Skipulagsmál - aðgangur almennings að raunsærri mynd Páll Jakob Líndal skrifar 31. maí 2021 19:01 Nýverið rakst ég á færslu á facebook þar sem tvær tillögur að mótun miðbæjarkjarna voru bornar saman. Önnur tillagan sýndi framtíðarsýn fyrir nýjan miðbæ á Selfossi en hin fyrir miðbæinn á Akureyri. Sjónarmið þeirra sem gerðu athugasemdir við færsluna skipust í tvo flokka. Í öðrum voru þeir sem töldu nýja miðbæinn á Selfossi vera dæmi um aðlaðandi umhverfi og gera þyrfti mun betur á Akureyri. Í hinum flokknum voru svo þeir sem sögðu samanburðinn ekki sanngjarnan, jafnvel villandi og afvegaleiðandi, því að hér væri epli borið saman við appelsínu. Jú, vissulega var í þessu tilviki verið að bera saman epli og appelsínu, því aðtillagan um mótun miðbæjarins á Selfossi sýndi fullhönnuð hús en sú frá Akureyri var deiliskipulagstillaga, sem aðeins sýndi leyfilegt umfang bygginga og hámarksstærðir þeirra en ekki fullnaðarhönnun. Gott og vel. En það er kengur í þessu. Ástæðan er þessi. Tillaga að deiliskipulagi, sem er áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis, er á einhverjum tímapunkti sett í auglýsingu og athugasemdaferli. Það er glugginn sem löggjafinn veitir almenningi svo að hann geti tjáð hug sinn og komið afstöðu sinni á framfæri. Þetta heitir samráð. Þetta er hluti af lýðræðinu. Í þessum glugga leggst almenningur yfir skipulagsgögnin; uppdrætti, greinargerðir, teikningar, myndir o.s.frv., til að myndasér skoðun á þeirri áætlun sem sett er fram. Framlögð gögn eru útgangspunktur almennings og það eina sem hinn almenni borgari getur verið viss um, er að fyrirhuguð uppbygging verður að vera innan þeirra marka sem deiliskipulagið setur. Eðli málsins samkvæmt hlýtur hinn almenni borgari því að miða athugasemdir sínar við leyfilegt umfang og hámarksstærðir, þ.e. hvað honum finnst um framtíðarþróunina ef allar heimildir yrðu nýttar til fulls – því að þegar öllu er á botninn hvolft, þá er það einn möguleiki á útfærslu. Á þessum grunni er skrifuð athugasemd, hún send inn til afgreiðslu sveitarfélagsins og sveitarfélagið þarf að svara henni skriflega með rökstuddum hætti. Þá eru viðbrögðin gjarnan í anda þess sem rætt var hér að ofan, þ.e. að deiliskipulagið sýni aðeins leyfilegt umfang og hámarksstærðir og að deiliskipulagstillagan sýni ekki endilega endanlegt umfang, útlit og ásýnd þess sem koma skal – hún sýni ekki endilega raunsæja mynd. Sú umræða komi á síðari stigum, þ.e. í hinu eiginlega hönnunarferli. Svo heldur deiliskipulagsferlið áfram og því lýkur með því að tillagan er staðfest og nýtt deiliskipulag tekur gildi. Með öðrum orðum, ný áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis liggur fyrir. Fullnaðarhönnun innan svæðisins hefst svo á grunni gildandi deiliskipulags. Svo kemur í ljós að almenningi líkar ekki hönnunin og vill koma athugasemdum að. En hvað? Á þessum tímapunkti er enginn lögformlegur vettvangur fyrir almenning að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, og þegar slíkt er reynt er svarið jafnan að hönnunin rúmist innan skilmála gildandi deiliskipulags. Í hnotskurn er málið svona. Lög og reglugerðir gera ráð fyrir að almenningur fái tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri á vinnslustigi skipulagstillagna. Þegar kemur að slíku og athugasemdir berast, þá er brugðist við með því að segja að athugasemdirnar séu ótímabærar, því að framlögð skipulagsgögn sýni ekki endilega það sem koma skal, þ.e. raunsæja mynd. En þegar nánari hönnunargögn liggja fyrir, er tilfellið að almenningur hefur engin lögformleg tækifæri til að koma afstöðu sinni á framfæri. Í mínum huga gengur þetta ekki upp, ef samráð er eitthvað sem taka á alvarlega. Alvöru samráð og umræðugrundvöllur fæst ekki nema uppfyllt sé sú sjálfsagða krafa, að almenningur fái, þegar athugasemdagluggar opnast, gögn í hendurnar sem endurspegla framtíðarsýnina í öllum meginatriðum. Annað er vanvirðing við fólk sem vill af heilum hug taka þátt í umræðunni og mótun umhverfisins. Sé almenningi látin í té skýrari gögn, helst á fyrstu stigum skipulagsgerðar, hvort sem um deili- eða aðalskipulag er að ræða, þá mun það draga úr óþarfa togstreitu innan málaflokksins og flýta fyrir afgreiðslu mála. Skýrari gögn einfalda samtalið, skapa skýrari umræðugrundvöll, meira traust milli málsaðila og draga úr líkum á skipulagsmistökum, sem eru einhver þau dýrustu sem samfélagið getur gert. Skipulagsmál er vandasamur málaflokkur, þar sem miklir umhverfis-, efnahags- og samfélagslegir hagsmunir búa oft að baki, og mikilvægt að sem breiðust sátt ríki um þá stefnu sem rekin er. Skipulagsmál eiga ekki að snúast um hag fárra, hagur heildarinnar á alltaf að ráða þegar kemur að slíkum málum. Kjörnir fulltrúar og aðrir sem koma að skipulagsmálum þurfa því að gangast við þessari ábyrgð og tryggja farsæla framvindu innan málaflokksins með því að hafa umræðuna uppi á borðum og leggja fram skýrar hugmyndir, þannig að upplýsandi, gegnsæ og uppbyggileg umræða geti átt sér stað. Höfundur er doktor í umhverfissálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Nýverið rakst ég á færslu á facebook þar sem tvær tillögur að mótun miðbæjarkjarna voru bornar saman. Önnur tillagan sýndi framtíðarsýn fyrir nýjan miðbæ á Selfossi en hin fyrir miðbæinn á Akureyri. Sjónarmið þeirra sem gerðu athugasemdir við færsluna skipust í tvo flokka. Í öðrum voru þeir sem töldu nýja miðbæinn á Selfossi vera dæmi um aðlaðandi umhverfi og gera þyrfti mun betur á Akureyri. Í hinum flokknum voru svo þeir sem sögðu samanburðinn ekki sanngjarnan, jafnvel villandi og afvegaleiðandi, því að hér væri epli borið saman við appelsínu. Jú, vissulega var í þessu tilviki verið að bera saman epli og appelsínu, því aðtillagan um mótun miðbæjarins á Selfossi sýndi fullhönnuð hús en sú frá Akureyri var deiliskipulagstillaga, sem aðeins sýndi leyfilegt umfang bygginga og hámarksstærðir þeirra en ekki fullnaðarhönnun. Gott og vel. En það er kengur í þessu. Ástæðan er þessi. Tillaga að deiliskipulagi, sem er áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis, er á einhverjum tímapunkti sett í auglýsingu og athugasemdaferli. Það er glugginn sem löggjafinn veitir almenningi svo að hann geti tjáð hug sinn og komið afstöðu sinni á framfæri. Þetta heitir samráð. Þetta er hluti af lýðræðinu. Í þessum glugga leggst almenningur yfir skipulagsgögnin; uppdrætti, greinargerðir, teikningar, myndir o.s.frv., til að myndasér skoðun á þeirri áætlun sem sett er fram. Framlögð gögn eru útgangspunktur almennings og það eina sem hinn almenni borgari getur verið viss um, er að fyrirhuguð uppbygging verður að vera innan þeirra marka sem deiliskipulagið setur. Eðli málsins samkvæmt hlýtur hinn almenni borgari því að miða athugasemdir sínar við leyfilegt umfang og hámarksstærðir, þ.e. hvað honum finnst um framtíðarþróunina ef allar heimildir yrðu nýttar til fulls – því að þegar öllu er á botninn hvolft, þá er það einn möguleiki á útfærslu. Á þessum grunni er skrifuð athugasemd, hún send inn til afgreiðslu sveitarfélagsins og sveitarfélagið þarf að svara henni skriflega með rökstuddum hætti. Þá eru viðbrögðin gjarnan í anda þess sem rætt var hér að ofan, þ.e. að deiliskipulagið sýni aðeins leyfilegt umfang og hámarksstærðir og að deiliskipulagstillagan sýni ekki endilega endanlegt umfang, útlit og ásýnd þess sem koma skal – hún sýni ekki endilega raunsæja mynd. Sú umræða komi á síðari stigum, þ.e. í hinu eiginlega hönnunarferli. Svo heldur deiliskipulagsferlið áfram og því lýkur með því að tillagan er staðfest og nýtt deiliskipulag tekur gildi. Með öðrum orðum, ný áætlun um framtíðarþróun innan tiltekins svæðis liggur fyrir. Fullnaðarhönnun innan svæðisins hefst svo á grunni gildandi deiliskipulags. Svo kemur í ljós að almenningi líkar ekki hönnunin og vill koma athugasemdum að. En hvað? Á þessum tímapunkti er enginn lögformlegur vettvangur fyrir almenning að koma sjónarmiðum sínum á framfæri, og þegar slíkt er reynt er svarið jafnan að hönnunin rúmist innan skilmála gildandi deiliskipulags. Í hnotskurn er málið svona. Lög og reglugerðir gera ráð fyrir að almenningur fái tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri á vinnslustigi skipulagstillagna. Þegar kemur að slíku og athugasemdir berast, þá er brugðist við með því að segja að athugasemdirnar séu ótímabærar, því að framlögð skipulagsgögn sýni ekki endilega það sem koma skal, þ.e. raunsæja mynd. En þegar nánari hönnunargögn liggja fyrir, er tilfellið að almenningur hefur engin lögformleg tækifæri til að koma afstöðu sinni á framfæri. Í mínum huga gengur þetta ekki upp, ef samráð er eitthvað sem taka á alvarlega. Alvöru samráð og umræðugrundvöllur fæst ekki nema uppfyllt sé sú sjálfsagða krafa, að almenningur fái, þegar athugasemdagluggar opnast, gögn í hendurnar sem endurspegla framtíðarsýnina í öllum meginatriðum. Annað er vanvirðing við fólk sem vill af heilum hug taka þátt í umræðunni og mótun umhverfisins. Sé almenningi látin í té skýrari gögn, helst á fyrstu stigum skipulagsgerðar, hvort sem um deili- eða aðalskipulag er að ræða, þá mun það draga úr óþarfa togstreitu innan málaflokksins og flýta fyrir afgreiðslu mála. Skýrari gögn einfalda samtalið, skapa skýrari umræðugrundvöll, meira traust milli málsaðila og draga úr líkum á skipulagsmistökum, sem eru einhver þau dýrustu sem samfélagið getur gert. Skipulagsmál er vandasamur málaflokkur, þar sem miklir umhverfis-, efnahags- og samfélagslegir hagsmunir búa oft að baki, og mikilvægt að sem breiðust sátt ríki um þá stefnu sem rekin er. Skipulagsmál eiga ekki að snúast um hag fárra, hagur heildarinnar á alltaf að ráða þegar kemur að slíkum málum. Kjörnir fulltrúar og aðrir sem koma að skipulagsmálum þurfa því að gangast við þessari ábyrgð og tryggja farsæla framvindu innan málaflokksins með því að hafa umræðuna uppi á borðum og leggja fram skýrar hugmyndir, þannig að upplýsandi, gegnsæ og uppbyggileg umræða geti átt sér stað. Höfundur er doktor í umhverfissálfræði.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar