Að uppræta ójöfnuð Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar 7. mars 2019 14:00 Velferðarkerfið okkar byggist á þeirri grundvallarforsendu að allir eigi að hafa sömu tækifæri. Þó getur ekkert velferðarkerfi að fullu jafnað þann aðstöðumun sem felst í því að sumir fæðist með silfurskeið í munni. Þessi aðstöðumunur er ekki nýr af nálinni. Fátækt er eldri en kapítalisminn og eldri en sósíalisminn. Hún er meinsemd sem ekkert samfélag hefur að fullu náð að uppræta. Íslenskt samfélag var mun ójafnara hér fyrr á tímum. Frá lokum seinna stríðs fram á tíunda áratuginn var hér samfélag jöfnuðar. Hér ríkti þó ekki einhver gullöld, kaupmáttur lægstu launa hreyfðist varla að raungildi áratugum saman þrátt fyrir miklar launahækkanir. Hér á landi hefur ekki verið sú sama þróun og víða í iðnríkjum Vesturlanda síðustu áratugi. En þar hafa ráðstöfunartekjur stórs hluta launafólks staðið í stað. Hér á landi hafa ráðstöfunartekjur allra aukist og mest í lægstu tekjutíundum. Eftir stendur þó að skattbyrði þeirra með lágar tekjur hefur hækkað síðustu áratugi samanborið við hærri tekjuhópa. Þá hefur hækkun á leigu verið mörgum heimilum erfið en forsætisráðherra hefur boðað aðgerðir í þeim efnum. En þó að árangur hafi náðst, þá alast upp börn sem upplifa efnislegan skort á Íslandi. Slíkt hefur beinlínis skaðleg áhrif á alla. Því meiri ójöfnuður, því meiri kvíða upplifa börn og ungmenni, bæði þau sem alast upp á tekjulágum heimilum og einnig þau sem koma frá efnameiri heimilum. Takmarkið á að vera að uppræta ójöfnuðTækin til þess að jafna kjörin Barnabætur eru lang besta verkfærið til að jafna kjör barnafjölskyldna. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur lýsti áformum sínum í fjármálaáætlun á síðasta ári. Að sníða barnabæturnar betur að þeim sem lægstar tekjur hafa. Það var svo gert í fjárlögum ársins 2019, en þau færa þeim hópum sem helst þurfa hjálp aðstoð. Fjármunir samneyslunnar eru takmarkaðir og því rétt að forgangsraða aðstoðinni þar sem þörfin er mest. Annað mikilvægt atriði til að bæta hag foreldra eru áform um að lengja fæðingarorlofið upp í tólf mánuði. Fæðingarorlofið hefur verið 9 mánuðir síðan árið 2000 og því tími til komin að lengja það. Umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs og þar til börn fá pláss í leikskóla er til þess fallið að draga úr atvinnuþáttöku foreldra. Það er eitt af stóru pólitísku markmiðum þessarar ríkisstjórnar að brúa þetta bil. Ljóst er að það þarf samstillt átak sveitarfélaga og ríkis til að það náist. Samneyslan og tekjuskatturinn Í viðamikilli skýrslu sérfræðingahóps um endurskoðun tekjuskatts og bótakerfa eru svör við mörgum spurningum. En þar eru líka margar pólitískar spurningar. Kerfinu er lýst eins og það er og hvernig það hefur þróast síðustu áratugi. Nú er kerfið með fimm breytum, persónuafslætti, útsvarsprósentu, skattprósentu í þrem þrepum. Samspil þessara breyta ræður því hvernig skattbyrðin dreifist. En það er mikilvægt að muna að skattarnir fjármagna samneysluna, skólana, heilbrigðiskerfið og félagslega kerfið, því er ekki rétt að hafa það sem sjálfstætt pólitískt markmið að lækka skatta. En við viljum dreifa byrðunum á réttlátan hátt. Framlagaðar skattatillögur ríkisstjórnarinnar er dæmi um það hvernig við viljum dreifa þeim. En þær fela í stórum dráttum í sér tvær breytingar, lækkun á skattbyrði og lægri jaðarskatt á lág laun. Ímyndum okkur tvær manneskjur með lág og há laun. Báðar þessar manneskjur hagnast um sömu krónutölu vegna breytinga á skattkerfinu, eða um rúmar 80 þúsund krónur á ári. Hins vegar skilar breytingin á jaðarskattinum sér eingöngu til þeirrar með lægri launin. Fyrri manneskjan er verkakona sem fær 315.000 krónur á mánuði sem tekur aukavakt og þénar 10 þúsund krónum meira til þess að drýgja tekjur sínar. Í núverandi kerfi koma rétt rúmar 6000 kr. aukalega í launaumslagið (36,24% skattur og 4% í lífeyrissjóð). Með þeirri breytingu sem lögð er til á skattkerfinu fengi viðkomandi manneskja af þeim tíu þúsund krónum 6400 krónur í vasann. Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar lækkar um fjögur prósent. Seinni manneskjan er millistjórnandi með há laun, 1.015.000 á mánuði. Hann fær einnig tíu þúsund kr. meira í launaumslagið. Í núverandi kerfi fær hann 5200 kr. (46,24% skattþrep og 4% í lífeyrissjóð). Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar breytist ekki fyrir hálaunamanneskjuna. Hvar þrepamörk eiga að liggja er pólitísk spurning, sumir vilja líta á efsta þrepið sem hátekjuþrep en aðrir vilja fjórða þrepið til að breiðu bökin greiði enn hærra hlutfall tekna sinna til að standa undir samneyslunni. Ég tel það vera stórt skref í rétta átt að ná sátt um að þeir sem hafi lægstu tekjurnar beri minni byrðar heldur en þeir sem hafa hærri tekjur. Hvernig berjumst við gegn eignaójöfnuði? Þangað til fyrsta janúar í ár var efra þrepið bundið launavísitölu, sem hefur hækkað ört síðustu ár en persónuafslátturinn (og þar með skattleysismörkin) bundin verðlagsvísitölu. Þetta olli gliðnun í skattkerfinu sem birtist í því að skattbyrði þeirra með lægri tekjur jókst hlutfallslega meir heldur en þeirra með hærri tekjurnar. Í ofanálag eru svo efsta lagið með háar fjármagnstekjur sem eru skattlagðar um 22% eftir að ríkisstjórnin hækkaði fjármagnstekjuskatt um 2% í fyrra. Fyrir tíu árum var fjármagnstekjuskattur 10% en hefur verið hækkaður af þeim ríkisstjórnum sem VG hefur setið í. Sá skattstofn er svo einnig skattlagður hjá fyrirtækjum áður en hann er greiddur sem arður og því renna 37,6 krónur í samneysluna af hverjum 100 krónu hagnaði fyrirtækis sem greiddur er út sem arður. Það er pólitísk spurning um hversu margar krónur af fjármagnstekjum eiga að renna í samneysluna. Ég tel að fjármagnstekjuskattinn þurfi að hækka frekar. En fyrir þarf að liggja greining á skattstofninum sjálfum því nær ógjörningur er að bera hann saman við nágrannalönd okkar, því að þar eru ýmis flækjustig. Þá þurfa allar reglur að vera einfaldar til að búa ekki til göt í kerfinu sem þeir geta frekar nýtt sér sem hafa ráð á því að hafa færa lögfræðinga til að aðstoða sig. Hvert förum við héðan? Eftir 16 mánuði við völd hefur ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur staðið að ýmsum aðgerðum til að auka réttlæti í samfélaginu. Það hefur tekist að ná saman um aðgerðir í skattamálum sem eru til þess að létta skattbyrði tekjulágs fólks. Úrræði sem einkum hafa nýst tekjuhæstu hjónum þessa lands munu renna sitt skeið. Það er ánægjulegt að flokkar svo langt frá hvor öðrum á hinu pólitíska litrófi skuli leggja sameiginlega fram slíkar tillögur og líklegra að þær verði varanlegar.Höfundur er formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Félagsmál Skattar og tollar Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Sjá meira
Velferðarkerfið okkar byggist á þeirri grundvallarforsendu að allir eigi að hafa sömu tækifæri. Þó getur ekkert velferðarkerfi að fullu jafnað þann aðstöðumun sem felst í því að sumir fæðist með silfurskeið í munni. Þessi aðstöðumunur er ekki nýr af nálinni. Fátækt er eldri en kapítalisminn og eldri en sósíalisminn. Hún er meinsemd sem ekkert samfélag hefur að fullu náð að uppræta. Íslenskt samfélag var mun ójafnara hér fyrr á tímum. Frá lokum seinna stríðs fram á tíunda áratuginn var hér samfélag jöfnuðar. Hér ríkti þó ekki einhver gullöld, kaupmáttur lægstu launa hreyfðist varla að raungildi áratugum saman þrátt fyrir miklar launahækkanir. Hér á landi hefur ekki verið sú sama þróun og víða í iðnríkjum Vesturlanda síðustu áratugi. En þar hafa ráðstöfunartekjur stórs hluta launafólks staðið í stað. Hér á landi hafa ráðstöfunartekjur allra aukist og mest í lægstu tekjutíundum. Eftir stendur þó að skattbyrði þeirra með lágar tekjur hefur hækkað síðustu áratugi samanborið við hærri tekjuhópa. Þá hefur hækkun á leigu verið mörgum heimilum erfið en forsætisráðherra hefur boðað aðgerðir í þeim efnum. En þó að árangur hafi náðst, þá alast upp börn sem upplifa efnislegan skort á Íslandi. Slíkt hefur beinlínis skaðleg áhrif á alla. Því meiri ójöfnuður, því meiri kvíða upplifa börn og ungmenni, bæði þau sem alast upp á tekjulágum heimilum og einnig þau sem koma frá efnameiri heimilum. Takmarkið á að vera að uppræta ójöfnuðTækin til þess að jafna kjörin Barnabætur eru lang besta verkfærið til að jafna kjör barnafjölskyldna. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur lýsti áformum sínum í fjármálaáætlun á síðasta ári. Að sníða barnabæturnar betur að þeim sem lægstar tekjur hafa. Það var svo gert í fjárlögum ársins 2019, en þau færa þeim hópum sem helst þurfa hjálp aðstoð. Fjármunir samneyslunnar eru takmarkaðir og því rétt að forgangsraða aðstoðinni þar sem þörfin er mest. Annað mikilvægt atriði til að bæta hag foreldra eru áform um að lengja fæðingarorlofið upp í tólf mánuði. Fæðingarorlofið hefur verið 9 mánuðir síðan árið 2000 og því tími til komin að lengja það. Umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs og þar til börn fá pláss í leikskóla er til þess fallið að draga úr atvinnuþáttöku foreldra. Það er eitt af stóru pólitísku markmiðum þessarar ríkisstjórnar að brúa þetta bil. Ljóst er að það þarf samstillt átak sveitarfélaga og ríkis til að það náist. Samneyslan og tekjuskatturinn Í viðamikilli skýrslu sérfræðingahóps um endurskoðun tekjuskatts og bótakerfa eru svör við mörgum spurningum. En þar eru líka margar pólitískar spurningar. Kerfinu er lýst eins og það er og hvernig það hefur þróast síðustu áratugi. Nú er kerfið með fimm breytum, persónuafslætti, útsvarsprósentu, skattprósentu í þrem þrepum. Samspil þessara breyta ræður því hvernig skattbyrðin dreifist. En það er mikilvægt að muna að skattarnir fjármagna samneysluna, skólana, heilbrigðiskerfið og félagslega kerfið, því er ekki rétt að hafa það sem sjálfstætt pólitískt markmið að lækka skatta. En við viljum dreifa byrðunum á réttlátan hátt. Framlagaðar skattatillögur ríkisstjórnarinnar er dæmi um það hvernig við viljum dreifa þeim. En þær fela í stórum dráttum í sér tvær breytingar, lækkun á skattbyrði og lægri jaðarskatt á lág laun. Ímyndum okkur tvær manneskjur með lág og há laun. Báðar þessar manneskjur hagnast um sömu krónutölu vegna breytinga á skattkerfinu, eða um rúmar 80 þúsund krónur á ári. Hins vegar skilar breytingin á jaðarskattinum sér eingöngu til þeirrar með lægri launin. Fyrri manneskjan er verkakona sem fær 315.000 krónur á mánuði sem tekur aukavakt og þénar 10 þúsund krónum meira til þess að drýgja tekjur sínar. Í núverandi kerfi koma rétt rúmar 6000 kr. aukalega í launaumslagið (36,24% skattur og 4% í lífeyrissjóð). Með þeirri breytingu sem lögð er til á skattkerfinu fengi viðkomandi manneskja af þeim tíu þúsund krónum 6400 krónur í vasann. Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar lækkar um fjögur prósent. Seinni manneskjan er millistjórnandi með há laun, 1.015.000 á mánuði. Hann fær einnig tíu þúsund kr. meira í launaumslagið. Í núverandi kerfi fær hann 5200 kr. (46,24% skattþrep og 4% í lífeyrissjóð). Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar breytist ekki fyrir hálaunamanneskjuna. Hvar þrepamörk eiga að liggja er pólitísk spurning, sumir vilja líta á efsta þrepið sem hátekjuþrep en aðrir vilja fjórða þrepið til að breiðu bökin greiði enn hærra hlutfall tekna sinna til að standa undir samneyslunni. Ég tel það vera stórt skref í rétta átt að ná sátt um að þeir sem hafi lægstu tekjurnar beri minni byrðar heldur en þeir sem hafa hærri tekjur. Hvernig berjumst við gegn eignaójöfnuði? Þangað til fyrsta janúar í ár var efra þrepið bundið launavísitölu, sem hefur hækkað ört síðustu ár en persónuafslátturinn (og þar með skattleysismörkin) bundin verðlagsvísitölu. Þetta olli gliðnun í skattkerfinu sem birtist í því að skattbyrði þeirra með lægri tekjur jókst hlutfallslega meir heldur en þeirra með hærri tekjurnar. Í ofanálag eru svo efsta lagið með háar fjármagnstekjur sem eru skattlagðar um 22% eftir að ríkisstjórnin hækkaði fjármagnstekjuskatt um 2% í fyrra. Fyrir tíu árum var fjármagnstekjuskattur 10% en hefur verið hækkaður af þeim ríkisstjórnum sem VG hefur setið í. Sá skattstofn er svo einnig skattlagður hjá fyrirtækjum áður en hann er greiddur sem arður og því renna 37,6 krónur í samneysluna af hverjum 100 krónu hagnaði fyrirtækis sem greiddur er út sem arður. Það er pólitísk spurning um hversu margar krónur af fjármagnstekjum eiga að renna í samneysluna. Ég tel að fjármagnstekjuskattinn þurfi að hækka frekar. En fyrir þarf að liggja greining á skattstofninum sjálfum því nær ógjörningur er að bera hann saman við nágrannalönd okkar, því að þar eru ýmis flækjustig. Þá þurfa allar reglur að vera einfaldar til að búa ekki til göt í kerfinu sem þeir geta frekar nýtt sér sem hafa ráð á því að hafa færa lögfræðinga til að aðstoða sig. Hvert förum við héðan? Eftir 16 mánuði við völd hefur ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur staðið að ýmsum aðgerðum til að auka réttlæti í samfélaginu. Það hefur tekist að ná saman um aðgerðir í skattamálum sem eru til þess að létta skattbyrði tekjulágs fólks. Úrræði sem einkum hafa nýst tekjuhæstu hjónum þessa lands munu renna sitt skeið. Það er ánægjulegt að flokkar svo langt frá hvor öðrum á hinu pólitíska litrófi skuli leggja sameiginlega fram slíkar tillögur og líklegra að þær verði varanlegar.Höfundur er formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun