Fimm villur Bjarni Karlsson skrifar 9. janúar 2022 11:02 Manst þú Ísland fyrir ósiðaskiptin? Manst þú þegar byrjað var að segja óþægilega hluti hérna; gagnrýna forseta lýðveldisins, hafa ekki bara skoðanir á dómum heldur dómurum, stugga við biskupum? Þetta var svona uppúr því þegar Berlínarmúrinn féll. Ekki fyrr. Umliðin rúm þrjátíu ár höfum við svo verið í óðaönn að ræða óþægilega hluti svo sem misskiptingu og fátækt, hómófóbíu og kynþáttahyggju, flóttamannavanda og kynferðisofbeldi uns vistkerfismálin bættust við með öllum sínum þunga. Umræðan hefur oft verið erfið og hún hefur kostað sitt. Samt hefði ég ekki viljað missa af því að lifa ósiðaskiptin. Í barnsminni mínu er fyrsti kvennafrídagurinn. Þann dag var líkt og stungið væri kíttispaða undir fúna fjöl og byrjað að losa. Löngu síðar birtist Sigrún Pálína Ingvarsdóttir og það sem við þekkjum nú sem #MeToo varð að félagslegum möguleika. Það breytir ekki því að öll þessi átök og umræða er allt í senn leiðinleg, hægfara og slítandi. Verst er öll reiðin og ógeðið sem skaðar svo mörg. Í dag er flestum orðið ljóst að allt manngert böl, frá sárafátækt yfir í hvers kyns ofbeldi og vistkerfisvanda, á rætur í hugarfari okkar. Þess vegna er svo erfitt að breyta. Hugarfar er svo margslungið. Langþróað. Flest myndu samþykkja þá fullyrðingu að mannkyn sé í grunninn skynsamt og úrræðagott. Engu að síður er árangur okkar tamarkaður og ítrekað logar þjóðfélagið okkar í átökum að ekki sé minnst á heimsmálin. Nú eru það stórlaxarnir í heitapottinum. Af hverju er þetta svona? Ég tel ástæðuna vera þá að við séum vanvirk í hugsun og set það fram í fimm liðum: Við veðjum gjarnan á yfirráð fremur en atbeina hins almenna manns. Við sjáum vel einstaklingsbundna sakarábyrgð en greinum síður samábyrgð. Við lítum á forréttindi hinna fáu sem náttúrulögmál frekar en að ástunda jöfnuð. Við skilgreinum okkur oft sem keppinauta fremur en samferðarfólk. Við finnum iðulega til blygðunar vegna sérkenna okkar í stað þess að una eigin veruleika. Þessi vandi á sér árþúsunda gamla sögu sem fræðafólk hefur greint og rakið með ýmsum hætti. Mér virðast fimm vanvirkar tilfinningar birtast jafnt í samskiptum einstaklinga og þjóða sem samsvara hverjum lið. Þar á ég fyrst við andúðina og ógeðið sem við færum gjarnan yfir á einstaklinga og hópa í þrá okkar eftir því að vera sjálf hreinni og æðri. Næst er ásökunin og sektarkenndin sem við ræktum í margvíslegu samhengi. Í þriðja lagi er það samanburðurinn sem við ástundum líkt og af áráttu í daglegu lífi svo öfund grasserar. Þá er þarna skömmin sem við berum innra með okkur vegna þess að við erum oft svo ein og kvíðin. Loks skortir margt fólk heilbrigða samlíðun með sjálfu sér og situr því uppi með laskað sjálfsmat. Eigi okkur að auðnast að draga úr fátækt og öðrum yfirgangi gagnvart mönnum og náttúru, að kynferðisofbeldi meðtöldu, tel ég að takast verði á við tíðarandann og tilfinningarnar sem eru að verki. Hugarfarið sem veldur kynferðisofbeldi er sama hugarfarið og veldur vistkerfisvanda, fátækt og öllu öðru manngerðu böli. Ég vil horfa á #MeToo í þessu stóra samhengi og hvetja okkur öll til að hætta ekki að hreyfast, breytast og batna því sannleikurinn er sá að við megum engan tíma missa. Kynferðisofbeldi er ævaforn birtingarmynd þess vanvirka ástands sem nú mætir okkur í bráðnandi jöklum og súrnandi hafi. Konur eru staðnar á fætur og segja: Hættið að meiða okkur í nánum tengslum! Á sama tíma bylta viskerfi jarðar sér og segja sama hlut. Reiðin er svo þykk að það mætti skera loftið. Enginn getur gengið fram sem handhafi sannleikans og lausnanna í þessum efnum. Þó vil ég segja að ef við sjáum að vandi heimsins eigi rætur í vanvirku ástandi mannkyns þá munu varanlegar lausnir líklega tengjast huggun og heilun fremur en siðbót og vandlæti. Og þær munu alltaf frekar laðast fram í menningu þar sem opið samtal er ástundað af krafti, ekkert form mannlegrar þekkingar hundsað og raddir ekki þaggaðar. Þannig tekst okkur betur að halda hvert öðru ábyrgu um leið og við þrengjum ekki heimildavalið í leit að svörum. Í þessu ljósi skil ég orð meistarans frá Nasaret: Sannleikurinn mun gera ykkur frjáls. Höfundur er sálgætir og siðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein MeToo Kynferðisofbeldi Bjarni Karlsson Mest lesið Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Hallgrímur, málið snýst því miður ekki bara um kebab Snorri Másson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Skoðun Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Manst þú Ísland fyrir ósiðaskiptin? Manst þú þegar byrjað var að segja óþægilega hluti hérna; gagnrýna forseta lýðveldisins, hafa ekki bara skoðanir á dómum heldur dómurum, stugga við biskupum? Þetta var svona uppúr því þegar Berlínarmúrinn féll. Ekki fyrr. Umliðin rúm þrjátíu ár höfum við svo verið í óðaönn að ræða óþægilega hluti svo sem misskiptingu og fátækt, hómófóbíu og kynþáttahyggju, flóttamannavanda og kynferðisofbeldi uns vistkerfismálin bættust við með öllum sínum þunga. Umræðan hefur oft verið erfið og hún hefur kostað sitt. Samt hefði ég ekki viljað missa af því að lifa ósiðaskiptin. Í barnsminni mínu er fyrsti kvennafrídagurinn. Þann dag var líkt og stungið væri kíttispaða undir fúna fjöl og byrjað að losa. Löngu síðar birtist Sigrún Pálína Ingvarsdóttir og það sem við þekkjum nú sem #MeToo varð að félagslegum möguleika. Það breytir ekki því að öll þessi átök og umræða er allt í senn leiðinleg, hægfara og slítandi. Verst er öll reiðin og ógeðið sem skaðar svo mörg. Í dag er flestum orðið ljóst að allt manngert böl, frá sárafátækt yfir í hvers kyns ofbeldi og vistkerfisvanda, á rætur í hugarfari okkar. Þess vegna er svo erfitt að breyta. Hugarfar er svo margslungið. Langþróað. Flest myndu samþykkja þá fullyrðingu að mannkyn sé í grunninn skynsamt og úrræðagott. Engu að síður er árangur okkar tamarkaður og ítrekað logar þjóðfélagið okkar í átökum að ekki sé minnst á heimsmálin. Nú eru það stórlaxarnir í heitapottinum. Af hverju er þetta svona? Ég tel ástæðuna vera þá að við séum vanvirk í hugsun og set það fram í fimm liðum: Við veðjum gjarnan á yfirráð fremur en atbeina hins almenna manns. Við sjáum vel einstaklingsbundna sakarábyrgð en greinum síður samábyrgð. Við lítum á forréttindi hinna fáu sem náttúrulögmál frekar en að ástunda jöfnuð. Við skilgreinum okkur oft sem keppinauta fremur en samferðarfólk. Við finnum iðulega til blygðunar vegna sérkenna okkar í stað þess að una eigin veruleika. Þessi vandi á sér árþúsunda gamla sögu sem fræðafólk hefur greint og rakið með ýmsum hætti. Mér virðast fimm vanvirkar tilfinningar birtast jafnt í samskiptum einstaklinga og þjóða sem samsvara hverjum lið. Þar á ég fyrst við andúðina og ógeðið sem við færum gjarnan yfir á einstaklinga og hópa í þrá okkar eftir því að vera sjálf hreinni og æðri. Næst er ásökunin og sektarkenndin sem við ræktum í margvíslegu samhengi. Í þriðja lagi er það samanburðurinn sem við ástundum líkt og af áráttu í daglegu lífi svo öfund grasserar. Þá er þarna skömmin sem við berum innra með okkur vegna þess að við erum oft svo ein og kvíðin. Loks skortir margt fólk heilbrigða samlíðun með sjálfu sér og situr því uppi með laskað sjálfsmat. Eigi okkur að auðnast að draga úr fátækt og öðrum yfirgangi gagnvart mönnum og náttúru, að kynferðisofbeldi meðtöldu, tel ég að takast verði á við tíðarandann og tilfinningarnar sem eru að verki. Hugarfarið sem veldur kynferðisofbeldi er sama hugarfarið og veldur vistkerfisvanda, fátækt og öllu öðru manngerðu böli. Ég vil horfa á #MeToo í þessu stóra samhengi og hvetja okkur öll til að hætta ekki að hreyfast, breytast og batna því sannleikurinn er sá að við megum engan tíma missa. Kynferðisofbeldi er ævaforn birtingarmynd þess vanvirka ástands sem nú mætir okkur í bráðnandi jöklum og súrnandi hafi. Konur eru staðnar á fætur og segja: Hættið að meiða okkur í nánum tengslum! Á sama tíma bylta viskerfi jarðar sér og segja sama hlut. Reiðin er svo þykk að það mætti skera loftið. Enginn getur gengið fram sem handhafi sannleikans og lausnanna í þessum efnum. Þó vil ég segja að ef við sjáum að vandi heimsins eigi rætur í vanvirku ástandi mannkyns þá munu varanlegar lausnir líklega tengjast huggun og heilun fremur en siðbót og vandlæti. Og þær munu alltaf frekar laðast fram í menningu þar sem opið samtal er ástundað af krafti, ekkert form mannlegrar þekkingar hundsað og raddir ekki þaggaðar. Þannig tekst okkur betur að halda hvert öðru ábyrgu um leið og við þrengjum ekki heimildavalið í leit að svörum. Í þessu ljósi skil ég orð meistarans frá Nasaret: Sannleikurinn mun gera ykkur frjáls. Höfundur er sálgætir og siðfræðingur.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun