Nokkrum rangfærslum í málflutningi menningarráðherra svarað Grímur Hákonarson, Hafsteinn Gunnar Sigurðsson og Hrafnhildur Gunnarsdóttir skrifa 7. október 2024 09:01 Í síðustu viku birtum við greinina „Vegið að íslenskri kvikmyndagerð” þar sem við fórum yfir þau vandamál sem steðja að íslenskri kvikmyndagerð í dag í ljósi bágrar stöðu Kvikmyndasjóðs. Viðbrögðin hafa verið framar okkar björtustu vonum og hefur spunnist mikil umræða í kjölfarið. Menningarráðherra, Lilja Alfreðsdóttir, hefur farið í nokkur viðtöl til að útskýra sína hlið á málinu. Þó að margt ágætt hafi komið þar fram verður ekki hjá því komist að leiðrétta nokkrar rangfærslur í málflutningi ráðherra. 1. Í fyrsta lagi setjum við spurningarmerki við skilning ráðherra á því hvað er íslensk kvikmyndagerð. Að okkar mati er íslensk kvikmyndagerð kvikmyndir eða sjónvarpsþættir sem að gerast í íslenskum veruleika, þar sem töluð er íslenska og þar sem listrænir stjórnendur og höfundar eru að megninu til Íslendingar. Við lítum ekki á þjónustu við erlendar kvikmyndaframleiðslur, þar sem töluð er enska eða önnur tungumál, þar sem höfundar og listrænir stjórnendur eru erlendir ríkisborgarar, sem íslenska kvikmyndagerð. Að okkar mati er ekki nóg að þessi kvikmyndaverkefni séu tekin upp hér á landi ef að sögusviðið er síðan í Alaska. Þó að Íslendingar komi vissulega að þessum verkefnum með einhverjum hætti þá er þessu ekki saman að jafna. 2. Ráðherra hefur verið tíðrætt um svokölluð "covid-framlög" sem eiga að hafa farið í Kvikmyndasjóð á árunum 2021 og 2022. Það er rétt að framlögin voru hækkuð á þessum árum en samkvæmt okkar heimildum voru þessar upphæðir komnar inn í fjárlög fyrir Covid, nánar tiltekið í september 2019 þegar fjárlagafrumvarpið fyrir árið 2020 var lagt fram. Þar var gert ráð fyrir mikilli hækkun á árunum 2021 og 2022 og gékk sú áætlun eftir nánast upp á krónu. Það var skilningur kvikmyndagerðarfólks að sú hækkun hefði verið vegna innleiðingar Kvikmyndastefnunnar, sem þá var í vinnslu, en þar var lögð mikil áhersla á að efla Kvikmyndasjóð. Í apríl árið 2020 var aftur á móti auglýst eftir umsóknum "vegna átaksverkefnis stjórnvalda í kjölfar heimsfaraldurs kórónaveiru" eins og það var orðað í tilkynningunni. 120 milljónum var úthlutað til 15 verkefna þá um sumarið og þurftu þau að klárast innan árs. Meðal verkefna sem fengu styrk í þessu átaksverkefni voru kvikmyndin Saumaklúbburinn og sjónvarpsþættirnir Vegferð. Þetta voru covid-framlögin, 120 millónir. Fullyrðingar ráðherra að upphæðirnar sem voru greiddar inn í Kvikmyndasjóð á árunum 2021-22 hafi líka verið covid-framlög eru að okkar mati eftiráskýring og tilraun til að slá ryki í augu fólks. 3. Í viðtölum síðustu daga hefur ráðherra haldið því mjög á lofti að hún hafi komið á laggirnar svokölluðum Fjárfestingasjóði sjónvarpsefnis. Það er hárrétt hjá henni og var frumvarp þess efnis samþykkt sem lög á Alþingi í mars 2024. Með þessum lögum var hún að hrinda í framkvæmd Aðgerð 1 í Kvikmyndastefnunni sem að kveður á um “sterkara sjóðakerfi og stofnun nýs fjárfestingasjóðs sjónvarpsefnis”. En það sem Lilja segir ekki frá í viðtölunum er að engar fjárveitingar fylgdu þegar sjóðurinn var stofnaður. Þessi sjóður er í dag tóm skúffa inni hjá Kvikmyndamiðstöð. Hvaða gagn er í sjóði ef það er ekkert fjármagn í honum? 4. Í viðtölum hefur ráðherra reynt að tala ástandið í bransanum upp, að allt sé á blússandi svingi og að við sjáum ekki veisluna. Þessa skoðun byggir ráðherra á huglægu mati en ekki á staðreyndum. Það tekur tíma fyrir niðurskurð eins og þennan að hafa áhrif, rétt eins og það tekur stýrivaxtahækkanir Seðlabankans tíma að kæla niður hagkerfið. Þær kvikmyndir og sjónvarpsþættir sem eru að koma út á þessu ári fengu styrk úr Kvikmyndasjóði fyrir einu til tveimur árum síðan. Á þessu ári, 2024, fengu tvær leiknar kvikmyndir í fullri lengd framleiðslustyrk úr Kvikmyndasjóði en vanalega eru þetta á bilinu 4-6 kvikmyndir. Áhrifin eiga þannig eftir að koma fram síðar. Einnig viljum við benda á að magn er ekki það sama og gæði og þegar styrkupphæðirnar lækka, eins og hefur gerst að undanförnu, þá getur það bitnað á gæðum verkanna. 5. Ráðherra hefur talað á þeim nótum að niðurskurður Kvikmyndasjóðs sé eðlileg hagræðingarkrafa til að ná niður verðbólgu. Til að svara þessu er nærtækast að bera Kvikmyndasjóð saman við aðra sambærilega sjóði eins og Rannsóknarsjóð, Tækniþróunarsjóð, Tónlistarsjóð og Myndlistarsjóð. Þessir sjóðir hafa allir tekið á sig einhverja skerðingu á síðustu árum en ekkert í líkingu við Kvikmyndasjóð. Framlög til Sinfóníuhljómsveitar Íslands hafa aukist um 34% frá árinu 2021 og framlög til Þjóðleikhússins um 12%. Á sama tíma hefur Kvikmyndasjóður verið skorinn niður um 49%. Þessi samanburður rennir stoðum undir þá sannfæringu okkar að ráðherra hafi forgangsraðað fjármagni í þágu endurgreiðslu til kvikmyndagerðar, eins við komum inn á í fyrrnefndri grein, og að það skýri þennan mikla niðurskurð á Kvikmyndasjóði. 6. Ráðherra segir að miklu fleiri innlend kvikmyndaverkefni fái endurgreiðslu frá ríkinu heldur en erlend. Það er vissulega rétt hjá henni. Hinsvegar eru erlendu verkefnin stærri og taka til sín meira fjármagn. Frá því að endurgreiðsluhlutfallið var hækkað úr 25% í 35% árið 2022 hafa 10,4 milljarðar verið greiddir út til kvikmyndaverkefna samkvæmt upplýsingum á vef Kvikmyndamiðstöðvar Íslands. 64% af þeirri fjárhæð fór til erlendra verkefna en 36% til innlendra. 7. Í viðtölunum hefur ráðherra talað um að til standi að bæta fjárhag Kvikmyndasjóðs árið 2026 þegar skattur verður lagður á erlendar streymisveitur. Hugmyndin á bakvið streymisveitufrumvarp ráðherra er góð og er kvikmyndagerðarfólk almennt sammála markmiði þess, sem er að ”efla íslenska menningu og íslenska tungu með því að hvetja til framleiðslu og auka stuðning við framleiðslu kvikmynda, sjónvarpsþátta og heimildamynda, sem eru á íslensku eða hafa aðra íslenska menningarlega og samfélagslega skírskotun.” Það er þó alls ekki þannig að þetta fjármagn sé fast í hendi og það á eftir að koma í ljós hvernig streymisveiturnar bregðast við þegar og ef þetta frumvarp verður að lögum. Þessi streymisveituskattur kemur að okkar mati ekki í staðinn fyrir bein framlög úr ríkissjóði. Áætlað er að skatturinn geti skilað 260 milljónum inn í Kvikmyndasjóð árlega sem er vissulega jákvætt en það leysir ekki fjárhagsvanda sjóðsins að okkar mati. Meira þarf til. Hér höfum við farið yfir helstu rangfærslur í málflutningi menningarráðherra og vonum að það muni leiða til betra og uppbyggilegra samtals um málefni kvikmyndabransans. Að okkar mati þá verður ekkert jafnvægi í greininni án öflugs Kvikmyndasjóðs, sem er undirstaða allrar kvikmyndamenningar í landinu. Við skiljum vel að ríkið þurfi að hagræða á tímum verðbólgu og hárra vaxta og að allir þurfi að taka eitthvað á sig. En 49% niðurskurður, er það sanngjarnt? Höfundar eru kvikmyndaleikstjórar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kvikmyndagerð á Íslandi Menning Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Í síðustu viku birtum við greinina „Vegið að íslenskri kvikmyndagerð” þar sem við fórum yfir þau vandamál sem steðja að íslenskri kvikmyndagerð í dag í ljósi bágrar stöðu Kvikmyndasjóðs. Viðbrögðin hafa verið framar okkar björtustu vonum og hefur spunnist mikil umræða í kjölfarið. Menningarráðherra, Lilja Alfreðsdóttir, hefur farið í nokkur viðtöl til að útskýra sína hlið á málinu. Þó að margt ágætt hafi komið þar fram verður ekki hjá því komist að leiðrétta nokkrar rangfærslur í málflutningi ráðherra. 1. Í fyrsta lagi setjum við spurningarmerki við skilning ráðherra á því hvað er íslensk kvikmyndagerð. Að okkar mati er íslensk kvikmyndagerð kvikmyndir eða sjónvarpsþættir sem að gerast í íslenskum veruleika, þar sem töluð er íslenska og þar sem listrænir stjórnendur og höfundar eru að megninu til Íslendingar. Við lítum ekki á þjónustu við erlendar kvikmyndaframleiðslur, þar sem töluð er enska eða önnur tungumál, þar sem höfundar og listrænir stjórnendur eru erlendir ríkisborgarar, sem íslenska kvikmyndagerð. Að okkar mati er ekki nóg að þessi kvikmyndaverkefni séu tekin upp hér á landi ef að sögusviðið er síðan í Alaska. Þó að Íslendingar komi vissulega að þessum verkefnum með einhverjum hætti þá er þessu ekki saman að jafna. 2. Ráðherra hefur verið tíðrætt um svokölluð "covid-framlög" sem eiga að hafa farið í Kvikmyndasjóð á árunum 2021 og 2022. Það er rétt að framlögin voru hækkuð á þessum árum en samkvæmt okkar heimildum voru þessar upphæðir komnar inn í fjárlög fyrir Covid, nánar tiltekið í september 2019 þegar fjárlagafrumvarpið fyrir árið 2020 var lagt fram. Þar var gert ráð fyrir mikilli hækkun á árunum 2021 og 2022 og gékk sú áætlun eftir nánast upp á krónu. Það var skilningur kvikmyndagerðarfólks að sú hækkun hefði verið vegna innleiðingar Kvikmyndastefnunnar, sem þá var í vinnslu, en þar var lögð mikil áhersla á að efla Kvikmyndasjóð. Í apríl árið 2020 var aftur á móti auglýst eftir umsóknum "vegna átaksverkefnis stjórnvalda í kjölfar heimsfaraldurs kórónaveiru" eins og það var orðað í tilkynningunni. 120 milljónum var úthlutað til 15 verkefna þá um sumarið og þurftu þau að klárast innan árs. Meðal verkefna sem fengu styrk í þessu átaksverkefni voru kvikmyndin Saumaklúbburinn og sjónvarpsþættirnir Vegferð. Þetta voru covid-framlögin, 120 millónir. Fullyrðingar ráðherra að upphæðirnar sem voru greiddar inn í Kvikmyndasjóð á árunum 2021-22 hafi líka verið covid-framlög eru að okkar mati eftiráskýring og tilraun til að slá ryki í augu fólks. 3. Í viðtölum síðustu daga hefur ráðherra haldið því mjög á lofti að hún hafi komið á laggirnar svokölluðum Fjárfestingasjóði sjónvarpsefnis. Það er hárrétt hjá henni og var frumvarp þess efnis samþykkt sem lög á Alþingi í mars 2024. Með þessum lögum var hún að hrinda í framkvæmd Aðgerð 1 í Kvikmyndastefnunni sem að kveður á um “sterkara sjóðakerfi og stofnun nýs fjárfestingasjóðs sjónvarpsefnis”. En það sem Lilja segir ekki frá í viðtölunum er að engar fjárveitingar fylgdu þegar sjóðurinn var stofnaður. Þessi sjóður er í dag tóm skúffa inni hjá Kvikmyndamiðstöð. Hvaða gagn er í sjóði ef það er ekkert fjármagn í honum? 4. Í viðtölum hefur ráðherra reynt að tala ástandið í bransanum upp, að allt sé á blússandi svingi og að við sjáum ekki veisluna. Þessa skoðun byggir ráðherra á huglægu mati en ekki á staðreyndum. Það tekur tíma fyrir niðurskurð eins og þennan að hafa áhrif, rétt eins og það tekur stýrivaxtahækkanir Seðlabankans tíma að kæla niður hagkerfið. Þær kvikmyndir og sjónvarpsþættir sem eru að koma út á þessu ári fengu styrk úr Kvikmyndasjóði fyrir einu til tveimur árum síðan. Á þessu ári, 2024, fengu tvær leiknar kvikmyndir í fullri lengd framleiðslustyrk úr Kvikmyndasjóði en vanalega eru þetta á bilinu 4-6 kvikmyndir. Áhrifin eiga þannig eftir að koma fram síðar. Einnig viljum við benda á að magn er ekki það sama og gæði og þegar styrkupphæðirnar lækka, eins og hefur gerst að undanförnu, þá getur það bitnað á gæðum verkanna. 5. Ráðherra hefur talað á þeim nótum að niðurskurður Kvikmyndasjóðs sé eðlileg hagræðingarkrafa til að ná niður verðbólgu. Til að svara þessu er nærtækast að bera Kvikmyndasjóð saman við aðra sambærilega sjóði eins og Rannsóknarsjóð, Tækniþróunarsjóð, Tónlistarsjóð og Myndlistarsjóð. Þessir sjóðir hafa allir tekið á sig einhverja skerðingu á síðustu árum en ekkert í líkingu við Kvikmyndasjóð. Framlög til Sinfóníuhljómsveitar Íslands hafa aukist um 34% frá árinu 2021 og framlög til Þjóðleikhússins um 12%. Á sama tíma hefur Kvikmyndasjóður verið skorinn niður um 49%. Þessi samanburður rennir stoðum undir þá sannfæringu okkar að ráðherra hafi forgangsraðað fjármagni í þágu endurgreiðslu til kvikmyndagerðar, eins við komum inn á í fyrrnefndri grein, og að það skýri þennan mikla niðurskurð á Kvikmyndasjóði. 6. Ráðherra segir að miklu fleiri innlend kvikmyndaverkefni fái endurgreiðslu frá ríkinu heldur en erlend. Það er vissulega rétt hjá henni. Hinsvegar eru erlendu verkefnin stærri og taka til sín meira fjármagn. Frá því að endurgreiðsluhlutfallið var hækkað úr 25% í 35% árið 2022 hafa 10,4 milljarðar verið greiddir út til kvikmyndaverkefna samkvæmt upplýsingum á vef Kvikmyndamiðstöðvar Íslands. 64% af þeirri fjárhæð fór til erlendra verkefna en 36% til innlendra. 7. Í viðtölunum hefur ráðherra talað um að til standi að bæta fjárhag Kvikmyndasjóðs árið 2026 þegar skattur verður lagður á erlendar streymisveitur. Hugmyndin á bakvið streymisveitufrumvarp ráðherra er góð og er kvikmyndagerðarfólk almennt sammála markmiði þess, sem er að ”efla íslenska menningu og íslenska tungu með því að hvetja til framleiðslu og auka stuðning við framleiðslu kvikmynda, sjónvarpsþátta og heimildamynda, sem eru á íslensku eða hafa aðra íslenska menningarlega og samfélagslega skírskotun.” Það er þó alls ekki þannig að þetta fjármagn sé fast í hendi og það á eftir að koma í ljós hvernig streymisveiturnar bregðast við þegar og ef þetta frumvarp verður að lögum. Þessi streymisveituskattur kemur að okkar mati ekki í staðinn fyrir bein framlög úr ríkissjóði. Áætlað er að skatturinn geti skilað 260 milljónum inn í Kvikmyndasjóð árlega sem er vissulega jákvætt en það leysir ekki fjárhagsvanda sjóðsins að okkar mati. Meira þarf til. Hér höfum við farið yfir helstu rangfærslur í málflutningi menningarráðherra og vonum að það muni leiða til betra og uppbyggilegra samtals um málefni kvikmyndabransans. Að okkar mati þá verður ekkert jafnvægi í greininni án öflugs Kvikmyndasjóðs, sem er undirstaða allrar kvikmyndamenningar í landinu. Við skiljum vel að ríkið þurfi að hagræða á tímum verðbólgu og hárra vaxta og að allir þurfi að taka eitthvað á sig. En 49% niðurskurður, er það sanngjarnt? Höfundar eru kvikmyndaleikstjórar.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun