Vættir öræfanna – Umkomulaust hálendi Þröstur Ólafsson skrifar 17. október 2024 09:32 Það er ekki lengra en svo, að um miðbik liðinnar aldar voru óbyggðir hálendisins, með öllum sínum vættum, kynjasögum og munnmælum nefnd öræfi. Eyðilegar óbyggðir. Yfir þeim hvíldi huliðshjálmur töfraheima og lausbeisluð draumhyggja um dulin grösug dalverpi og fagurt samfélag huldufólks, en einnig flökkusögur um ógnvekjandi tilveru einmana útlaga. Fæstir vildu þar smala. Tröllin voru í fjöllunum. Þessi draumheimur þjóðarinnar er nú horfinn. Hann varð þekkingu, skynsemi og mannkvæmi að bráð. Með hálendisvirkjunum, aukinni umferð um miðbik landsins og þekkingu á staðháttum, dró úr dulhyggju og ævintýraljóma svæðisins. Virkjanir við Búrfell, Sigöldu, Hrauneyjar, Kárahnjúka og víðar skildu eftir sig þjóðarvitund um mikil verðmæti sem nýta mætti en jafnframt víðáttufegurð sem varðveita skyldi og vernda, áður en það yrði um seinan. Víðfeðm uppstöðulón drekktu dýrmætum sem aldrei verða endurheimt. Þegar dró úr mætti dulræðis og huldu opnuðust augu okkar og skynjun fyrir töfrafegurð öræfanna og undrum náttúrunnar sem þar var að finna – aðeins þó í einu eintaki (gpó). Þau stöku eintök eru nú mörg horfin að eilífu. Fólkið í brúnni Hálendisþjóðgarður komst á dagskrá. Víðlendasta verndarsvæði álfunnar. Úr því varð þó ekki. Skammhyggin, hagsmunafléttuð sjónarmið náðu að venju undirtökum. Þrátt fyrir að obbinn af hálendinu væri þjóðlenda, mátti þóðin ekki ákveða eða taka þátt í ákvörðunum sem snertu verndun þess og skipulagningu. Það væri auðveldara fyrir núverandi og væntanlega nýtingaraðila að fást við fámenn vanbúin og fjársvelt sveitarfélög, en öfluga stofnun í höndum alþingis, svipað og þjóðgarðinn á Þingvöllum. Þeim tókst að kæfa verkefnið og sá ráðherra sem ötulast hafði barist fyrir stofnun slíks þjóðlegs griðarstaðar, var ýtt burt úr umhverfisráðuneytinu og fengið í staðinn annað ráðuneyti, honum framandi. Þar með urðu öræfin og hálendið endanlega umkomulaus, sett í hendur manns sem hvorki var þekktur fyrir umhyggjusemi, viðkvæmni né skilnings í garð náttúru landsins. Í framhaldi af fyrrnefndum ráðstöfunum varð hálendið að skeiðvelli bráðrar fjárhyggju. Jafnframt þessu og án mikils hávaða, voru vernduð vatnsföll flutt úr verndarflokki í nýtingarflokk. Nú skyldi, þegar ofhitun jarðar og aukning gróðurhúsaáhrifa eru í hámarki, allt sett á fullt. Þeir nafnarnir Guðmundur Páll og Mummi voru ekki lengur tiltækir í vörn. Öræfin höfðu engar verndarvættir lengur, hvorki álfa né manna. Með aðgerða- og ákvörðunarleysi alþingis öðluðust vanbúin sveitarfélög skipulags- og stjórnunarrétt á hálendinu. Þar með opnuðust flóðgáttir. Nú stefnir í kapphlaup um virkjunarkosti. Hyggju- og hugsunarlaus pólitísk heimakoma. Hreggsvöl peningahyggjan hafði náð undirtökum. Öræfin urðu viðfangsefni taumlítils nýtingarkapphlaups. Græðgisbríminn skældi sig framan í þjóðina. Lokaáhlaupið á þær flúðir og fossa sem enn voru ósnortin var hafið. Blekkingarákall Grænnar orku hljómaði mörgum eins og nýtt fagnaðarerindi í skrautskrift. Verndar Ratcliffe ? Þegar breski auðmaðurinn Ratcliffe birtist á stóra sviðinu og hóf landakaup við laxveiðiár einkum fyrir norðan, blöskraði mörgum landanum. Jarðirnar sem hann keypti, áttu sumar hverjar lönd upp á hálendið. Svikabrigsl og útsala landsréttinda voru títt notuð orð. Vissulega er stutt síðan hann hófst handa, og framtíðin óviss, en ýmislegt bendir til þess að jarðnæði í hans höndum sé á betri stað en væri það á ábyrgð íslenskra landeigenda, því hann á þegar nóg af peningum. Kaldranaleiki aðstæðnanna er slíkur. Auðhyggja hans virðist ekki beinast að gjörnýtingu fegurðar og öræfakyrrðar, sem tortímir báðum. Það sem við heyrum og sjáum af hans hálfu er náttúruvernd. Erum við sem þjóð komin í þá vafasömu stöðu, að „umhyggjusamir erlendir auðmenn“ séu traustari vörslumenn íslenskrar náttúru, jafnvel hálendisins en eigið forystufólk ? Þá er í flest skjól fokið. Hefur auðhyggjan náð slíkum tökum á hugsun okkar að allt er falt sé andvirðið ríkuglegt ? Jafnvel öræfin ! Ískyggileg er sú grunsemd að margt forystufólk þjóðarinnar hafi afskrifað friðhelgi öræfanna og líti á þau sem hvert annað viðskiptatækifæri. Þegar svo er komið er fjandinn laus. Við þurfum hálendisþjóðgarð samþykktan á alþingi. Það er enn ekki of seint. Leyfum víðáttutöfrum hálendisins og þögn þess að lifa áfram. Engan þyrludyn, umferðarhávaða og bílastæða vandræði eða ágang mannmergðar um holt og hæðir, króka og kima, því þá munu öræfin líða undir lok. Eftir verður annasöm og athafnarík ferðamennska. Liggur það í eðli þeirra tegundar auðhyggju sem hér dafnar, að gjöfum náttúrunnar og undrum hennar verði að fórna og spenna fyrir gullspengda glæsivagna auð- og athafnamanna? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vatnajökulsþjóðgarður Þröstur Ólafsson Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson Skoðun Halldór 06.09.2025 Halldór Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Lesum í sporin! Steingrímur J. Sigfússon Skoðun Línurnar skýrast Jóhanna Sigurðardóttir Fastir pennar Skoðun Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Sjá meira
Það er ekki lengra en svo, að um miðbik liðinnar aldar voru óbyggðir hálendisins, með öllum sínum vættum, kynjasögum og munnmælum nefnd öræfi. Eyðilegar óbyggðir. Yfir þeim hvíldi huliðshjálmur töfraheima og lausbeisluð draumhyggja um dulin grösug dalverpi og fagurt samfélag huldufólks, en einnig flökkusögur um ógnvekjandi tilveru einmana útlaga. Fæstir vildu þar smala. Tröllin voru í fjöllunum. Þessi draumheimur þjóðarinnar er nú horfinn. Hann varð þekkingu, skynsemi og mannkvæmi að bráð. Með hálendisvirkjunum, aukinni umferð um miðbik landsins og þekkingu á staðháttum, dró úr dulhyggju og ævintýraljóma svæðisins. Virkjanir við Búrfell, Sigöldu, Hrauneyjar, Kárahnjúka og víðar skildu eftir sig þjóðarvitund um mikil verðmæti sem nýta mætti en jafnframt víðáttufegurð sem varðveita skyldi og vernda, áður en það yrði um seinan. Víðfeðm uppstöðulón drekktu dýrmætum sem aldrei verða endurheimt. Þegar dró úr mætti dulræðis og huldu opnuðust augu okkar og skynjun fyrir töfrafegurð öræfanna og undrum náttúrunnar sem þar var að finna – aðeins þó í einu eintaki (gpó). Þau stöku eintök eru nú mörg horfin að eilífu. Fólkið í brúnni Hálendisþjóðgarður komst á dagskrá. Víðlendasta verndarsvæði álfunnar. Úr því varð þó ekki. Skammhyggin, hagsmunafléttuð sjónarmið náðu að venju undirtökum. Þrátt fyrir að obbinn af hálendinu væri þjóðlenda, mátti þóðin ekki ákveða eða taka þátt í ákvörðunum sem snertu verndun þess og skipulagningu. Það væri auðveldara fyrir núverandi og væntanlega nýtingaraðila að fást við fámenn vanbúin og fjársvelt sveitarfélög, en öfluga stofnun í höndum alþingis, svipað og þjóðgarðinn á Þingvöllum. Þeim tókst að kæfa verkefnið og sá ráðherra sem ötulast hafði barist fyrir stofnun slíks þjóðlegs griðarstaðar, var ýtt burt úr umhverfisráðuneytinu og fengið í staðinn annað ráðuneyti, honum framandi. Þar með urðu öræfin og hálendið endanlega umkomulaus, sett í hendur manns sem hvorki var þekktur fyrir umhyggjusemi, viðkvæmni né skilnings í garð náttúru landsins. Í framhaldi af fyrrnefndum ráðstöfunum varð hálendið að skeiðvelli bráðrar fjárhyggju. Jafnframt þessu og án mikils hávaða, voru vernduð vatnsföll flutt úr verndarflokki í nýtingarflokk. Nú skyldi, þegar ofhitun jarðar og aukning gróðurhúsaáhrifa eru í hámarki, allt sett á fullt. Þeir nafnarnir Guðmundur Páll og Mummi voru ekki lengur tiltækir í vörn. Öræfin höfðu engar verndarvættir lengur, hvorki álfa né manna. Með aðgerða- og ákvörðunarleysi alþingis öðluðust vanbúin sveitarfélög skipulags- og stjórnunarrétt á hálendinu. Þar með opnuðust flóðgáttir. Nú stefnir í kapphlaup um virkjunarkosti. Hyggju- og hugsunarlaus pólitísk heimakoma. Hreggsvöl peningahyggjan hafði náð undirtökum. Öræfin urðu viðfangsefni taumlítils nýtingarkapphlaups. Græðgisbríminn skældi sig framan í þjóðina. Lokaáhlaupið á þær flúðir og fossa sem enn voru ósnortin var hafið. Blekkingarákall Grænnar orku hljómaði mörgum eins og nýtt fagnaðarerindi í skrautskrift. Verndar Ratcliffe ? Þegar breski auðmaðurinn Ratcliffe birtist á stóra sviðinu og hóf landakaup við laxveiðiár einkum fyrir norðan, blöskraði mörgum landanum. Jarðirnar sem hann keypti, áttu sumar hverjar lönd upp á hálendið. Svikabrigsl og útsala landsréttinda voru títt notuð orð. Vissulega er stutt síðan hann hófst handa, og framtíðin óviss, en ýmislegt bendir til þess að jarðnæði í hans höndum sé á betri stað en væri það á ábyrgð íslenskra landeigenda, því hann á þegar nóg af peningum. Kaldranaleiki aðstæðnanna er slíkur. Auðhyggja hans virðist ekki beinast að gjörnýtingu fegurðar og öræfakyrrðar, sem tortímir báðum. Það sem við heyrum og sjáum af hans hálfu er náttúruvernd. Erum við sem þjóð komin í þá vafasömu stöðu, að „umhyggjusamir erlendir auðmenn“ séu traustari vörslumenn íslenskrar náttúru, jafnvel hálendisins en eigið forystufólk ? Þá er í flest skjól fokið. Hefur auðhyggjan náð slíkum tökum á hugsun okkar að allt er falt sé andvirðið ríkuglegt ? Jafnvel öræfin ! Ískyggileg er sú grunsemd að margt forystufólk þjóðarinnar hafi afskrifað friðhelgi öræfanna og líti á þau sem hvert annað viðskiptatækifæri. Þegar svo er komið er fjandinn laus. Við þurfum hálendisþjóðgarð samþykktan á alþingi. Það er enn ekki of seint. Leyfum víðáttutöfrum hálendisins og þögn þess að lifa áfram. Engan þyrludyn, umferðarhávaða og bílastæða vandræði eða ágang mannmergðar um holt og hæðir, króka og kima, því þá munu öræfin líða undir lok. Eftir verður annasöm og athafnarík ferðamennska. Liggur það í eðli þeirra tegundar auðhyggju sem hér dafnar, að gjöfum náttúrunnar og undrum hennar verði að fórna og spenna fyrir gullspengda glæsivagna auð- og athafnamanna?
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar