Heimilislæknir ----- þverfaglegt heilsugæsluteymi! Pétur Heimisson skrifar 25. nóvember 2024 12:33 Hvað er sóun og hvað sjálfbært? Á þeim rúmu 36 árum sem ég hef starfað sem sérfræðingur í heimilislækningum, hefur verið mismikil umræða/áhersla á það að sérhver eigi sinn heimilislækni. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga tel ég aðra nálgun betri a.m.k. í dreifbýli. Þar hef ég hef starfað allan minn starfsferil í aðstæðum þar sem læknir ber ábyrgð á allri læknisþjónustu allan sólarhringinn fyrir íbúa og gesti viðkomandi svæðis. Við upphaf minnar starfsævi þrýsti fagfélag okkar heimilislækna á að hver íbúi ætti sinn heimilislækni. Við, læknar á Egilsstöðum þá, töldum óraunhæft að bjóða slíkt fyrirkomulag og það hefur aldrei verið tekið upp á Austurlandi, fremur en á mörgum öðrum landsvæðum.Í könnunum er gjarnan spurt hverra úrbóta sé þörf í heilsugæslunni og meðal svarmöguleika er oftast „að fá fastan heimilislækni“, sem mörg velja. Ósk um heimilislækni er því oft eignuð almennum borgurum, sem er rétt á sinn hátt, en líka mögulega afleiðing þess hvernig og hvers er spurt og hvers ekki. Með föstum heimilislækni fæst öryggi og traust, sem við viljum auðvitað öll hafa í samskiptum okkar við heilbrigðiskerfið. Ég tel raunhæfara að skapa þær aðstæður sem leiða af sér öryggi og traust með því að hver eigi sér tengilið í þverfaglegu teymi á sinni heilsugæslustöð. Hvar kreppir skóinn raunverulega? Mönnunarvandi er helsta áskorun í heilbrigðisþjónustu og alþjóðleg samkeppni ríkir um fagmenntað fólk. Æ meiri áhersla er á teymishugsun og teymisvinnu í menntun og þjálfun heilbrigðisstétta, að vinna þvert á stéttir og að sinna erindum á hæfandi þjónustustigi, en hvorki of né van, enda er það hvoru tveggja varasamt. Virkjun á einmitt þessu, langt umfram það sem áður þekktist, var mikilvægur hluti viðbragðs okkar og velgengni í Covid-19 faraldrinum. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga þarf alltaf að taka tillit til þessa skorts á fagfólki við útfærslu heilbrigðisþjónustu. Þau fjölbreyttu erindi sem heilsugæslan fær á sitt borð kalla á að þar starfi fagfólk með fjölbreytta þekkingu. Mikið vantar á að heilsugæslan hafi alla þá hlekki í sinni þjónustukeðju sem þörf er fyrir. Þar er brýnt úr að bæta og auk lækna, hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra, þá kalla þarfir samtímans á að í framlínu heilsugæslunnar starfi líka sálfræðingar, iðjuþjálfar, félagsráðgjafar, sjúkraþjálfarar, fíkniráðgjafar, klínískir lyfjafræðingar og næringarfræðingar svo nokkuð sé nefnt. Vel menntað fagfólk vinnur í krafti styrkleika sinna, þekkir sín takmörk og leitar þá eða vísar til samstarfsfólks eða út fyrir stofnunina eftir því sem við á.Í þágu þjónustu er brýnt að fjölga fagstéttum í heilsugæslunni frekar en að einblína á örfár stéttir. Fyrir hverja og hvað er þessi hugmynd? Fagfélag okkar heimilislækna (FÍH) vinnur að því að koma tilteknum verkefnum s.s. ákveðnum vottorðaskrifum af læknum heilsugæslunnar, annars vegar með því að einfalda og draga úr þörf á vottorðum og hins vegar með því að fá aðrar fagstéttir til að sinna vottorðagerð. Þessi viðleitni FÍH er í takt við það megin markmið þverfaglegs samstarfs, að sinna erindum á viðeigandi þjónustustigi, með öryggi sjúklings, ánægju starfsfólks og hag samfélags í huga. Föstu heimilislæknakerfi gæti mögulega fylgt það að veita lítt heftan aðgang að því fagfólki í heilsugæslunni sem hefur lengsta menntun að baki starfsleyfi sínu og að þekking lækna yrði ekki bara nýtt þar sem hennar er þörf og annað fagfólk getur ekki leyst. Það er tæpast í takt við framangreint markmið þverfaglegs samstarfs og stuðlar vart að sjálfbærni og er kannski bara sóun – eða hvað? Þau sem kalla eftir þessu kerfi telja það þjóna hag sjúklinga, en samkvæmt minni reynslu er það óþörf forræðishyggja, enda ræður fólk vel við að bíða þess læknis sem það vill hitta, vegna erinda sem ekki eru bráð. Læknar, eins og aðrir þjónar skora mishátt á vinsældalista fólks, trúlega bæði með réttu og röngu þar sem faglegur styrkur okkar er eðlilega og sem betur fer á mismunandi sviðum starfsins. Að lokum þetta Sú tíð er liðin að heilbrigðisþjónusta sé hið sama og læknisþjónusta, enda til orðinn fjöldi annarra heilbrigðisfagstétta, hver með sitt þekkingarsvið. Áratugum saman hefur verið litið svo á að heilsuhugtakið innihaldi þrjár sjúkdómsmiðaðar víddir; líkamlega, andlega og félagslega. Ný sýn á hugtakið, svokölluð Jákvæð Heilsa (Positive Health) hefur sömu þrjár víddir en byggir þær á virkni og horfir auk þess mjög til þáttanna þátttöku, lífsgæða og tilgangs í tilvist fólks. Í ljósi þessara skilgreininga sýnist það ansi sérstakt að 60% allra samskipta sjúklinga í heilsugæslunni eru við lækna, 28% við hjúkrunarfræðinga, tæp 3% við sálfræðinga og samskipti við félagsráðgjafa einungis 0,7%. Þegar horft er á þessa tölfræði út frá fyrrnefndum skilgreiningum er eðlilegt að spyrja hvort ekki þurfi, með þarfir fólks og samfélags í huga, að endurskoða skipulag, verkaskiptingu og aðgengi að faglegri þekkingu í heilsugæslunni – eða hvað? Að skikka fólk til að skrá sig á heimilislækni finnst mér vera andstætt teymishugsun og -vinnu, ólíklegt til að stuðla að góðum starfsanda og vinna gegn góðri nýtingu á starfskröftum og færni lækna og annars fagfólks. Miðað við mönnunarstöðu lækna í dag og hvers vænta má í fyrirsjáanlegri framtíð hvað hana varðar, þá mun þetta kerfi líklega mismuna íbúunum. Sumir ná að skrá sig hjá reyndum og staðföstum lækni en aðrir ekki og verða stöðugt að sætta sig við minna reynda lækna m.a. úr hópi námslækna og afleysingalækna. Leiða má að því líkur að þetta síðastnefnda verði ekki síst hlutskipti ýmissa jaðarhópa. Hugmyndina um fastan heimilislækni tel ég óraunhæfa draumsýn og ekki til þess fallna að þjóna hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags. Fremur en að leggja aðal áherslu á það að öll fái sinn heimilislækni þá ætti að mínu mati út frá þörfum einstaklinga, fjölskyldna og samfélags að færa þá áherslu á að auka fjölbreytileika faglegrar þekkingar í framlínu heilsugæslunnar. Aukið beint aðgengi að fagfólki eins og t.d. sálfræðingum, félagsráðgjöfum, iðjuþjálfum og sjúkraþjálfurum tel ég líklegt til að auðvelda og auka áherslur á forvarnir og snemmtæka íhlutun og um leið smám saman draga úr þörf á meðferðarmiðaðri nálgun sem og annars og þriðja stigs þjónustu (sem væri í anda heilsugæslu). Framangreindar áherslur líkt og annað í þessari grein byggir reynslu minni af starfi í heilsugæslu í dreifbýli í nær fjóra áratugi, en ég hef enga reynslu af slíku í þéttbýlinu. Þarfir nútímans og næstu framtíðar kalla á breyttar áherslur og við mótun þeirra þarf aðkomu sem flestra, bæði fagfólks og annarra. Því skrifa ég þennan pistil og ber þrjá hatta við skrifin; faglegan, pólitískan og neytandahatt. Ég hvet sem flest til að blanda sér í umræðuna með einn eða fleiri ofangreinda hatta, eða hvert það annað höfuðfat sem hentar. Höfundur er heimilislæknir og framkvæmdastjóri lækninga í HSA, situr í stjórn Vinstri hreyfingarinnar grænt framboð og síðast en ekki síst líka eiginmaður, faðir, afi og eldri borgari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Vinstri græn Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Pétur Heimisson Heilsugæsla Mest lesið Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Skoðun Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Sjá meira
Hvað er sóun og hvað sjálfbært? Á þeim rúmu 36 árum sem ég hef starfað sem sérfræðingur í heimilislækningum, hefur verið mismikil umræða/áhersla á það að sérhver eigi sinn heimilislækni. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga tel ég aðra nálgun betri a.m.k. í dreifbýli. Þar hef ég hef starfað allan minn starfsferil í aðstæðum þar sem læknir ber ábyrgð á allri læknisþjónustu allan sólarhringinn fyrir íbúa og gesti viðkomandi svæðis. Við upphaf minnar starfsævi þrýsti fagfélag okkar heimilislækna á að hver íbúi ætti sinn heimilislækni. Við, læknar á Egilsstöðum þá, töldum óraunhæft að bjóða slíkt fyrirkomulag og það hefur aldrei verið tekið upp á Austurlandi, fremur en á mörgum öðrum landsvæðum.Í könnunum er gjarnan spurt hverra úrbóta sé þörf í heilsugæslunni og meðal svarmöguleika er oftast „að fá fastan heimilislækni“, sem mörg velja. Ósk um heimilislækni er því oft eignuð almennum borgurum, sem er rétt á sinn hátt, en líka mögulega afleiðing þess hvernig og hvers er spurt og hvers ekki. Með föstum heimilislækni fæst öryggi og traust, sem við viljum auðvitað öll hafa í samskiptum okkar við heilbrigðiskerfið. Ég tel raunhæfara að skapa þær aðstæður sem leiða af sér öryggi og traust með því að hver eigi sér tengilið í þverfaglegu teymi á sinni heilsugæslustöð. Hvar kreppir skóinn raunverulega? Mönnunarvandi er helsta áskorun í heilbrigðisþjónustu og alþjóðleg samkeppni ríkir um fagmenntað fólk. Æ meiri áhersla er á teymishugsun og teymisvinnu í menntun og þjálfun heilbrigðisstétta, að vinna þvert á stéttir og að sinna erindum á hæfandi þjónustustigi, en hvorki of né van, enda er það hvoru tveggja varasamt. Virkjun á einmitt þessu, langt umfram það sem áður þekktist, var mikilvægur hluti viðbragðs okkar og velgengni í Covid-19 faraldrinum. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga þarf alltaf að taka tillit til þessa skorts á fagfólki við útfærslu heilbrigðisþjónustu. Þau fjölbreyttu erindi sem heilsugæslan fær á sitt borð kalla á að þar starfi fagfólk með fjölbreytta þekkingu. Mikið vantar á að heilsugæslan hafi alla þá hlekki í sinni þjónustukeðju sem þörf er fyrir. Þar er brýnt úr að bæta og auk lækna, hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra, þá kalla þarfir samtímans á að í framlínu heilsugæslunnar starfi líka sálfræðingar, iðjuþjálfar, félagsráðgjafar, sjúkraþjálfarar, fíkniráðgjafar, klínískir lyfjafræðingar og næringarfræðingar svo nokkuð sé nefnt. Vel menntað fagfólk vinnur í krafti styrkleika sinna, þekkir sín takmörk og leitar þá eða vísar til samstarfsfólks eða út fyrir stofnunina eftir því sem við á.Í þágu þjónustu er brýnt að fjölga fagstéttum í heilsugæslunni frekar en að einblína á örfár stéttir. Fyrir hverja og hvað er þessi hugmynd? Fagfélag okkar heimilislækna (FÍH) vinnur að því að koma tilteknum verkefnum s.s. ákveðnum vottorðaskrifum af læknum heilsugæslunnar, annars vegar með því að einfalda og draga úr þörf á vottorðum og hins vegar með því að fá aðrar fagstéttir til að sinna vottorðagerð. Þessi viðleitni FÍH er í takt við það megin markmið þverfaglegs samstarfs, að sinna erindum á viðeigandi þjónustustigi, með öryggi sjúklings, ánægju starfsfólks og hag samfélags í huga. Föstu heimilislæknakerfi gæti mögulega fylgt það að veita lítt heftan aðgang að því fagfólki í heilsugæslunni sem hefur lengsta menntun að baki starfsleyfi sínu og að þekking lækna yrði ekki bara nýtt þar sem hennar er þörf og annað fagfólk getur ekki leyst. Það er tæpast í takt við framangreint markmið þverfaglegs samstarfs og stuðlar vart að sjálfbærni og er kannski bara sóun – eða hvað? Þau sem kalla eftir þessu kerfi telja það þjóna hag sjúklinga, en samkvæmt minni reynslu er það óþörf forræðishyggja, enda ræður fólk vel við að bíða þess læknis sem það vill hitta, vegna erinda sem ekki eru bráð. Læknar, eins og aðrir þjónar skora mishátt á vinsældalista fólks, trúlega bæði með réttu og röngu þar sem faglegur styrkur okkar er eðlilega og sem betur fer á mismunandi sviðum starfsins. Að lokum þetta Sú tíð er liðin að heilbrigðisþjónusta sé hið sama og læknisþjónusta, enda til orðinn fjöldi annarra heilbrigðisfagstétta, hver með sitt þekkingarsvið. Áratugum saman hefur verið litið svo á að heilsuhugtakið innihaldi þrjár sjúkdómsmiðaðar víddir; líkamlega, andlega og félagslega. Ný sýn á hugtakið, svokölluð Jákvæð Heilsa (Positive Health) hefur sömu þrjár víddir en byggir þær á virkni og horfir auk þess mjög til þáttanna þátttöku, lífsgæða og tilgangs í tilvist fólks. Í ljósi þessara skilgreininga sýnist það ansi sérstakt að 60% allra samskipta sjúklinga í heilsugæslunni eru við lækna, 28% við hjúkrunarfræðinga, tæp 3% við sálfræðinga og samskipti við félagsráðgjafa einungis 0,7%. Þegar horft er á þessa tölfræði út frá fyrrnefndum skilgreiningum er eðlilegt að spyrja hvort ekki þurfi, með þarfir fólks og samfélags í huga, að endurskoða skipulag, verkaskiptingu og aðgengi að faglegri þekkingu í heilsugæslunni – eða hvað? Að skikka fólk til að skrá sig á heimilislækni finnst mér vera andstætt teymishugsun og -vinnu, ólíklegt til að stuðla að góðum starfsanda og vinna gegn góðri nýtingu á starfskröftum og færni lækna og annars fagfólks. Miðað við mönnunarstöðu lækna í dag og hvers vænta má í fyrirsjáanlegri framtíð hvað hana varðar, þá mun þetta kerfi líklega mismuna íbúunum. Sumir ná að skrá sig hjá reyndum og staðföstum lækni en aðrir ekki og verða stöðugt að sætta sig við minna reynda lækna m.a. úr hópi námslækna og afleysingalækna. Leiða má að því líkur að þetta síðastnefnda verði ekki síst hlutskipti ýmissa jaðarhópa. Hugmyndina um fastan heimilislækni tel ég óraunhæfa draumsýn og ekki til þess fallna að þjóna hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags. Fremur en að leggja aðal áherslu á það að öll fái sinn heimilislækni þá ætti að mínu mati út frá þörfum einstaklinga, fjölskyldna og samfélags að færa þá áherslu á að auka fjölbreytileika faglegrar þekkingar í framlínu heilsugæslunnar. Aukið beint aðgengi að fagfólki eins og t.d. sálfræðingum, félagsráðgjöfum, iðjuþjálfum og sjúkraþjálfurum tel ég líklegt til að auðvelda og auka áherslur á forvarnir og snemmtæka íhlutun og um leið smám saman draga úr þörf á meðferðarmiðaðri nálgun sem og annars og þriðja stigs þjónustu (sem væri í anda heilsugæslu). Framangreindar áherslur líkt og annað í þessari grein byggir reynslu minni af starfi í heilsugæslu í dreifbýli í nær fjóra áratugi, en ég hef enga reynslu af slíku í þéttbýlinu. Þarfir nútímans og næstu framtíðar kalla á breyttar áherslur og við mótun þeirra þarf aðkomu sem flestra, bæði fagfólks og annarra. Því skrifa ég þennan pistil og ber þrjá hatta við skrifin; faglegan, pólitískan og neytandahatt. Ég hvet sem flest til að blanda sér í umræðuna með einn eða fleiri ofangreinda hatta, eða hvert það annað höfuðfat sem hentar. Höfundur er heimilislæknir og framkvæmdastjóri lækninga í HSA, situr í stjórn Vinstri hreyfingarinnar grænt framboð og síðast en ekki síst líka eiginmaður, faðir, afi og eldri borgari.
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun