Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar 21. maí 2025 11:30 Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Eldri borgarar Mest lesið Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Sjá meira
Íslendingar notuðu rúmlega 6 sinnum meira af algengustu svefnlyfjum (svo kölluðum z-lyfjum, betur þekkt undir vöruheitunum Stilnoct®, Imovane® og Imomed®) en Danir árið 2020. Þetta sama ár fengu 10,4% þjóðarinnar lyfseðil fyrir þessi lyf samkvæmt norrænni samanburðarrannsókn. Notkuninn er mest áberandi í hópi eldri borgara og því mikilvægt að vekja athygli á afleiðingunum af þessari notkun. Átakið Sofðuvel Undir forystu Önnu Birnu Almarsdóttur, prófessors í samstarfi við LEB og fleiri aðila var farið í átakið Sofðuvel. Því er ætlað að gera fólk betur meðvitað um skaðsemi svefnlyfja og hverning hægt verði að öðlast bættan svefn án þeirra. Gefnir hafa verið út tveir bæklingar nokkuð ítarlegir. Í öðrum þeirra er að finna leiðbeiningar til að hjálpa fólki minnka notkun svefnlyfja og/eða hætta notkun þeirra. Í hinum er frætt um aðferðir til að bæta svefninn án svefnlyfja. Þá má finna upplýsingarnar á síðunni: www.sofduvel.is. Í átakinu bendum við sérstaklega á hugræna atferlismeðferð við svefnvanda (HAM-S) sem hefur hjálpað mörgum til að sofa betur. Aðferðin er gagnreynd og örugg meðferð við svefnvanda og árangur af 4-8 vikna meðferð getur haldist til langtíma. Aðferðin er hjálpleg leið til að bæta svefn um leið og dregið er úr eða hætt notkun svefnlyfja. Bæklingana má finna á heilsugæslustöðvum og í apótekum. Svefnlyf geta valdið alvarlegum hættum fyrir þá sem taka þau og áhættan eykst með aldrinum. Það er hægt að hætta á svefnlyfjum og jafnframt sofa vel á nóttunni. Markmið Sofðuvel er að hjálpa fólki sem glímir við svefnvanda að ná aftur að sofa vel og styðja þau í að draga úr og hætta svefnlyfjanotkun á öruggan hátt. Að meðaltali sofnar fólk 7 mínútum fyrr með aðstoð algengustu svefnlyfja en án þeirra. Þau gagnast yfirleitt einungis í 4 vikur og ætti helst ekki, að nota lengur en í 2 vikur. Minnis- og önnur vitræn skerðing Svefnlyf hafa slæm áhrif á minnið. Þau valda erfiðleikum við að læra nýja hluti eða muna eitthvað sem þú átt að vita. Geta þín til að hugsa hratt og taka ákvarðanir minnkar vegna þeirra. Rannsóknir sýna tengsl milli svefnlyfjanotkunar og heilabilunar og skertrar getu til að stjórna ökutækjum. Óstöðugleiki og meiðsli vegna byltu Svefnlyf eru ein helsta orsök meiðsla eftir byltur hjá eldra fólki. Dæmi um slík er: mjaðmabrot, brot á úlnlið, hrygg, kinnbeini o.fl., höfuðáverkar en einnig dauðsföll. Þeir sem brotna lenda iðulega í því að þurfa að flytja af heimili sínu vegna afleiðinganna. Ávanabinding og fráhvarfseinkenni Algengt er að upplifa svefnerfiðleika þegar hætt er að taka svefnlyf eða slævandi efni. Svefnleysi er oft helsta einkenni fráhvarfa frá svefnlyfjum. Þess vegna trúir fólk því ranglega að það þurfi enn á svefnlyfinu að halda. Algengustu svefnlyfin eru ávanabindandi og valda margvíslegum fráhvarfseinkennum þ.m.t. svefnleysi, kvíða, pirring, ógleði, jafnvægisleysi, höfuðverk, svitamyndun, titring/skjálfta, erfiðleika með einbeitingu, næmni fyrir hávaða og ljósi, hjartsláttarónotum, rugling/ofskynjunum, þunglyndi og krampa. Hættur af notkun svefnlyfja með öðrum lyfjum Það eru hættur vegna milliverkana lyfja og ofskömmtunar og því best að fá fagfólk til að fara yfir lyf sem tekin eru. Svefnlyf valda vímu þegar þau eru notuð með áfengi og öðrum slævandi lyfjum. Þau tengjast 2 af hverjum 3 dauðsföllum vegna ofskömtunar á ópíóðum. Skelfilegir fylgikvillar Fólk sem fær flensu (eða aðrar veirusýkingar í öndunarfærum) á meðan það tekur svefnlyf er í mjög mikilli hættu á alvarlegum fylgikvillum s.s. 4 sinnum meiri hætta á lungnabólgu og hætta á dauðsfalli vegna flensu er 20 sinnum hærri! Skert geta til að stjórna ökutækjum Ekkert okkar kærir sig um að valda umferðaóhappi eða slysi en það er alvarlegt ef við ökum undir áhrifum svefnlyfja eða annarra slævandi lyfja. fólk sem ekur morguninn eftir að hafa tekið zópíklón (Imovane) hefur jafn skerta aksturshæfni og manneskja með áfengismagn í blóði yfir löglegum mörkum fólk sem tekur svefnlyf er 4-6 sinnum líklegra að lenda í alvarlegu umferðaslysi 1 af hverjum 9 ökumönnum sem lenda í banaslysum hefur nýlega tekið svefnlyf Aðrar hættur Við vitum vel að fólk með þynnku á ekki að aka bíl. Því þurfum við að vera vakandi yfir vægu þynnkueinkenni af svefnlyfi sem getur reynst alvarlegt. Skert hugsun og hægari viðbrögð geta leitt til gleymsku, félagslegrar einangrunar, jafnvægisleysis og ótta við að fara út. Ef svefnlyfin eru tekin meðöðrum slævandi lyfjum er hætta á skertri öndun. Þá eru svefnlyf hættuleg ef þú ert með kæfisvefn á háu stigi. Einnig má nefna minnis- eða meðvitundarleysi og svefngöngu. Betri lífsgæði án svefnlyfja Við vitum að með aldrinum þá verðum við óstöðugri og þá skapast auknar líkur á byltum sem geta haft í för með sér beinbrot. Afleiðingarnar geta leitt til þess að við getum ekki lengur búið í eigin húsnæði og að við þurfum á aukinni aðstoð að halda. Ekkert okkar kærir sig um það. Því er mikilvægt að draga úr áhættu með líkamsþjálfum og ef svefnlyf eru notuð þá þarf að draga úr og/eða hætta notkun þeirra. Við sem unnum að skipulagningu átaksins á vegum LEB hvetjum fólk eindregið til að verða sér úti um bæklingana tvo frá Sofðuvel og lesa þá vandlega ef viðkomandi er að taka inn svefnlyf. Þar og á vefsíðu átaksins (www.sofduvel.is) eru að finna ítarlegar leiðbeiningar þannig að hver og einn geti fundið sína leið. Höfundur er fyrrverandi varaformaður LEB.
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun