Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar 26. september 2024 12:00 Þegar þetta er skrifað hafa 34 deilt færslu Viðskiptaráðs sem ber fyrirsögnina “Tvær af hverjum þremur loftslagsaðgerðum hafa neikvæð efnahagsleg áhrif” og fjallar um umsögn ráðsins um uppfærða aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Það má spyrja sig hversu stórt hlutfall þeirra sem deila færslunni gera það beinlínis til að hvetja til aðgerðarleysis í loftslagsmálum. Það voru nefnilega langflestir sem lásu umsögnina einmitt þannig, þar á meðal formaður Loftslagsráðs. Samkvæmt eftiráskýringum Viðskiptaráðs var ætlunin hins vegar að hvetja stjórnvöld til að bera saman kostnað og ávinning hverrar aðgerðar. Það hefði verið leikandi létt að hafa fyrirsögnina í þeim dúr, t.d. “Hámörkum ávinning loftslagsaðgerða” eða “Stuðlum að samkeppnishæfni Íslands meðfram loftslagsaðgerðum” og færa þannig aðgerðaleysissinnum minna vatn á sína myllu. Við sjáum að afneitun í loftslagsmálum í heiminum er í síaukum mæli að færast frá því að afneita vísindunum (sem eru mjög skýr) yfir í það að afneita lausnunum á grundvelli kostnaðar eða að fría sig ábyrgð í krafti einhvers konar sérstöðu. Það var upplifun margra að Viðskiptaráð talaði skýrt og innilega inn í síðara mengið. Það að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum kosti fjármuni er ekki merkileg uppgötvun og að "vekja athygli" á þeirri staðreynd er vandasamt verk í því öngstræti sem umræða um loftslagsmál er í. Það er kostnaður fólginn í því að veita almenningi hreint vatn, orku, fráveitu og sorphirðu. Að horfa á loftslagsmál út frá kostnaðarhliðinni eingöngu er villandi því þessar grunnstoðir eru til bóta fyrir samfélagið. Þess vegna er mikilvægt að horfa til hagsmuna heildarinnar en ekki eingöngu til hagsmuna fyrirtækja í ákvarðanatöku um loftslagsmál. Ísland er aðili að Parísarsamkomulaginu sem er drifið áfram af því markmiði að halda hnattrænni hlýnun vel innan við 2°C. Ísland hefur skuldbundið sig ásamt ESB og Noregi til að ná fram 55% samdrætti í losun fyrir árið 2030. Nú heyrast hins vegar háværar raddir um að við höfum ýmist samið af okkur, gleymt að sækja um undanþágur, að markmiðin séu óraunhæf eða of dýr. Þessari orðræðu fylgir yfirleitt mýtan um að “Ísland stendur svo framarlega í orkumálum að við ættum að gera mun minna” sem stenst enga skoðun. Jafnvel þótt við lítum fram hjá þeirri staðreynd að upprunaábyrgðir raforkunnar eru seldar úr landi þannig að Ísland stendur uppi sem notandi kolaorku. Og jafnvel þótt við lítum fram hjá neysluspori Íslands vegna innfluttra vara þar sem losunin skrifast á aðrar þjóðir. Við erum þó orðin vön að heyra þennan söng kyrjaðan aftur og aftur undir mismunandi laglínu. Loftslagsbreytingar eru erfiðar og óþægilegar. Til skamms tíma virðist oft þægilegra að færa til markmiðin, breyta samningum eða finna upp ástæður til að uppfylla þá ekki. Íslendingar virðast eiga erfitt með að setja sér langtímamarkmið og fylgja áætlunum á skipulagðan hátt. Hallgrímur Helgason fangar þessa þjóðarsál Íslendinga listavel í Sextíu kílóum af sólskini: “Engin plön náðu lengra en fram á kvöld og engin ákvörðun var endanleg, öll samtöl án niðurstöðu. Eftirlætissetningar landans snerust allar um að loka engum dyrum: “Við sjáum til”, “við skoðum þetta með vorinu”, “þú sendir mér línu” … því aldrei leið Íslendingum verr en þegar þeir höfðu leyst ágreiningsmál sín með samningum á embættisvottuðum pappír og sett nafn sitt við … Um leið og samningur hafði verið undirritaður spruttu þess vegna enn hvassari deilur en þær sem hann átti að leysa, skærur sem snerust um orðalag samningsins sem fæstir höfðu lesið … Þannig valt íslenska lífið áfram í eilífum loðmullugangi, fram og tilbaka, með öllu ákvarðanalaust, í sínu gamla góða fari og æxlaðist einhvern veginn.” Það er hætt við því að aðgerðaáætlun Íslands í loftslagsmálum veltist áfram í eilífum loðmullugangi. Hún er vissulega ekki fullkomin og það er verðugt verkefni að sameinast um að skerpa á henni, enda er stefnt að því að hún verði lifandi plagg. Það má hins vegar aldrei slíta hana úr mikilvægasta samhenginu, sem er að hún er lóð á vogarskálar þess að sigrast á einhverri alvarlegustu ógn sem steðjar að mannkyni og afstýra stórfelldu tjóni. Ef sú grundvallarforsenda er ekki höfð með í reikningsdæminu getur niðurstaðan aldrei orðið önnur en röng. Höfundur er eðlisfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Þegar þetta er skrifað hafa 34 deilt færslu Viðskiptaráðs sem ber fyrirsögnina “Tvær af hverjum þremur loftslagsaðgerðum hafa neikvæð efnahagsleg áhrif” og fjallar um umsögn ráðsins um uppfærða aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Það má spyrja sig hversu stórt hlutfall þeirra sem deila færslunni gera það beinlínis til að hvetja til aðgerðarleysis í loftslagsmálum. Það voru nefnilega langflestir sem lásu umsögnina einmitt þannig, þar á meðal formaður Loftslagsráðs. Samkvæmt eftiráskýringum Viðskiptaráðs var ætlunin hins vegar að hvetja stjórnvöld til að bera saman kostnað og ávinning hverrar aðgerðar. Það hefði verið leikandi létt að hafa fyrirsögnina í þeim dúr, t.d. “Hámörkum ávinning loftslagsaðgerða” eða “Stuðlum að samkeppnishæfni Íslands meðfram loftslagsaðgerðum” og færa þannig aðgerðaleysissinnum minna vatn á sína myllu. Við sjáum að afneitun í loftslagsmálum í heiminum er í síaukum mæli að færast frá því að afneita vísindunum (sem eru mjög skýr) yfir í það að afneita lausnunum á grundvelli kostnaðar eða að fría sig ábyrgð í krafti einhvers konar sérstöðu. Það var upplifun margra að Viðskiptaráð talaði skýrt og innilega inn í síðara mengið. Það að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum kosti fjármuni er ekki merkileg uppgötvun og að "vekja athygli" á þeirri staðreynd er vandasamt verk í því öngstræti sem umræða um loftslagsmál er í. Það er kostnaður fólginn í því að veita almenningi hreint vatn, orku, fráveitu og sorphirðu. Að horfa á loftslagsmál út frá kostnaðarhliðinni eingöngu er villandi því þessar grunnstoðir eru til bóta fyrir samfélagið. Þess vegna er mikilvægt að horfa til hagsmuna heildarinnar en ekki eingöngu til hagsmuna fyrirtækja í ákvarðanatöku um loftslagsmál. Ísland er aðili að Parísarsamkomulaginu sem er drifið áfram af því markmiði að halda hnattrænni hlýnun vel innan við 2°C. Ísland hefur skuldbundið sig ásamt ESB og Noregi til að ná fram 55% samdrætti í losun fyrir árið 2030. Nú heyrast hins vegar háværar raddir um að við höfum ýmist samið af okkur, gleymt að sækja um undanþágur, að markmiðin séu óraunhæf eða of dýr. Þessari orðræðu fylgir yfirleitt mýtan um að “Ísland stendur svo framarlega í orkumálum að við ættum að gera mun minna” sem stenst enga skoðun. Jafnvel þótt við lítum fram hjá þeirri staðreynd að upprunaábyrgðir raforkunnar eru seldar úr landi þannig að Ísland stendur uppi sem notandi kolaorku. Og jafnvel þótt við lítum fram hjá neysluspori Íslands vegna innfluttra vara þar sem losunin skrifast á aðrar þjóðir. Við erum þó orðin vön að heyra þennan söng kyrjaðan aftur og aftur undir mismunandi laglínu. Loftslagsbreytingar eru erfiðar og óþægilegar. Til skamms tíma virðist oft þægilegra að færa til markmiðin, breyta samningum eða finna upp ástæður til að uppfylla þá ekki. Íslendingar virðast eiga erfitt með að setja sér langtímamarkmið og fylgja áætlunum á skipulagðan hátt. Hallgrímur Helgason fangar þessa þjóðarsál Íslendinga listavel í Sextíu kílóum af sólskini: “Engin plön náðu lengra en fram á kvöld og engin ákvörðun var endanleg, öll samtöl án niðurstöðu. Eftirlætissetningar landans snerust allar um að loka engum dyrum: “Við sjáum til”, “við skoðum þetta með vorinu”, “þú sendir mér línu” … því aldrei leið Íslendingum verr en þegar þeir höfðu leyst ágreiningsmál sín með samningum á embættisvottuðum pappír og sett nafn sitt við … Um leið og samningur hafði verið undirritaður spruttu þess vegna enn hvassari deilur en þær sem hann átti að leysa, skærur sem snerust um orðalag samningsins sem fæstir höfðu lesið … Þannig valt íslenska lífið áfram í eilífum loðmullugangi, fram og tilbaka, með öllu ákvarðanalaust, í sínu gamla góða fari og æxlaðist einhvern veginn.” Það er hætt við því að aðgerðaáætlun Íslands í loftslagsmálum veltist áfram í eilífum loðmullugangi. Hún er vissulega ekki fullkomin og það er verðugt verkefni að sameinast um að skerpa á henni, enda er stefnt að því að hún verði lifandi plagg. Það má hins vegar aldrei slíta hana úr mikilvægasta samhenginu, sem er að hún er lóð á vogarskálar þess að sigrast á einhverri alvarlegustu ógn sem steðjar að mannkyni og afstýra stórfelldu tjóni. Ef sú grundvallarforsenda er ekki höfð með í reikningsdæminu getur niðurstaðan aldrei orðið önnur en röng. Höfundur er eðlisfræðingur.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun