Samkeppniseftirlitið og landbúnaður Erna Bjarnadóttir skrifar 15. febrúar 2021 11:31 Þann 11. febrúar sl. gekkst Félag atvinnurekenda fyrir rafrænum fundi um samkeppnismál. Þar fór forstjóri Samkeppniseftirlitsins um víðan völl. Í fyrirsögn fréttar Viðskiptablaðsins um fundinn segir að forstjórinn hafi skotið á „Boga Nils og hagsmunasamtök“. Í fréttinni kom m.a. fram að forstjórinn hefði talið samkeppni lausn við öllum vanda í heimskreppu (þ.m.t. í flugrekstri) og að nú heyrðist hærra í verndunarsinnum (þ.m.t. hagsmunasamtökum bænda). Íslenskur samkeppnisréttur er evrópskur samkeppnisréttur Við mat á yfirlýsingum forstjóra Samkeppniseftirlitsins er mikilvægt að meðtaka að hann er yfirmaður samkeppnismála á Íslandi. Samkeppniseftirlitið annast framkvæmd samkeppnislaga nr. 44/2005. Þessi lög er að finna í íslensku lagasafni vegna áhrifa evrópsks réttar á íslenskan rétt. Með aðild Íslands að EES-samningnum voru innleiddar fjölmargar lagabreytingar en samþykkt samkeppnislaga nr. 8/1993 var ein þeirra. Allar meginreglur samkeppnisréttarins hér á landi má með einum eða öðrum hætti rekja til meginlands Evrópu og má sjá þess stað í stjórnsýslu Samkeppniseftirlitsins. Sérfræðingar á þessu sviði hafa tjáð mér að þegar Samkeppniseftirlitið metur áhrif einstakra samninga hér á landi, er oft og tíðum vísað til fordæma úr evrópskum samkeppnisrétti í stjórnsýslu þess. Af þessari ástæðu hljóta yfirlýsingar forstjóra Samkeppniseftirlitsins að vekja athygli, einkum þegar hann talar um verndarstefnu og nefnir hagsmunasamtök bænda sérstaklega í því sambandi. Yfirlýsingar Samkeppniseftirlits um íslenskan landbúnað Af frétt Viðskiptablaðsins að dæma taldi forstjórinn að verndarstefna væri að skjóta rótum í heimsfaraldri og minntist hann í því sambandi á breytt fyrirkomulag á útboði tollkvóta fyrir landbúnaðarafurðir frá ESB og aðgerða sem nefndar hafa verið til að bæta rekstur kjötafurðastöðva. Í erindi sem Leifur Örn Leifsson, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá Innnesi hélt á sama fundi, var jafnvel gengið svo langt að tala um að tekin hefði verið ákvörðun um hækkun útboðsgjalds. Slíkt á vitanlega ekki við rök að styðjast og hef ég farið yfir það í annarri grein. Sjá einnig: Skinkuskákin í Kringlunni Á undanförnum misserum hefur farið fram margvísleg vinna þar sem rekstrarskilyrði íslensks landbúnaðar eru borin saman við rekstrarskilyrði landbúnaðar í Noregi og ESB. Þar má nefna skýrslu Lagastofnunar HÍ sem var unnin fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Niðurstaða þessarar vinnu hefur leitt í ljós að víðtækar undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir framleiðendur landbúnaðarvara í Noregi og innan ESB. Samkvæmt 3. gr. norsku samkeppnislaganna frá 2004 getur konungur með reglugerð innleitt undanþágu frá 10.-11. gr. laganna sem er nauðsynleg til að útfæra norsku landbúnaðarstefnuna. Á þessum grundvelli eru norskir bændur og hagsmunasamtök þeirra undanþegnir gildissviði norskra samkeppnislaga. Mun lengra er gengið innan ESB. Í 42. gr. Lissabonsáttmálans er fjallað um landbúnað og tiltekið að samkeppnisreglur gildi um hann að því marki sem ákveðið er af Ráðinu og framkvæmdastjórn ESB. Þetta er útfært nánar í reglugerð EB nr. 1308/2013 um sameiginlegt markaðskerfi með landbúnaðarvörur. Í reglugerðinni er að finna víðtækar undanþágur fyrir bændur og samtök þeirra frá samkeppnisreglum ESB. Þar er byggt á því að sameiginlegt markaðsstarf bænda sé mikilvægt þar sem það bætir markaðssetningu, áætlanagerð, aðlögun framboðs að eftirspurn, stuðlar að hagræðingu o.m.fl. Á þessum grundvelli gilda undanþágur m.a. fyrir framleiðendur mjólkur, kjöts og grænmetis. Í 209. gr. reglugerðarinnar segir í lauslegri þýðingu: Ákvæði 101. gr. gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka [...] sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum, nema þegar það stofnar markmiðum 39. gr. sáttmálans í hættu. Þessar undanþágur frá samkeppnisreglum eru taldar nauðsynlegar til að framkvæma landbúnaðarstefnu ESB og koma til viðbótar við annan stuðning til bænda á grundvelli sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar (CAP). Ef undanþágur gilda í Noregi og ESB – af hverju ekki á Íslandi? Eftirfarandi spurning vaknar þegar hlýtt er á yfirlýsingar forstjórans um hagsmunabaráttu bænda: Ef undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir bændur í Noregi og ESB – af hverju geta slíkar undanþágur ekki gilt á Íslandi? Svarið er einfalt. Undanþágur geta gilt á Íslandi ef löggjafinn ákveður að undanþágur skuli gilda til að framkvæma íslenska landbúnaðarstefnu. Það er þó alvarlegra að forstjóri Samkeppniseftirlitsins tekur í málflutningi sínum á opinberum vettvangi ekki tillit til þessara atriða. Þess í stað er því haldið fram að hagsmunasamtök hugsi til skamms tíma og að nauðsynlegt sé að líta til „annarra þjóða og árangurs þeirra“. En hvað ef aðrar þjóðir – helstu viðskiptalönd Íslands – hafa einmitt í gildi undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur og samtök þeirra? Af hverju ekki taka upp slíkar undanþágur hér á landi þannig að íslenskur landbúnaður geti keppt – eða a.m.k. reynt að keppa – við innfluttar landbúnaðarvörur? Niðurlag Í niðurlagi erindis forstjórans á fyrrnefndum fundi, birtist svo rúsínan í pylsuendanum: „Þið þekkið á eigin skinni að hindranir af hálfu stjórnvalda eða stærri fyrirtækja geta dregið úr ykkur kraftinn. Að mínu mati þurfa stjórnvöld að gera meira af því að hlusta á ykkar reynslu.“ Þarna var talað beint til Félags atvinnurekenda. Jæja, Páll Gunnar, hlustaðu nú: Reynsla bænda er að þeir geti ekki keppt við erlendar innfluttar landbúnaðarvörur. Bændur hafa kynnt sér norskar og evrópskar reglur sem gilda um landbúnað og sjá að þar gilda víðtækar undanþágur frá samkeppnislögum. Vinsamlegast svaraðu frekar spurningunni sem blasir við: Hvaða skuldbindingar Íslands að EES-rétti gera það að verkum að undanþágur geta ekki gilt frá samkeppnislögum á Íslandi fyrir landbúnað ef slíkar undanþágur gilda í Noregi og ESB? Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skattar og tollar Erna Bjarnadóttir Landbúnaður Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Þann 11. febrúar sl. gekkst Félag atvinnurekenda fyrir rafrænum fundi um samkeppnismál. Þar fór forstjóri Samkeppniseftirlitsins um víðan völl. Í fyrirsögn fréttar Viðskiptablaðsins um fundinn segir að forstjórinn hafi skotið á „Boga Nils og hagsmunasamtök“. Í fréttinni kom m.a. fram að forstjórinn hefði talið samkeppni lausn við öllum vanda í heimskreppu (þ.m.t. í flugrekstri) og að nú heyrðist hærra í verndunarsinnum (þ.m.t. hagsmunasamtökum bænda). Íslenskur samkeppnisréttur er evrópskur samkeppnisréttur Við mat á yfirlýsingum forstjóra Samkeppniseftirlitsins er mikilvægt að meðtaka að hann er yfirmaður samkeppnismála á Íslandi. Samkeppniseftirlitið annast framkvæmd samkeppnislaga nr. 44/2005. Þessi lög er að finna í íslensku lagasafni vegna áhrifa evrópsks réttar á íslenskan rétt. Með aðild Íslands að EES-samningnum voru innleiddar fjölmargar lagabreytingar en samþykkt samkeppnislaga nr. 8/1993 var ein þeirra. Allar meginreglur samkeppnisréttarins hér á landi má með einum eða öðrum hætti rekja til meginlands Evrópu og má sjá þess stað í stjórnsýslu Samkeppniseftirlitsins. Sérfræðingar á þessu sviði hafa tjáð mér að þegar Samkeppniseftirlitið metur áhrif einstakra samninga hér á landi, er oft og tíðum vísað til fordæma úr evrópskum samkeppnisrétti í stjórnsýslu þess. Af þessari ástæðu hljóta yfirlýsingar forstjóra Samkeppniseftirlitsins að vekja athygli, einkum þegar hann talar um verndarstefnu og nefnir hagsmunasamtök bænda sérstaklega í því sambandi. Yfirlýsingar Samkeppniseftirlits um íslenskan landbúnað Af frétt Viðskiptablaðsins að dæma taldi forstjórinn að verndarstefna væri að skjóta rótum í heimsfaraldri og minntist hann í því sambandi á breytt fyrirkomulag á útboði tollkvóta fyrir landbúnaðarafurðir frá ESB og aðgerða sem nefndar hafa verið til að bæta rekstur kjötafurðastöðva. Í erindi sem Leifur Örn Leifsson, framkvæmdastjóri fyrirtækjasviðs hjá Innnesi hélt á sama fundi, var jafnvel gengið svo langt að tala um að tekin hefði verið ákvörðun um hækkun útboðsgjalds. Slíkt á vitanlega ekki við rök að styðjast og hef ég farið yfir það í annarri grein. Sjá einnig: Skinkuskákin í Kringlunni Á undanförnum misserum hefur farið fram margvísleg vinna þar sem rekstrarskilyrði íslensks landbúnaðar eru borin saman við rekstrarskilyrði landbúnaðar í Noregi og ESB. Þar má nefna skýrslu Lagastofnunar HÍ sem var unnin fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Niðurstaða þessarar vinnu hefur leitt í ljós að víðtækar undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir framleiðendur landbúnaðarvara í Noregi og innan ESB. Samkvæmt 3. gr. norsku samkeppnislaganna frá 2004 getur konungur með reglugerð innleitt undanþágu frá 10.-11. gr. laganna sem er nauðsynleg til að útfæra norsku landbúnaðarstefnuna. Á þessum grundvelli eru norskir bændur og hagsmunasamtök þeirra undanþegnir gildissviði norskra samkeppnislaga. Mun lengra er gengið innan ESB. Í 42. gr. Lissabonsáttmálans er fjallað um landbúnað og tiltekið að samkeppnisreglur gildi um hann að því marki sem ákveðið er af Ráðinu og framkvæmdastjórn ESB. Þetta er útfært nánar í reglugerð EB nr. 1308/2013 um sameiginlegt markaðskerfi með landbúnaðarvörur. Í reglugerðinni er að finna víðtækar undanþágur fyrir bændur og samtök þeirra frá samkeppnisreglum ESB. Þar er byggt á því að sameiginlegt markaðsstarf bænda sé mikilvægt þar sem það bætir markaðssetningu, áætlanagerð, aðlögun framboðs að eftirspurn, stuðlar að hagræðingu o.m.fl. Á þessum grundvelli gilda undanþágur m.a. fyrir framleiðendur mjólkur, kjöts og grænmetis. Í 209. gr. reglugerðarinnar segir í lauslegri þýðingu: Ákvæði 101. gr. gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka [...] sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum, nema þegar það stofnar markmiðum 39. gr. sáttmálans í hættu. Þessar undanþágur frá samkeppnisreglum eru taldar nauðsynlegar til að framkvæma landbúnaðarstefnu ESB og koma til viðbótar við annan stuðning til bænda á grundvelli sameiginlegu landbúnaðarstefnunnar (CAP). Ef undanþágur gilda í Noregi og ESB – af hverju ekki á Íslandi? Eftirfarandi spurning vaknar þegar hlýtt er á yfirlýsingar forstjórans um hagsmunabaráttu bænda: Ef undanþágur frá samkeppnisreglum gilda fyrir bændur í Noregi og ESB – af hverju geta slíkar undanþágur ekki gilt á Íslandi? Svarið er einfalt. Undanþágur geta gilt á Íslandi ef löggjafinn ákveður að undanþágur skuli gilda til að framkvæma íslenska landbúnaðarstefnu. Það er þó alvarlegra að forstjóri Samkeppniseftirlitsins tekur í málflutningi sínum á opinberum vettvangi ekki tillit til þessara atriða. Þess í stað er því haldið fram að hagsmunasamtök hugsi til skamms tíma og að nauðsynlegt sé að líta til „annarra þjóða og árangurs þeirra“. En hvað ef aðrar þjóðir – helstu viðskiptalönd Íslands – hafa einmitt í gildi undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur og samtök þeirra? Af hverju ekki taka upp slíkar undanþágur hér á landi þannig að íslenskur landbúnaður geti keppt – eða a.m.k. reynt að keppa – við innfluttar landbúnaðarvörur? Niðurlag Í niðurlagi erindis forstjórans á fyrrnefndum fundi, birtist svo rúsínan í pylsuendanum: „Þið þekkið á eigin skinni að hindranir af hálfu stjórnvalda eða stærri fyrirtækja geta dregið úr ykkur kraftinn. Að mínu mati þurfa stjórnvöld að gera meira af því að hlusta á ykkar reynslu.“ Þarna var talað beint til Félags atvinnurekenda. Jæja, Páll Gunnar, hlustaðu nú: Reynsla bænda er að þeir geti ekki keppt við erlendar innfluttar landbúnaðarvörur. Bændur hafa kynnt sér norskar og evrópskar reglur sem gilda um landbúnað og sjá að þar gilda víðtækar undanþágur frá samkeppnislögum. Vinsamlegast svaraðu frekar spurningunni sem blasir við: Hvaða skuldbindingar Íslands að EES-rétti gera það að verkum að undanþágur geta ekki gilt frá samkeppnislögum á Íslandi fyrir landbúnað ef slíkar undanþágur gilda í Noregi og ESB? Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar