Er fjölþrepaskattkerfi okkur ofviða? Jón Steinsson skrifar 3. desember 2009 06:00 Nú liggur fyrir Alþingi stjórnarfrumvarp um breytingar á skattkerfinu. Um er að ræða einhverjar mestu breytingar á skattkerfinu í áraraðir. Í raun má segja að þetta frumvarp feli í sér algjör straumhvörf hvað varðar þróun skattkerfisins. Skattastefna stjórnvalda síðustu tvo áratugi hefur í stórum dráttum gengið út á það að auka hlut lág- og millitekjufólks í heildarskatttekjum þannig að unnt væri að lækka jaðarskatta, lækka skatta á fjármagn og draga úr tekjutilfærsluáhrifum skattkerfisins. Rauði þráðurinn í tillögum stjórnvalda nú er hið gagnstæða, þ.e. að auka hlut þeirra sem mest hafa milli handanna í heildarskattbyrði þjóðarinnar. Sitt sýnist hverjum um þessa stefnubreytingu eins og vænta mátti. Flækjustig skattkerfisins í alþjóðlegu samhengiEin af stærstu breytingunum sem stjórnvöld leggja til er að tekinn verði upp fjölþrepatekjuskattur á launatekjur. Í stað þess að allir séu í sama skattþrepi er lagt til að skattþrepin verði þrjú: 24,1% á tekjur undir 200 þ.kr. á mánuði, 27% á tekjur frá 200 til 650 þ.kr. á mánuði og 33% á tekjur yfir 650 þ.kr. á mánuði. Þessi tillaga hefur mætt mikilli andstöðu. Ein helstu rökin sem sett hafa verið fram gegn þessari breytingu er að fjölþrepaskattkerfi „auki flækjustig kerfisins". Þessi rök hafa fengið svo mikla vigt í umræðum um skattamál á Íslandi á undanförnum árum að jafnvel vinstri flokkar hafa veigrað sér við að leggja til fjölþrepaskattkerfi. Að þessu leyti er umræða um skattamál á Íslandi afskaplega frábrugðin umræðu um skattamál í öðrum efnuðum ríkjum. Það vill nefnilega svo til að öll önnur efnuð OECD-ríki búa við fjölþrepaskattkerfi. Ísland er bókstaflega eina ríkið í Vestur-Evrópu sem ekki starfrækir slíkt skattkerfi. Í flestum OECD-ríkjum eru fleiri en þrjú skattþrep. Í Bandaríkjunum eru til dæmis sex skattþrep. Og pólitísk umræða þar í landi er þannig að meira að segja George W. Bush vogaði sér aldrei að leggja til veigamiklar breytingar á fjölda þrepa. Þar í landi teljast rökin um aukið flækjustig fjölþrepaskattkerfis léttvæg í samanburði við önnur rök (bæði með og á móti). Skattkerfi sem er til hægri við það bandarískaVið smíði skattkerfis takast í stórum dráttum á tvö sjónarmið. Annað sjónarmiðið er að gera eigi skattkerfið eins flatt og hægt er með það að markmiði að lágmarka jaðarskatta og vinnuletjandi áhrif skatta. Þetta er iðulega sjónarmið „hægrimanna" í stjórnmálum. Hitt sjónarmiðið er að skattar eigi að „leggjast frekar á þá sem betur eru í stakk búnir til þess að bera þá" svo vitnað sé í markmið núverandi stjórnvalda í skattamálum. Þetta er iðulega sjónarmið „vinstrimanna" í stjórnmálum. Hægrisinnað skattkerfi leggur höfuðáherslu á að „stækka kökuna" en skeytir litlu um það hve ójafnt kökunni er skipt. Vinstrisinnað skattkerfi leggur meiri áherslu á jafna skiptingu kökunnar á kostnað stærðar hennar. Þessi valkvöð milli hagkvæmni og jafnaðar er ein helsta grundvallarvalkvöð í stjórnmálum þegar kemur að efnahagsmálum og miklir hugsuðir hafa fært rök fyrir mismunandi sjónarmiðum frá siðferðilegu sjónarmiði (t.d. Robert Nozick til hægri og John Rawls til vinstri). Skattkerfið sem við Íslendingar höfum búið við undanfarin ár hefur verið það hægrisinnaðasta af skattkerfum allra efnaðra ríkja innan OECD. Skattkerfið okkar hefur t.d. verið langt til hægri við skattkerfi Bandaríkjanna. Og eru Bandaríkjamenn sjaldnast taldir sérlega vinstrisinnaðir. Á Íslandi hefur verið eitt skattþrep með tiltölulega lágum persónuafslætti, skattar á fyrirtæki og fjármagnstekjur hafa verið með því lægsta sem þekkist á meðal efnaðra ríkja, erfðaskattar og eignaskattar hafa verið lagðir niður og stærstum hluta tekna hins opinbera er aflað með virðisaukaskatti. Þetta skattkerfi er afrakstur markvissrar stefnu Sjálfstæðisflokksins yfir 18 ára tímabil. Og undir það síðasta komu miklir frjálshyggjufrömuðir í röðum til Íslands til þess að dásama þetta kerfi. Það er yfirlýst markmið stjórnvalda að færa skattkerfið til vinstri. Ef mið er tekið af umræðu um skattamál á Íslandi undanfarin ár má ef til vill segja að fyrirliggjandi frumvarp stjórnvalda sé róttækt skref í átt að þessu markmiði. En ef horft er til annarra efnaðra landa ganga tillögur stjórnvalda ekki sérlega langt. Jafnvel eftir þessar breytingar verður skattkerfið á Íslandi talsvert til hægri við skattkerfið í Bandaríkjunum (þegar kemur að tekjutilfærsluáhrifum þess - en ekki heildarskattstiginu sem hefur verið og verður áfram hærra á Íslandi). Af hverju er enginn hátekjuskattur í nýja kerfinu?Það sem helst stingur í auga varðandi hið nýja skattkerfi er hversu lágt tekjumarkið er á hæsta skattþrepinu. Í nýja skattkerfinu er í rauninni ekki gert ráð fyrir sérstöku skattþrepi á virkilega háar tekjur. Þetta virðist á skjön við yfirlýst markmið breytinganna. Ef markmið stjórnvalda er virkilega að færa skattbyrðina til þeirra sem mest hafa milli handanna er erfitt að skilja af hverju tillögur þeirra gera ekki ráð fyrir fjórða skattþrepi á tekjur yfir 1 m.kr. á mánuði og ef til vill fimmta skattþrepi á tekjur yfir svo sem 2,5 m.kr. á mánuði. Tekjumarkið fyrir hæsta skattþrepið í tillögum stjórnvalda er álíka hátt og tekjumarkið fyrir þriðja hæsta skattþrepið í Bandaríkjunum. Bandaríkjamenn eru síðan með annað skattþrep á tekjur yfir u.þ.b. 1,5 m.kr. á mánuði og enn eitt skattþrep á tekjur yfir 3,5 m.kr. á mánuði. Skattþrepin í Kanada eru svipuð tillögum stjórnvalda nema hvað Kanadamenn eru með eitt skattþrep til viðbótar á tekjur yfir rúmri 1 m.kr. á mánuði. Annað atriði sem virkilega stingur í augu er að tekjumörkin fyrir skattþrepin séu ekki vísitölutengd. Með því að gera það ekki eru vinstrimenn klárlega að skjóta sig í fótinn til lengri tíma. Nema Alþingi breyti tekjumörkunum ár eftir ár með sérstökum lagabreytingum þá mun verðbólga og kaupmáttaraukning smátt og smátt færa fólk upp í hærri skattþrep. Það mun til lengri tíma grafa undan tekjutilfærsluáhrifum kerfisins og án efa einnig grafa undan pólitískum stuðningi við það og auðvelda hægrimönnum að gagnrýna það. Þegar á heildina er litið fela fyrirliggjandi tillögur stjórnvalda í sér markvert skref í átt að þeim markmiðum sem þau hafa sett sér og voru kosin til þess að ná fram. Þar ber hæst að skattar á fjármagn eru hækkaðir umfram skatta á laun þannig að mismunur á skattlagningu tekna eftir uppruna minnkar verulega, að eignaskattur er lagður á með háu fríeignamarki og að tekið er upp fjölþrepaskattkerfi á launatekjur einstaklinga. Tillögur stjórnvalda eru hins vegar ekki gallalausar. Til þess að laga tillögur sínar enn betur að markmiðum sínum þurfa stjórnvöld að bæta við skattþrepum á verulega háar tekjur og vísitölutengja tekjumörk skattþrepanna. Höfundur er lektor í hagfræði við Columbia-háskóla í New York. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Steinsson Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Nú liggur fyrir Alþingi stjórnarfrumvarp um breytingar á skattkerfinu. Um er að ræða einhverjar mestu breytingar á skattkerfinu í áraraðir. Í raun má segja að þetta frumvarp feli í sér algjör straumhvörf hvað varðar þróun skattkerfisins. Skattastefna stjórnvalda síðustu tvo áratugi hefur í stórum dráttum gengið út á það að auka hlut lág- og millitekjufólks í heildarskatttekjum þannig að unnt væri að lækka jaðarskatta, lækka skatta á fjármagn og draga úr tekjutilfærsluáhrifum skattkerfisins. Rauði þráðurinn í tillögum stjórnvalda nú er hið gagnstæða, þ.e. að auka hlut þeirra sem mest hafa milli handanna í heildarskattbyrði þjóðarinnar. Sitt sýnist hverjum um þessa stefnubreytingu eins og vænta mátti. Flækjustig skattkerfisins í alþjóðlegu samhengiEin af stærstu breytingunum sem stjórnvöld leggja til er að tekinn verði upp fjölþrepatekjuskattur á launatekjur. Í stað þess að allir séu í sama skattþrepi er lagt til að skattþrepin verði þrjú: 24,1% á tekjur undir 200 þ.kr. á mánuði, 27% á tekjur frá 200 til 650 þ.kr. á mánuði og 33% á tekjur yfir 650 þ.kr. á mánuði. Þessi tillaga hefur mætt mikilli andstöðu. Ein helstu rökin sem sett hafa verið fram gegn þessari breytingu er að fjölþrepaskattkerfi „auki flækjustig kerfisins". Þessi rök hafa fengið svo mikla vigt í umræðum um skattamál á Íslandi á undanförnum árum að jafnvel vinstri flokkar hafa veigrað sér við að leggja til fjölþrepaskattkerfi. Að þessu leyti er umræða um skattamál á Íslandi afskaplega frábrugðin umræðu um skattamál í öðrum efnuðum ríkjum. Það vill nefnilega svo til að öll önnur efnuð OECD-ríki búa við fjölþrepaskattkerfi. Ísland er bókstaflega eina ríkið í Vestur-Evrópu sem ekki starfrækir slíkt skattkerfi. Í flestum OECD-ríkjum eru fleiri en þrjú skattþrep. Í Bandaríkjunum eru til dæmis sex skattþrep. Og pólitísk umræða þar í landi er þannig að meira að segja George W. Bush vogaði sér aldrei að leggja til veigamiklar breytingar á fjölda þrepa. Þar í landi teljast rökin um aukið flækjustig fjölþrepaskattkerfis léttvæg í samanburði við önnur rök (bæði með og á móti). Skattkerfi sem er til hægri við það bandarískaVið smíði skattkerfis takast í stórum dráttum á tvö sjónarmið. Annað sjónarmiðið er að gera eigi skattkerfið eins flatt og hægt er með það að markmiði að lágmarka jaðarskatta og vinnuletjandi áhrif skatta. Þetta er iðulega sjónarmið „hægrimanna" í stjórnmálum. Hitt sjónarmiðið er að skattar eigi að „leggjast frekar á þá sem betur eru í stakk búnir til þess að bera þá" svo vitnað sé í markmið núverandi stjórnvalda í skattamálum. Þetta er iðulega sjónarmið „vinstrimanna" í stjórnmálum. Hægrisinnað skattkerfi leggur höfuðáherslu á að „stækka kökuna" en skeytir litlu um það hve ójafnt kökunni er skipt. Vinstrisinnað skattkerfi leggur meiri áherslu á jafna skiptingu kökunnar á kostnað stærðar hennar. Þessi valkvöð milli hagkvæmni og jafnaðar er ein helsta grundvallarvalkvöð í stjórnmálum þegar kemur að efnahagsmálum og miklir hugsuðir hafa fært rök fyrir mismunandi sjónarmiðum frá siðferðilegu sjónarmiði (t.d. Robert Nozick til hægri og John Rawls til vinstri). Skattkerfið sem við Íslendingar höfum búið við undanfarin ár hefur verið það hægrisinnaðasta af skattkerfum allra efnaðra ríkja innan OECD. Skattkerfið okkar hefur t.d. verið langt til hægri við skattkerfi Bandaríkjanna. Og eru Bandaríkjamenn sjaldnast taldir sérlega vinstrisinnaðir. Á Íslandi hefur verið eitt skattþrep með tiltölulega lágum persónuafslætti, skattar á fyrirtæki og fjármagnstekjur hafa verið með því lægsta sem þekkist á meðal efnaðra ríkja, erfðaskattar og eignaskattar hafa verið lagðir niður og stærstum hluta tekna hins opinbera er aflað með virðisaukaskatti. Þetta skattkerfi er afrakstur markvissrar stefnu Sjálfstæðisflokksins yfir 18 ára tímabil. Og undir það síðasta komu miklir frjálshyggjufrömuðir í röðum til Íslands til þess að dásama þetta kerfi. Það er yfirlýst markmið stjórnvalda að færa skattkerfið til vinstri. Ef mið er tekið af umræðu um skattamál á Íslandi undanfarin ár má ef til vill segja að fyrirliggjandi frumvarp stjórnvalda sé róttækt skref í átt að þessu markmiði. En ef horft er til annarra efnaðra landa ganga tillögur stjórnvalda ekki sérlega langt. Jafnvel eftir þessar breytingar verður skattkerfið á Íslandi talsvert til hægri við skattkerfið í Bandaríkjunum (þegar kemur að tekjutilfærsluáhrifum þess - en ekki heildarskattstiginu sem hefur verið og verður áfram hærra á Íslandi). Af hverju er enginn hátekjuskattur í nýja kerfinu?Það sem helst stingur í auga varðandi hið nýja skattkerfi er hversu lágt tekjumarkið er á hæsta skattþrepinu. Í nýja skattkerfinu er í rauninni ekki gert ráð fyrir sérstöku skattþrepi á virkilega háar tekjur. Þetta virðist á skjön við yfirlýst markmið breytinganna. Ef markmið stjórnvalda er virkilega að færa skattbyrðina til þeirra sem mest hafa milli handanna er erfitt að skilja af hverju tillögur þeirra gera ekki ráð fyrir fjórða skattþrepi á tekjur yfir 1 m.kr. á mánuði og ef til vill fimmta skattþrepi á tekjur yfir svo sem 2,5 m.kr. á mánuði. Tekjumarkið fyrir hæsta skattþrepið í tillögum stjórnvalda er álíka hátt og tekjumarkið fyrir þriðja hæsta skattþrepið í Bandaríkjunum. Bandaríkjamenn eru síðan með annað skattþrep á tekjur yfir u.þ.b. 1,5 m.kr. á mánuði og enn eitt skattþrep á tekjur yfir 3,5 m.kr. á mánuði. Skattþrepin í Kanada eru svipuð tillögum stjórnvalda nema hvað Kanadamenn eru með eitt skattþrep til viðbótar á tekjur yfir rúmri 1 m.kr. á mánuði. Annað atriði sem virkilega stingur í augu er að tekjumörkin fyrir skattþrepin séu ekki vísitölutengd. Með því að gera það ekki eru vinstrimenn klárlega að skjóta sig í fótinn til lengri tíma. Nema Alþingi breyti tekjumörkunum ár eftir ár með sérstökum lagabreytingum þá mun verðbólga og kaupmáttaraukning smátt og smátt færa fólk upp í hærri skattþrep. Það mun til lengri tíma grafa undan tekjutilfærsluáhrifum kerfisins og án efa einnig grafa undan pólitískum stuðningi við það og auðvelda hægrimönnum að gagnrýna það. Þegar á heildina er litið fela fyrirliggjandi tillögur stjórnvalda í sér markvert skref í átt að þeim markmiðum sem þau hafa sett sér og voru kosin til þess að ná fram. Þar ber hæst að skattar á fjármagn eru hækkaðir umfram skatta á laun þannig að mismunur á skattlagningu tekna eftir uppruna minnkar verulega, að eignaskattur er lagður á með háu fríeignamarki og að tekið er upp fjölþrepaskattkerfi á launatekjur einstaklinga. Tillögur stjórnvalda eru hins vegar ekki gallalausar. Til þess að laga tillögur sínar enn betur að markmiðum sínum þurfa stjórnvöld að bæta við skattþrepum á verulega háar tekjur og vísitölutengja tekjumörk skattþrepanna. Höfundur er lektor í hagfræði við Columbia-háskóla í New York.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun