Yfirvegun - ekki flumbrugang Janus Arn Guðmundsson skrifar 24. júní 2020 14:00 Forsetakosningar fara fram á laugardaginn kemur. Það hefur stundum hvarflað að mér við slík tilefni, einkum þegar sitjandi forseti býður sig fram til endurkjörs, og aðrir telja sig geta gert betur, að þá upphefjist gjarnan með þjóðinni svolítið skrýtin stemming sem erfitt er að henda reiður á. Kannski eitthvað, ekki ósvipað því sem gerist í afskekktum smábæjum úti í hinum stóra heimi, þegar allir eru að drepast úr leiðindum og heil sirkuslest stormar í bæinn, öllum að óvörum, með allri sinni skemmtan og skringilegheitum. Því er nefnilega ekki að neita að forleikir íslenskra forsetakosninga hafa oft verið töluverð skemmtan þar sem hugmyndaríkir frambjóðendur hafa látið gamminn geysa. Annað við þessi skemmtilegheit er sjálf kosningabaráttan og fjölmiðlaumræðan þar að lútandi. Þá taka menn úr pússi sínu ýmsar misraunhæfar hugmyndir um forsetaembættið og stjórnskipan landsins og fara að blaða í okkar ágætu stjórnarskrá. Í þessu sambandi er 26. grein stjórnarskrárinnar oft sérstaklega til umræðu. Margir virðast frambjóðendurnir vita upp á hár hve oft þeir ætla að leyfa okkur að kjósa um hin og þessi mál, rétt eins og það sé eitthvað kappsmál að við fáum að kjósa um sem flest mál og helst sem oftast. En hér erum við því miður komin út á hálan ís er varðar eðli og einkenni íslenskrar stjórnskipunar sem við köllum þingræði. Gætum okkar á yfirborðskenndum popúlisma Því miður er það að verða lenska hér á landi að meta frambjóðendur eða sitjandi forseta út frá þeirri mælistiku hversu oft viðkomandi hafi, eða ætli sér, að nýta málskotsréttinn. Þetta er afar vafasamur mælikvarði á hæfi forseta Íslands. Við megum ekki falla í þá gryfju að meta forsetann og störf hans út frá því, einu sér, hversu oft hann beitir málskotsréttinum. Hér verðum við að gæta okkar á yfirborðskenndum popúlisma: Forseti verður hvorki betri né verri við það að beita málskotsréttinum, óháð því grundvallaratriði hvaða málefni kemur til álita og hvernig hann réttlætir þá ákvörðun sína. Málefnið og rökstuðningur forsetans er inntakið sem hér um ræðir en ekki fjöldi þeirra skipta sem hann tekur slíka ákvörðun. Forseti lýðveldisins þarf að sýna ábyrgð og bera virðingu fyrir megin einkennum okkar stjórnskipunar. Í kosningabaráttunni sumarið 1980, sagði frú Vigdís Finnbogadóttir í sínu lokaávarpi í sjónvarpssal: „Ég er þingræðissinni“. Þau orð hennar ber að sjálfsögðu að túlka á þann veg að hún beri virðingu fyrir Alþingi, störfum þess, valdi og ákvörðunum. Hún hafi því ekki ætlað sér að fara að grípa fram fyrir Alþingi nema að ærna ástæðu bæri til. Þetta hljóta allir ábyrgir forsetar að hafa í huga. Röggsamar manneskjur með frjótt ímyndunarafl Þriðja skemmtiatriðið við forsetakosningar eru hinir háttvirtu og góðu frambjóðendur, einkum þeir sem aldrei hafa fengið að búa á Bessastöðum. Þetta eru oft röggsamar manneskjur með frjótt ímyndunarafl sem gjarnan vilja brjóta blað svo eftir verði tekið. Einn, sem knúði lengi dyra, án árangurs, ætlaði að breyta Bessastöðum í alheimsfriðarmiðstöð. Annar lofaði að endurreisa stórbúskap þar, eins og þegar Snorri Sturluson var á dögum með stórgripabú á Bessastöðum. Og nú er kominn fram mótframbjóðandi við sitjandi forseta, sem hefur brennandi áhuga á 26. greininni. Aukin heldur hefur hann uppgötvað 25. grein stjórnarskrárinnar sem ku kveða á um að forsetinn geti látið leggja fyrir Alþingi frumvörp til laga og annarra samþykkta. Í þeim efnum ætlar hann heldur betur að bretta upp ermar og láta til sín taka, auk þess sem hann ætlar að kenna embættismönnum að spara. Yfirvegun lykilorðið Allt er þetta eins og að horfa á góða kvikmynd, góð skemmtun. Ég hef hins vegar ekki gleymt því í öllum skemmtilegheitunum að Guðni Th. Jóhannesson, sjötti forseti íslenska lýðveldisins, er ekki bara sómakær alþýðumaður eins og þau öll hin sem þessu embætti hafa gegnt. Hann er auk þess virtur sagnfræðingur og prýðilegur penni sem hefur ritað ágæt fræðirit um eðli og störf forseta Íslands og þar með flest þau atriði sem til álita koma þegar að embættið ber á góma. Hann þekkir því flestum betur það embætti sem hann hefur nú gegnt með miklum sóma í eitt kjörtímabil. Guðni er drengur góður, einlægur og hlýr í viðmóti, mannasættir og yfirvegaður. Ég treysti honum því fullkomlega til að axla þá ábyrgð sem embættinu fylgir. Því þessu háa embætti fylgir nefnilega töluverð ábyrgð. Þar er yfirvegun lykilorðið – fremur en hvatvísin sem stundum örlar á í forleiknum að forsetakosningum okkar. Höfundur er pistlahöfundur hjá Rómi. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Forsetakosningar 2020 Mest lesið Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Sjá meira
Forsetakosningar fara fram á laugardaginn kemur. Það hefur stundum hvarflað að mér við slík tilefni, einkum þegar sitjandi forseti býður sig fram til endurkjörs, og aðrir telja sig geta gert betur, að þá upphefjist gjarnan með þjóðinni svolítið skrýtin stemming sem erfitt er að henda reiður á. Kannski eitthvað, ekki ósvipað því sem gerist í afskekktum smábæjum úti í hinum stóra heimi, þegar allir eru að drepast úr leiðindum og heil sirkuslest stormar í bæinn, öllum að óvörum, með allri sinni skemmtan og skringilegheitum. Því er nefnilega ekki að neita að forleikir íslenskra forsetakosninga hafa oft verið töluverð skemmtan þar sem hugmyndaríkir frambjóðendur hafa látið gamminn geysa. Annað við þessi skemmtilegheit er sjálf kosningabaráttan og fjölmiðlaumræðan þar að lútandi. Þá taka menn úr pússi sínu ýmsar misraunhæfar hugmyndir um forsetaembættið og stjórnskipan landsins og fara að blaða í okkar ágætu stjórnarskrá. Í þessu sambandi er 26. grein stjórnarskrárinnar oft sérstaklega til umræðu. Margir virðast frambjóðendurnir vita upp á hár hve oft þeir ætla að leyfa okkur að kjósa um hin og þessi mál, rétt eins og það sé eitthvað kappsmál að við fáum að kjósa um sem flest mál og helst sem oftast. En hér erum við því miður komin út á hálan ís er varðar eðli og einkenni íslenskrar stjórnskipunar sem við köllum þingræði. Gætum okkar á yfirborðskenndum popúlisma Því miður er það að verða lenska hér á landi að meta frambjóðendur eða sitjandi forseta út frá þeirri mælistiku hversu oft viðkomandi hafi, eða ætli sér, að nýta málskotsréttinn. Þetta er afar vafasamur mælikvarði á hæfi forseta Íslands. Við megum ekki falla í þá gryfju að meta forsetann og störf hans út frá því, einu sér, hversu oft hann beitir málskotsréttinum. Hér verðum við að gæta okkar á yfirborðskenndum popúlisma: Forseti verður hvorki betri né verri við það að beita málskotsréttinum, óháð því grundvallaratriði hvaða málefni kemur til álita og hvernig hann réttlætir þá ákvörðun sína. Málefnið og rökstuðningur forsetans er inntakið sem hér um ræðir en ekki fjöldi þeirra skipta sem hann tekur slíka ákvörðun. Forseti lýðveldisins þarf að sýna ábyrgð og bera virðingu fyrir megin einkennum okkar stjórnskipunar. Í kosningabaráttunni sumarið 1980, sagði frú Vigdís Finnbogadóttir í sínu lokaávarpi í sjónvarpssal: „Ég er þingræðissinni“. Þau orð hennar ber að sjálfsögðu að túlka á þann veg að hún beri virðingu fyrir Alþingi, störfum þess, valdi og ákvörðunum. Hún hafi því ekki ætlað sér að fara að grípa fram fyrir Alþingi nema að ærna ástæðu bæri til. Þetta hljóta allir ábyrgir forsetar að hafa í huga. Röggsamar manneskjur með frjótt ímyndunarafl Þriðja skemmtiatriðið við forsetakosningar eru hinir háttvirtu og góðu frambjóðendur, einkum þeir sem aldrei hafa fengið að búa á Bessastöðum. Þetta eru oft röggsamar manneskjur með frjótt ímyndunarafl sem gjarnan vilja brjóta blað svo eftir verði tekið. Einn, sem knúði lengi dyra, án árangurs, ætlaði að breyta Bessastöðum í alheimsfriðarmiðstöð. Annar lofaði að endurreisa stórbúskap þar, eins og þegar Snorri Sturluson var á dögum með stórgripabú á Bessastöðum. Og nú er kominn fram mótframbjóðandi við sitjandi forseta, sem hefur brennandi áhuga á 26. greininni. Aukin heldur hefur hann uppgötvað 25. grein stjórnarskrárinnar sem ku kveða á um að forsetinn geti látið leggja fyrir Alþingi frumvörp til laga og annarra samþykkta. Í þeim efnum ætlar hann heldur betur að bretta upp ermar og láta til sín taka, auk þess sem hann ætlar að kenna embættismönnum að spara. Yfirvegun lykilorðið Allt er þetta eins og að horfa á góða kvikmynd, góð skemmtun. Ég hef hins vegar ekki gleymt því í öllum skemmtilegheitunum að Guðni Th. Jóhannesson, sjötti forseti íslenska lýðveldisins, er ekki bara sómakær alþýðumaður eins og þau öll hin sem þessu embætti hafa gegnt. Hann er auk þess virtur sagnfræðingur og prýðilegur penni sem hefur ritað ágæt fræðirit um eðli og störf forseta Íslands og þar með flest þau atriði sem til álita koma þegar að embættið ber á góma. Hann þekkir því flestum betur það embætti sem hann hefur nú gegnt með miklum sóma í eitt kjörtímabil. Guðni er drengur góður, einlægur og hlýr í viðmóti, mannasættir og yfirvegaður. Ég treysti honum því fullkomlega til að axla þá ábyrgð sem embættinu fylgir. Því þessu háa embætti fylgir nefnilega töluverð ábyrgð. Þar er yfirvegun lykilorðið – fremur en hvatvísin sem stundum örlar á í forleiknum að forsetakosningum okkar. Höfundur er pistlahöfundur hjá Rómi. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar