Femínískar byltingar hafa breytt mannskilningnum Margrét Helga Erlingsdóttir skrifar 10. mars 2018 12:58 Nanna Hlín Halldórsdóttir, formaður Félags doktorsnema og nýdoktora við Háskóla Íslands, heldur erindi um berskjöldun á Hugvísindaþingi. Kristinn Ingvarsson „Ég myndi segja að femínískar byltingar hafi þegar breytt mannskilningnum,“ segir Nanna Hlín Halldórsdóttir, heimspekingur, um jafnréttis-og tilfinningabyltingar undangenginna mánaða. Þær hafi breytt því hvernig sjáum okkur sjálf og aðra. Í doktorsritgerð Nönnu færir hún rök fyrir að rými hafi myndast fyrir femínískar áherslur þegar molna tók undan nýfrjálshyggju á eftirhrunsárunum. Þrátt fyrir að nýfrjálshyggja sé að miklu leyti enn ráðandi hugmyndafræði samfélagsins og einkennandi fyrir hið pólitíska menningarástand skapaðist jarðvegur fyrir gagnrýna hugsun eftir að fjármála-og bankahrunið skall á, eins og þruma af heiðum himni, á haustmánuðum 2008. Nanna segir að spurningar sem lúti að berskjöldun, sem femínistar hafi lagt fram í áratugi, hafi loksins öðlast hljómgrunn. „Hvers vegna felum við allt sem er berskjaldað?“ Femínískir fræðimenn hafi talað fyrir daufum eyrum en einhver breyting virðist vera á því nú. Nanna Hlín heldur erindi á Hugvísindaþingi sem fer fram nú um helgina. Erindið nefnist „Berskjölduð í atvinnuviðtali? Verufræði Judith Butler á tímum nýfrjálshyggju“ og er eitt þriggja erinda í málstofu sem er undir yfirskriftinni „Femínískar byltingar: Berskjöldun, þekkingar-réttlæti og vald.“ Síðustu ár hefur hugmyndin um berskjöldun átt miklu brautargengi að fagna. Fólk finnur, að því er virðist, aukna þörf fyrir að lifa í berskjöldun sinni sem er þá mótvægi við hina ráðandi hugmynd um hinn óskeikula sterka einstakling sem miðlæg er í hugmyndafræði nýfrjálshyggju. Dæmi um skyndilegar vinsældir berskjöldunar er TED-fyrirlestur Brené Brown um mikilvægi berskjöldunar sem hefur áhorf upp á rúmlega þrjátíu og þrjár milljónir. Hún er bandarískur prófessor í félagsráðgjöf og sinnir rannsóknum við háskóla í Houston. Hún hefur helgað megnið af starfsævi sinni rannsóknum á berskjöldun og sambandi hennar við hugrekki og skömm. Nanna segir að Brown hafi breytt út boðskapinn og gert hugmyndina um berskjöldun að meginstraumsumfjöllunarefni. Hún er þó ósammála Brown í nokkrum veigamiklum atriðum. Brown heldur því í sífellu fram að í berskjölduninni felist styrkur en Nanna segir að hugtakið sé ekki gildishlaðið í sjálfu sér. „Ég vil segja að berskjöldun er berskjöldun. Það er hreinlega það sem við erum, hvorki gott né slæmt en getur verið bæði. Við erum bara berskjölduð.“Gefa hugmyndinni fyrst gaum núna Nanna segir að hugmyndin um berskjöldun sé sannarlega ekki ný af nálinni. Orðræða berskjöldunar hafi verið að þróast í áratugi. Femínískir fræðimenn hafi talað fyrir mikilvægi berskjöldunar og annarra „hefðbundinna“ eiginleika áratugum saman. Það sé ekki fyrr en nú sem fólk legg virkilega við hlustir. Athugun Nönnu fjallar einmitt um það hvers vegna almenningur sé móttækilegri gagnvart berskjöldun í dag heldur en áður. Nanna telur að svarið sé að finna í samfélagsgerðinni og þeim mannskilningi sem hefur verið ráðandi síðustu áratugi. „Mannskilningur nýfrjálshyggjunnar gengur út á, í grófum dráttum, að þú þarft að vera þessi sterki einstaklingur. Þú þarft ekki að vera aðeins líkamlega sterk heldur líka andlega. Ef þú gerir eitthvað rangt þá kemur kerfið þeim boðum áleiðis að það sé þér að kenna í staðinn fyrir að samfélagsaðstæður geri þér erfitt fyrir og gefi ekki rými til að takast á við afleiðingar áfalls, erfiðar tilfinningar eða hvað það er,“ segir Nanna. Nanna segir að við séum farin að þora í auknum mæli að vera berskjölduð á samfélagsmiðlum.Myndvinnsla/GarðarErfitt að vera berskjaldaður þegar lífsviðurværið er undir Þrátt fyrir að fræðasamfélagið takist í auknum mæli á við hugtök eins og berskjöldun segir Nanna að það reynist fólki ennþá erfitt að birtast í berskjöldun sinni í samfélaginu okkar í dag. „Atvinnuviðtalið er stórt og lýsandi dæmi í doktorsritgerðinni minni sem sýnir að mannskilningur berskjöldunar mun ekki ná tökum á samfélaginu ef þú þarft enn að birtast sem hinn sterki einstaklingur í atvinnuviðtali bara til þess að geta borgað reikningana. Við getum endalaust talað fræðilega um berskjöldun án þess að það breyti samfélagsgerðinni á nokkurn hátt. Ég fer ekki í atvinnuviðtal og tala um berskjöldun á borð við langvinn veikindi, ef ég virkilega þarf að hafa í mig og á.“Nanna Hlín segir að í vinnukerfinu sjálfu sé ekki mikið rými til að vera berskjaldaður. Lífsviðurværið sé undir.Nanna HlínSamtvinnun verkalýðsbaráttu og femínisma Nanna segir Metoo byltinguna varpa ljósi á þennan vanda. Byltingin einkennist af því að konur innan ákveðinna starfsgreina ræða kynferðislega áreitni og ofbeldi, stíga síðan fram hönd í hönd og krefjast umbóta og eru berskjaldaðar saman. „Metoo byltingin miðast rosalega mikið að vinnukerfi. Þetta eru starfsgreinar. Vinnukerfi innan hinnar kapítalísku formgerðar eru stigveldiskerfi og þú þarft að birtast sem aðlaðandi starfskraftur og sterkur einstaklingur til þess að komast í kerfið og „lifa af“ innan þess. Metoo byltingin sýnir fram á hvað konur hafa þurft að gera og sætta sig við bara til þess að halda vinnu og þess vegna er verið að afhjúpa þennan mannskilning nýfrjálshyggjunnar.“ Til þess að breyta samfélaginu og færa það í átt að berskjöldun segir Nanna að fólk þurfi að takast á við stigveldið sem sé innan vinnukerfanna. Til marks um viðkvæma stöðu verkakvenna tóku konur af erlendum uppruna af skarið í metoo byltingunni mun seinna en til dæmis konur í sviðslistum. Því viðkvæmari sem staða ákveðinna hópa er innan samfélagsins því erfiðara reynist honum að stíga fram í berskjöldun sinni og greina frá raunum sínum af ótta við að missa lífsviðurværið.Ekki pláss fyrir börn og gamalmenni innan nýfrjálshyggju „Ástæðan fyrir því að lífið heldur áfram og samfélögum er viðhaldið er ekki vegna fjölda sterkra, óháðra og „dugandi“ einstaklinga sem láta hjólin rúlla heldur vegna þess að konur, meira og minna, hafa rekið heiminn með því að sjá um heimilin og fólkið sem lifir í miklu „dependency“ eins og börn og gamalmenni. Þessi gríðarstóri hluti mannlífsins fær vart rými í nýfrjálshyggju,“ segir Nanna sem með orðum sínum ögrar hugmyndakerfi nýfrjálshyggjunnar.Við erum hvert öðru háð „Þessi berskjöldunarorðræða er tiltölulega ný af nálinni. Í raun og veru, það sem hefur gerst síðustu ár og eftir hrun, er að það hefur skapast meira rými fyrir gagnrýni á ráðandi hugmyndir og þessi hugtök eins og berskjöldun, umhyggja og hæði (e. dependency) hafa verið mikilvægt andsvar við þeim. Margar greiningar hafa verið að koma fram nýverið sem leggja áherslu á verufræðina, þennan mannskilning, að við séum berskjölduð og háð hvert öðru," segir Nanna sem mælir með skrifum heimspekingsins Judith Butler fyrir þá sem vilja glöggva sig betur á berskjöldunarhugtakinu.Málstofan fer fram í stofu 102 í Gimli og stendur yfir frá klukkan þrjú til hálf fimm. MeToo Mest lesið Hafði ritað „Breivik“ og „Drepið Trump“ á skotvopnin Erlent Játning á borðinu í umfangsmestu þjófnuðum seinni tíma Innlent Leysti út lögmannsréttindin: Fer í sjálfstæðan rekstur en heldur eftirlaununum Innlent Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Friður enn fjarlægur og Trump missir móðinn Erlent Þvættuðu milljarða af illa fenginni rafmynt á Íslandi Innlent Hafna „órökstuddum fullyrðingum“ Sigurðar Inga Innlent Skólamál í Kópavogi: Bókun eftir bókun á fundi bæjarstjórnar Innlent Menningarráðherra skipaði son heilbrigðisráðherra í formannsstörf Innlent Sé hægt að gera byltingu í íslensku heilbrigðiskerfi Innlent Glímdi við veikindi fyrir andlátið sem breyttu persónuleika hans Innlent Fleiri fréttir Boðar fyrstu samgönguáætlunina í fimm ár á haustþingi Bein útsending: Innviðaþing 2025 - Sterkir innviðir – sterkt samfélag Leysti út lögmannsréttindin: Fer í sjálfstæðan rekstur en heldur eftirlaununum Komu göngumanni til bjargar við Lakagíga Þvættuðu milljarða af illa fenginni rafmynt á Íslandi Játning á borðinu í umfangsmestu þjófnuðum seinni tíma Innbrot og menn til ama á útivistarsvæði Sé hægt að gera byltingu í íslensku heilbrigðiskerfi Skólamál í Kópavogi: Bókun eftir bókun á fundi bæjarstjórnar Hafna „órökstuddum fullyrðingum“ Sigurðar Inga Þyrlan kölluð út vegna slasaðs manns í Gemludal Menningarráðherra skipaði son heilbrigðisráðherra í formannsstörf Vara við svikapóstum í þeirra nafni Bylting framundan en Landspítalinn þurfi að hlaupa hraðar Faðir plokksins kenndi ráðherra að plokka Gátu ekki opnað hraðbankann þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir Kári Stefánsson í beinni, erfiður hraðbanki og Dönum ekki skemmt Óttuðust um ferðamenn sem sátu fastir í Markarfljóti Glímdi við veikindi fyrir andlátið sem breyttu persónuleika hans Hraðbankaþjófur játar sök Framlengja gæsluvarðhald yfir leiðbeinandanum um fjórar vikur Supu hveljur á fundi með ráðherra á Egilsstöðum Grunaður hraðbankaþjófur nennti ekki með austur nóttina örlagaríku Með mikla áverka og mjög kaldur þegar hann fannst Móðirin áfram í haldi og húsleit á Írlandi Til skoðunar að flytja Sjálfstæðisflokkinn úr Valhöll Losun Íslands jókst á öllum sviðum og langt í land með skuldbindingar Bylting í heilbrigðisþjónustu og áróður Bandaríkjamanna Vilja halda leiðbeinandanum áfram bak við lás og slá Kynna drög að nýrri stefnu í heilbrigðismálum Sjá meira
„Ég myndi segja að femínískar byltingar hafi þegar breytt mannskilningnum,“ segir Nanna Hlín Halldórsdóttir, heimspekingur, um jafnréttis-og tilfinningabyltingar undangenginna mánaða. Þær hafi breytt því hvernig sjáum okkur sjálf og aðra. Í doktorsritgerð Nönnu færir hún rök fyrir að rými hafi myndast fyrir femínískar áherslur þegar molna tók undan nýfrjálshyggju á eftirhrunsárunum. Þrátt fyrir að nýfrjálshyggja sé að miklu leyti enn ráðandi hugmyndafræði samfélagsins og einkennandi fyrir hið pólitíska menningarástand skapaðist jarðvegur fyrir gagnrýna hugsun eftir að fjármála-og bankahrunið skall á, eins og þruma af heiðum himni, á haustmánuðum 2008. Nanna segir að spurningar sem lúti að berskjöldun, sem femínistar hafi lagt fram í áratugi, hafi loksins öðlast hljómgrunn. „Hvers vegna felum við allt sem er berskjaldað?“ Femínískir fræðimenn hafi talað fyrir daufum eyrum en einhver breyting virðist vera á því nú. Nanna Hlín heldur erindi á Hugvísindaþingi sem fer fram nú um helgina. Erindið nefnist „Berskjölduð í atvinnuviðtali? Verufræði Judith Butler á tímum nýfrjálshyggju“ og er eitt þriggja erinda í málstofu sem er undir yfirskriftinni „Femínískar byltingar: Berskjöldun, þekkingar-réttlæti og vald.“ Síðustu ár hefur hugmyndin um berskjöldun átt miklu brautargengi að fagna. Fólk finnur, að því er virðist, aukna þörf fyrir að lifa í berskjöldun sinni sem er þá mótvægi við hina ráðandi hugmynd um hinn óskeikula sterka einstakling sem miðlæg er í hugmyndafræði nýfrjálshyggju. Dæmi um skyndilegar vinsældir berskjöldunar er TED-fyrirlestur Brené Brown um mikilvægi berskjöldunar sem hefur áhorf upp á rúmlega þrjátíu og þrjár milljónir. Hún er bandarískur prófessor í félagsráðgjöf og sinnir rannsóknum við háskóla í Houston. Hún hefur helgað megnið af starfsævi sinni rannsóknum á berskjöldun og sambandi hennar við hugrekki og skömm. Nanna segir að Brown hafi breytt út boðskapinn og gert hugmyndina um berskjöldun að meginstraumsumfjöllunarefni. Hún er þó ósammála Brown í nokkrum veigamiklum atriðum. Brown heldur því í sífellu fram að í berskjölduninni felist styrkur en Nanna segir að hugtakið sé ekki gildishlaðið í sjálfu sér. „Ég vil segja að berskjöldun er berskjöldun. Það er hreinlega það sem við erum, hvorki gott né slæmt en getur verið bæði. Við erum bara berskjölduð.“Gefa hugmyndinni fyrst gaum núna Nanna segir að hugmyndin um berskjöldun sé sannarlega ekki ný af nálinni. Orðræða berskjöldunar hafi verið að þróast í áratugi. Femínískir fræðimenn hafi talað fyrir mikilvægi berskjöldunar og annarra „hefðbundinna“ eiginleika áratugum saman. Það sé ekki fyrr en nú sem fólk legg virkilega við hlustir. Athugun Nönnu fjallar einmitt um það hvers vegna almenningur sé móttækilegri gagnvart berskjöldun í dag heldur en áður. Nanna telur að svarið sé að finna í samfélagsgerðinni og þeim mannskilningi sem hefur verið ráðandi síðustu áratugi. „Mannskilningur nýfrjálshyggjunnar gengur út á, í grófum dráttum, að þú þarft að vera þessi sterki einstaklingur. Þú þarft ekki að vera aðeins líkamlega sterk heldur líka andlega. Ef þú gerir eitthvað rangt þá kemur kerfið þeim boðum áleiðis að það sé þér að kenna í staðinn fyrir að samfélagsaðstæður geri þér erfitt fyrir og gefi ekki rými til að takast á við afleiðingar áfalls, erfiðar tilfinningar eða hvað það er,“ segir Nanna. Nanna segir að við séum farin að þora í auknum mæli að vera berskjölduð á samfélagsmiðlum.Myndvinnsla/GarðarErfitt að vera berskjaldaður þegar lífsviðurværið er undir Þrátt fyrir að fræðasamfélagið takist í auknum mæli á við hugtök eins og berskjöldun segir Nanna að það reynist fólki ennþá erfitt að birtast í berskjöldun sinni í samfélaginu okkar í dag. „Atvinnuviðtalið er stórt og lýsandi dæmi í doktorsritgerðinni minni sem sýnir að mannskilningur berskjöldunar mun ekki ná tökum á samfélaginu ef þú þarft enn að birtast sem hinn sterki einstaklingur í atvinnuviðtali bara til þess að geta borgað reikningana. Við getum endalaust talað fræðilega um berskjöldun án þess að það breyti samfélagsgerðinni á nokkurn hátt. Ég fer ekki í atvinnuviðtal og tala um berskjöldun á borð við langvinn veikindi, ef ég virkilega þarf að hafa í mig og á.“Nanna Hlín segir að í vinnukerfinu sjálfu sé ekki mikið rými til að vera berskjaldaður. Lífsviðurværið sé undir.Nanna HlínSamtvinnun verkalýðsbaráttu og femínisma Nanna segir Metoo byltinguna varpa ljósi á þennan vanda. Byltingin einkennist af því að konur innan ákveðinna starfsgreina ræða kynferðislega áreitni og ofbeldi, stíga síðan fram hönd í hönd og krefjast umbóta og eru berskjaldaðar saman. „Metoo byltingin miðast rosalega mikið að vinnukerfi. Þetta eru starfsgreinar. Vinnukerfi innan hinnar kapítalísku formgerðar eru stigveldiskerfi og þú þarft að birtast sem aðlaðandi starfskraftur og sterkur einstaklingur til þess að komast í kerfið og „lifa af“ innan þess. Metoo byltingin sýnir fram á hvað konur hafa þurft að gera og sætta sig við bara til þess að halda vinnu og þess vegna er verið að afhjúpa þennan mannskilning nýfrjálshyggjunnar.“ Til þess að breyta samfélaginu og færa það í átt að berskjöldun segir Nanna að fólk þurfi að takast á við stigveldið sem sé innan vinnukerfanna. Til marks um viðkvæma stöðu verkakvenna tóku konur af erlendum uppruna af skarið í metoo byltingunni mun seinna en til dæmis konur í sviðslistum. Því viðkvæmari sem staða ákveðinna hópa er innan samfélagsins því erfiðara reynist honum að stíga fram í berskjöldun sinni og greina frá raunum sínum af ótta við að missa lífsviðurværið.Ekki pláss fyrir börn og gamalmenni innan nýfrjálshyggju „Ástæðan fyrir því að lífið heldur áfram og samfélögum er viðhaldið er ekki vegna fjölda sterkra, óháðra og „dugandi“ einstaklinga sem láta hjólin rúlla heldur vegna þess að konur, meira og minna, hafa rekið heiminn með því að sjá um heimilin og fólkið sem lifir í miklu „dependency“ eins og börn og gamalmenni. Þessi gríðarstóri hluti mannlífsins fær vart rými í nýfrjálshyggju,“ segir Nanna sem með orðum sínum ögrar hugmyndakerfi nýfrjálshyggjunnar.Við erum hvert öðru háð „Þessi berskjöldunarorðræða er tiltölulega ný af nálinni. Í raun og veru, það sem hefur gerst síðustu ár og eftir hrun, er að það hefur skapast meira rými fyrir gagnrýni á ráðandi hugmyndir og þessi hugtök eins og berskjöldun, umhyggja og hæði (e. dependency) hafa verið mikilvægt andsvar við þeim. Margar greiningar hafa verið að koma fram nýverið sem leggja áherslu á verufræðina, þennan mannskilning, að við séum berskjölduð og háð hvert öðru," segir Nanna sem mælir með skrifum heimspekingsins Judith Butler fyrir þá sem vilja glöggva sig betur á berskjöldunarhugtakinu.Málstofan fer fram í stofu 102 í Gimli og stendur yfir frá klukkan þrjú til hálf fimm.
MeToo Mest lesið Hafði ritað „Breivik“ og „Drepið Trump“ á skotvopnin Erlent Játning á borðinu í umfangsmestu þjófnuðum seinni tíma Innlent Leysti út lögmannsréttindin: Fer í sjálfstæðan rekstur en heldur eftirlaununum Innlent Rýnt í stöðuna í Úkraínu: Friður enn fjarlægur og Trump missir móðinn Erlent Þvættuðu milljarða af illa fenginni rafmynt á Íslandi Innlent Hafna „órökstuddum fullyrðingum“ Sigurðar Inga Innlent Skólamál í Kópavogi: Bókun eftir bókun á fundi bæjarstjórnar Innlent Menningarráðherra skipaði son heilbrigðisráðherra í formannsstörf Innlent Sé hægt að gera byltingu í íslensku heilbrigðiskerfi Innlent Glímdi við veikindi fyrir andlátið sem breyttu persónuleika hans Innlent Fleiri fréttir Boðar fyrstu samgönguáætlunina í fimm ár á haustþingi Bein útsending: Innviðaþing 2025 - Sterkir innviðir – sterkt samfélag Leysti út lögmannsréttindin: Fer í sjálfstæðan rekstur en heldur eftirlaununum Komu göngumanni til bjargar við Lakagíga Þvættuðu milljarða af illa fenginni rafmynt á Íslandi Játning á borðinu í umfangsmestu þjófnuðum seinni tíma Innbrot og menn til ama á útivistarsvæði Sé hægt að gera byltingu í íslensku heilbrigðiskerfi Skólamál í Kópavogi: Bókun eftir bókun á fundi bæjarstjórnar Hafna „órökstuddum fullyrðingum“ Sigurðar Inga Þyrlan kölluð út vegna slasaðs manns í Gemludal Menningarráðherra skipaði son heilbrigðisráðherra í formannsstörf Vara við svikapóstum í þeirra nafni Bylting framundan en Landspítalinn þurfi að hlaupa hraðar Faðir plokksins kenndi ráðherra að plokka Gátu ekki opnað hraðbankann þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir Kári Stefánsson í beinni, erfiður hraðbanki og Dönum ekki skemmt Óttuðust um ferðamenn sem sátu fastir í Markarfljóti Glímdi við veikindi fyrir andlátið sem breyttu persónuleika hans Hraðbankaþjófur játar sök Framlengja gæsluvarðhald yfir leiðbeinandanum um fjórar vikur Supu hveljur á fundi með ráðherra á Egilsstöðum Grunaður hraðbankaþjófur nennti ekki með austur nóttina örlagaríku Með mikla áverka og mjög kaldur þegar hann fannst Móðirin áfram í haldi og húsleit á Írlandi Til skoðunar að flytja Sjálfstæðisflokkinn úr Valhöll Losun Íslands jókst á öllum sviðum og langt í land með skuldbindingar Bylting í heilbrigðisþjónustu og áróður Bandaríkjamanna Vilja halda leiðbeinandanum áfram bak við lás og slá Kynna drög að nýrri stefnu í heilbrigðismálum Sjá meira