“. Reglur Sjúkratrygginga Íslands (SÍ) um niðurgreiðslu þeirra eru líka skýrar en í þeim er einnig kveðið á um það hvernig eftirliti með slíkri meðferð skal hagað. Augljóst er að þessi lyf, semaglutide og liraglutide, eru notuð bæði við sykursýki og offitu en ráðlagðir skammtar eru ekki þeir sömu og þess vegna eru heiti lyfjanna ólík eftir því hvaða sjúkdóm er verið að meðhöndla. Hafa ber í huga að sami einstaklingur getur verið bæði með sykursýki og offitu samtímis og tekur meðferð einnig mið af því. Í ofannefndu viðtali við landlækni kom fram að um 1% þjóðarinnar er á meðferð með Wegovy við offitu. Ef teknir eru með einstaklingar með sykursýki 2, eru um það bil 3% Íslendinga á lyfjameðferð með GLP-1 hliðstæðu. Í landi þar sem 27% uppfylla viðmið fyrir offitu ef miðað er við líkamsþyngdarstuðul er ekki líklegt að þessi lyf séu ofnotuð né heldur að verið sé að misnota sykursýkislyf í meðferð við offitu. Fremur skyldi spyrja hvort stór hluti þeirra einstaklinga sem þurfa meðferð við sínum sjúkdómi séu að fá viðeigandi meðferð. Lyfjameðferð við offitu er mikilvægur þáttur í meðferð sjúkdómsins. Auk áhrifa á þyngd hafa rannsóknir einnig sýnt fram á jákvæð áhrif á áhættu hjarta- og æðaáfalla og lengri lifun hjá einstaklingum með offitu og hjarta- og æðasjúkdóma. Efnaskiptaaðgerðir hafa einnig bein áhrif á áhættu og lifun. Oft er það einmitt svo að með því að meðhöndla einn langvinnan sjúkdóm minnkar áhætta á öðrum sjúkdómum sem er mikilvægur þáttur í meðferð. Félag fagfólks um offitu hefur bent á að reglur um greiðsluþátttöku SÍ vegna lyfjanna séu of strangar og feli í sér hættu á mismunun sjúklinga eftir efnahag. Einnig er aðgengi að þverfaglegum teymum til meðhöndlunar á þessum flókna sjúkdómi verulega ábótavant í íslensku heilbrigðiskerfi. Í nýútkominni skýrslu starfshóps um offitu, holdafar, heilsu og líðan er ljósi varpað á þá stöðu. Umræðan um lyfjameðferð og efnaskiptaaðgerðir er ekki alltaf á jákvæðum nótum. Sumir vilja að einstaklingar með offitu taki aukna ábyrgð á eigin heilsu, standi sig betur og séu ekki að stytta sér leið með töfralausnum. Slík umræða ber ekki bara merki um þekkingarleysi og fordóma heldur getur hreinlega verið skaðleg fyrir stóran hluta þjóðarinnar. Einnig er þetta þvert á ráðleggingar Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar þar sem lögð er áhersla á samfélagslega nálgun eins og lýst var hér að ofan. Eins og algengt er með lyfjameðferð og skurðarðgerðir fylgja þeim aukaverkanir og fylgikvillar sem geta oft verið hamlandi og haft áhrif á daglegt líf. Þetta á einnig við um sérhæfð inngrip sem í boði eru við offitu og við ákvörðun um notkun þeirra verður að vega og meta ávinning, áhættu og óþægindi sem þau geta haft í för með sér. Vert er að taka fram að mikill munur er á meðferð sjúkdómsins offitu annars vegar og megrun hins vegar sem gengur út á að þvinga fram þyngdartap. Árið 2020 gaf Embætti landlæknis út klínískar leiðbeiningar um meðferð fullorðinna einstaklinga með offitu. Þar kemur skýrt fram hvernig meðhöndlun sjúkdómsins á að vera háttað. Margir sem mælast þungir samkvæmt líkamsþyngdarstuðli eru ekki með mikil einkenni og þarfnast ekki meðferðar í dag. En þegar þörf er á er mikilvægt að meðferðin sé í höndum fagaðila og samkvæmt klínískum leiðbeiningum rétt eins og meðferð annarra langvinnra sjúkdóma. Stjórn Félags fagfólks um offitu, Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir, yfirlæknir á ReykjalundiGréta Jakobsdóttir, næringarfræðingur og lektor við HÍErla Gerður Sveinsdóttir, læknir og lýðheilsuræðingurTryggvi Helgason, barnalæknirSólrún Ólína Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingurSigrún Kristjánsdóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðirEdda Ýr Guðmundsdóttir, næringarfræðingur og sjúkraþálfari Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Mest lesið Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Langvinnur sjúkdómur er, samkvæmt skilgreiningu, sjúkdómur sem varir í meira en eitt ár, felur í sér þörf fyrir viðvarandi heilbrigðisþjónustu og/eða veldur takmörkun á athafnargetu einstaklings. Algengir og vel þekktir langvinnir sjúkdómar eru hjarta- og æðasjúkdómar, krabbamein og sykursýki 2. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (World Health Organization, WHO) er offita einnig langvinnur sjúkdómur sem og áhættuþáttur fyrir aðra langvinna sjúkdóma. Í skýrslu frá stofnuninni sem gefin var út árið 2023 var ítrekað að orsakir sjúkdómsins væru flókið samspil margra þátta svo sem erfða, umhverfis, streitu, áfalla og fleira. Þar kemur skýrt fram að einstaklingsmiðaðar ráðleggingar sem einblína eingöngu á mataræði og hreyfingu hafi ekki borið árangur hingað til. Landlæknir, Anna Möller, tók undir þetta 26. mars s.l. í þættinum Speglinum á Rás 1 og lagði jafnframt áherslu á þörf fyrir aukna þekkingu heilbrigðisstarfsfólks og samfélagslega nálgun. Þegar rætt er um meðferð við offitu er mikilvægt að hafa einmitt þetta í huga, að offita er langvinnur sjúkdómur. Flestum þykir sjálfsagt að einstaklingar með hjartasjúkdóma eða sykursýki fari reglulega í eftirlit hjá mismunandi heilbrigðisstéttum, þurfi lyfjameðferð og jafnvel flóknari inngrip til að draga úr einkennum og fylgikvillum sjúkdómanna sem þeir lifa með. Ekki er endilega gert ráð fyrir því að meðferðin lækni sjúkdóminn þar sem hann er í eðli sínu langvinnur. Það er vel þekkt að þessir sjúkdómar geta verið stöðugir í lengri tíma og geti síðan versnað. Við versnun getur þurft að leita til sérfræðings eða jafnvel leggjast inn á sjúkrahús. Ekki á heldur að vera neitt athugavert við það að þurfa lyfjameðferð, skurðaðgerð eða aðra meðferð til að meðhöndla einkenni eða fylgikvilla offitu. Meðferðin þarf á tímabilum að vera þéttari en oft er reglulegt eftirlit nóg. Miklar framfarir hafa orðið í lyfjameðferð við offitu síðastliðin ár. Lyfin sem helst eru notuð á Íslandi í dag eru svo kallaðar glúkagonlík-peptíð-1 (GLP-1) hliðstæður (eftirhermur). Lyfin líkja eftir GLP-1 hormóninu sem er losað úr þörmunum eftir máltíð. Hormónið er mikilvægur liður í blóðsykurs- og þyngdarstjórnun líkamans. Sýnt hefur verið fram á að hluti einstaklinga með offitu losar lítið af þessu hormóni eftir neyslu matar sem hefur afleiðingar á seddutilfinningu og þyngdarstjórnun. Þess vegna hafa hliðstæður af þessu hormóni og öðrum skyldum hormónum, verið notaðar í meðferð við offitu. Vegna áhrifa hormónsins á blóðsykursstjórnun eru einnig til sambærileg lyf við sykursýki. Nokkur lyf í þessum flokki eru aðgengileg í dag og ábendingarnar fyrir notkun þeirra vel skilgreindar í íslensku sérlyfjaskránni. Í dag er stungulyfið Wegovy (semaglutide) helst notað í meðferð við offitu en áður var lyfið Saxenda (liraglutide) meira notað. Í sérlyfjaskránni stendur að ábendingar Wegovy fyrir fullorða séu eftirfarandi: „Wegovy er ætlað sem viðbót við hitaeiningaskert mataræði og aukna hreyfingu til þyngdarstjórnunar, þ.m.t. þyngdartaps og þyngdarviðhalds, hjá fullorðnum með upphafslíkamsþyngdarstuðulinn (BMI) ≥30 kg/m2 (offita) eða ≥27 kg/m2 til <30 kg/m2 (ofþyngd) og sem eru með a.m.k. einn þyngdartengdan fylgisjúkdóm“. Á sama tíma stendur í sérlyfjaskránni að önnur lyf í sama lyfjaflokki eins og Ozempic (semaglutide) og Victoza (liraglutide) séu „ætluð til meðferðar á fullorðnum með ófullnægjandi stjórn á sykursýki af tegund 2 sem viðbót við mataræði og hreyfingu“. Reglur Sjúkratrygginga Íslands (SÍ) um niðurgreiðslu þeirra eru líka skýrar en í þeim er einnig kveðið á um það hvernig eftirliti með slíkri meðferð skal hagað. Augljóst er að þessi lyf, semaglutide og liraglutide, eru notuð bæði við sykursýki og offitu en ráðlagðir skammtar eru ekki þeir sömu og þess vegna eru heiti lyfjanna ólík eftir því hvaða sjúkdóm er verið að meðhöndla. Hafa ber í huga að sami einstaklingur getur verið bæði með sykursýki og offitu samtímis og tekur meðferð einnig mið af því. Í ofannefndu viðtali við landlækni kom fram að um 1% þjóðarinnar er á meðferð með Wegovy við offitu. Ef teknir eru með einstaklingar með sykursýki 2, eru um það bil 3% Íslendinga á lyfjameðferð með GLP-1 hliðstæðu. Í landi þar sem 27% uppfylla viðmið fyrir offitu ef miðað er við líkamsþyngdarstuðul er ekki líklegt að þessi lyf séu ofnotuð né heldur að verið sé að misnota sykursýkislyf í meðferð við offitu. Fremur skyldi spyrja hvort stór hluti þeirra einstaklinga sem þurfa meðferð við sínum sjúkdómi séu að fá viðeigandi meðferð. Lyfjameðferð við offitu er mikilvægur þáttur í meðferð sjúkdómsins. Auk áhrifa á þyngd hafa rannsóknir einnig sýnt fram á jákvæð áhrif á áhættu hjarta- og æðaáfalla og lengri lifun hjá einstaklingum með offitu og hjarta- og æðasjúkdóma. Efnaskiptaaðgerðir hafa einnig bein áhrif á áhættu og lifun. Oft er það einmitt svo að með því að meðhöndla einn langvinnan sjúkdóm minnkar áhætta á öðrum sjúkdómum sem er mikilvægur þáttur í meðferð. Félag fagfólks um offitu hefur bent á að reglur um greiðsluþátttöku SÍ vegna lyfjanna séu of strangar og feli í sér hættu á mismunun sjúklinga eftir efnahag. Einnig er aðgengi að þverfaglegum teymum til meðhöndlunar á þessum flókna sjúkdómi verulega ábótavant í íslensku heilbrigðiskerfi. Í nýútkominni skýrslu starfshóps um offitu, holdafar, heilsu og líðan er ljósi varpað á þá stöðu. Umræðan um lyfjameðferð og efnaskiptaaðgerðir er ekki alltaf á jákvæðum nótum. Sumir vilja að einstaklingar með offitu taki aukna ábyrgð á eigin heilsu, standi sig betur og séu ekki að stytta sér leið með töfralausnum. Slík umræða ber ekki bara merki um þekkingarleysi og fordóma heldur getur hreinlega verið skaðleg fyrir stóran hluta þjóðarinnar. Einnig er þetta þvert á ráðleggingar Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar þar sem lögð er áhersla á samfélagslega nálgun eins og lýst var hér að ofan. Eins og algengt er með lyfjameðferð og skurðarðgerðir fylgja þeim aukaverkanir og fylgikvillar sem geta oft verið hamlandi og haft áhrif á daglegt líf. Þetta á einnig við um sérhæfð inngrip sem í boði eru við offitu og við ákvörðun um notkun þeirra verður að vega og meta ávinning, áhættu og óþægindi sem þau geta haft í för með sér. Vert er að taka fram að mikill munur er á meðferð sjúkdómsins offitu annars vegar og megrun hins vegar sem gengur út á að þvinga fram þyngdartap. Árið 2020 gaf Embætti landlæknis út klínískar leiðbeiningar um meðferð fullorðinna einstaklinga með offitu. Þar kemur skýrt fram hvernig meðhöndlun sjúkdómsins á að vera háttað. Margir sem mælast þungir samkvæmt líkamsþyngdarstuðli eru ekki með mikil einkenni og þarfnast ekki meðferðar í dag. En þegar þörf er á er mikilvægt að meðferðin sé í höndum fagaðila og samkvæmt klínískum leiðbeiningum rétt eins og meðferð annarra langvinnra sjúkdóma. Stjórn Félags fagfólks um offitu, Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir, yfirlæknir á ReykjalundiGréta Jakobsdóttir, næringarfræðingur og lektor við HÍErla Gerður Sveinsdóttir, læknir og lýðheilsuræðingurTryggvi Helgason, barnalæknirSólrún Ólína Sigurðardóttir, hjúkrunarfræðingurSigrún Kristjánsdóttir, hjúkrunarfræðingur og ljósmóðirEdda Ýr Guðmundsdóttir, næringarfræðingur og sjúkraþálfari
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun