LÆSI. Erum við á réttri leið? Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar 4. nóvember 2022 08:31 Sem forseti Menntavísindasviðs fagna ég þeirri umræðu sem verið hefur um menntamálin að undanförnu. Það er brýnt að við sem samfélag ræðum um menntun og menntakerfið sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Hafa ber þó í huga að fjölmiðlaumræðan, til dæmis um læsi og lestrarkennslu, á það til að hverfast um það sem betur má fara eða átakalínur liggja. Þá fæst ekki alltaf heildstæð mynd af því sem raunverulega gerist á vettvangi skólastarfs, því þar eru gríðarlega góðir hlutir að gerast. Íslensku menntaverðlaunin voru afhent á Bessastöðum í þessari viku og bera þær fjölmörgu tilnefningar sem bárust vott um hve fær og mikill mannauður starfar á vettvangi skóla- og frístundastarfs. Ég óska verðlaunahöfum innilega til hamingju með viðurkenninguna! Erum við að fylgja vísindum? Mikilvægt er að hafa í huga að menntavísindi, eins og öll vísindi, eru ekki ein og altæk. Eðli málsins samkvæmt er tekist á um ýmislegt í menntasamfélaginu, líkt og innan annarra fræðasviða, t.d. um nálganir í lestrarkennslu. Lestrarkennsla á Íslandi hefur mótast á grunni bestu þekkingar hverju sinni og er enn að þróast þar sem námsumhverfi og félagslegur veruleiki barna hefur tekið stökkbreytingum. Ég hvet áhugasama til að kynna sér þær fjölmörgu rannsóknir sem fræðafólk háskóla hér á landi, ekki síst Háskóla Íslands og Háskólans á Akureyri, hafa unnið að síðustu árin (sjá nokkrar þeirra hér f. neðan). Þær rannsóknir benda eindregið til þess að hlúa þurfi að málþroska og orðaforða barna, að tvítyngd börn þurfi markvissa íslenskukennslu og að mikilvægt sé að styðja enn betur við þau börn sem eiga í lestrarörðugleikum. Hér gildir sannarlega að betur má, ef duga skal. Efla þarf menntarannsóknir og auka fjármögnun til þeirra. Ekki er hægt að byggja upp íslenskt skólastarf einvörðungu á grunni erlendra rannsókna. Menntarannsóknir eru í eðli sínu samvinnurannsóknir og mótast af félags- og menningarlegu samhengi. Kennarar og annað fagfólk á vettvangi menntunar verða að taka virkan þátt í menntarannsóknum og eiga skýra aðild að opinberri umræðu um skólastarf og kennsluhætti. Á að hætta með lesfimipróf? Öll próf, mat og kannanir á einstaklingsbundnum árangri geta verið tvíeggjuð sverð. Slík verkfæri verða að vera raunhæf og því tek ég undir með þeim sem telja að það ætti að endurskoða þau efri viðmið sem nýtt eru um fjölda orða í lesfimiprófum hér á landi. Tímabært er að endurmeta með hvaða hætti lesfimipróf eru notuð. Rannsóknir sýna að lesfimipróf nýtist vel til að fylgjast með framförum hvers og eins, en forðast ætti að leggja áherslu á samanburð milli barna. Aðgát skal höfð í nærveru sálar. En sérfræðingar á sviði læsis og lestrarkennslu vita að það að mæla lesfimi er afskaplega mikilvægt tæki til að kennarar viti hvaða börn þarf að styðja sérstaklega og hvaða börn eru í góðum málum. Kveikjum neistann Sannarlega hefur tekist að kveikja neistann í Vestmannaeyjum og hefur forsvarsfólk verkefnisins jafnframt kveikt neista í samfélagslegri umræðu um menntamál. Breið samstaða hefur myndast þar sem foreldrar, fagfólkið í skólanum og sveitarstjórnarfólk taka höndum saman, sem er mikið ánægjuefni. Verkefnið felst í margháttuðum breytingum á skipulagi skólastarfs í 1. og 2. bekk. Svigrúm fyrir hreyfingu og val nemenda hefur aukist, verið er að þróa leiðir til að meta og fylgjast með árangri hvers og eins, og lögð er áhersla á markvissa og einstaklingsbundna eftirfylgd. Árangur eftir fyrsta árið var góður og spennandi verður að fylgjast með þróun þessa langtímaverkefnis sem er til tíu ára. Þingmenn Flokks fólksins vildu leggja sitt lóð á vogarskálar um að efla íslenskt menntakerfi og lögðu fram þingsályktunartillögu um að aðferðafræði verkefnisins yrði innleitt í alla grunnskóla. Ég tel óskynsamlegt að leggja í þá vegferð að innleiða aðferðafræði sem unnið er með í þróunar- og rannsóknarskyni í einum grunnskóla og er komin stutt á veg. Kalla þarf eftir mun víðtækara samráði við fræða- og fagsamfélagið um breytingar á aðalnámskrá grunnskóla og ekki síst þurfa kennarar að koma að borðinu sem sérfræðingar í faginu. Bæjaryfirvöld hafa með afdráttarlausum stuðningi sínum við skólasamfélagið og kennara í Vestmannaeyjum sýnt öflugt fordæmi og Menntavísindasvið er stolt af því að taka þátt í og styðja við verkefnið. Eflum lestrarkennslu á öllum skólastigum Í opinberri umræðu hefur verið dregin fram átakalína milli fræðafólks og kennara sem aðhyllast annars vegar svokallaða hljóðaaðferð við kennslu lesturs og hins vegar þeirra sem aðhyllast fjölbreyttari aðferðir, stundum nefnt Byrjendalæsi. Rannsókn sem unnin var árið 2009 sýndi að langflestir skólar nýta hljóðaaðferð við lestarkennslu en sú aðferð er einnig einn af grunnþáttum lestrarkennslu í Byrjendalæsi. Mikilvægt er að framkvæmd verði ítarlega úttekt á stöðu lestrarkennslu á nýjan leik og að stutt verði við þá doktorsnema og fræðafólk sem sinna læsis- og lestrarrannsóknum. En svo sannarlega er ekki nóg að beina kastljósinu eingöngu að því hvernig börn læra að lesa á fyrstu árum skólagöngu. Ég vil benda á að íslenskt fræðafólk sem komið hefur að greiningu á PISA niðurstöðum hafa sérstaklega bent á mikilvægi þess að efla lestrarkennslu á mið- og unglingastigi grunnskóla. Viðamikil rannsókn á íslenskukennslu sem kom út árið 2018 leiddi einnig berlega í ljós að verulega þarf að bæta í til að virkja áhuga ungmenna á bóklestri og endurnýja námsefnið. Kennarar landsins og fræðafólk er á einu máli um að fjölbreyttir kennsluhættir, sem virkja áhuga barna á lestri og margskonar miðlun, séu lykilatriði til að ná árangri. Efling læsis íslenskra barna og ungmenna er brýnt samfélagslegt verkefni. Við þurfum öll að koma að því hvort sem við erum foreldrar, kennarar, stjórnmálafólk, rannsakendur, tónlistarfólk, ömmur eða afar. Höfundur er forseti Menntavísindasviðs Háskóla Íslands. Nokkrar íslenskar rannsóknir Anna-Lind Pétursdóttir og Kristín Svanhildur Ólafsdóttir. (2016). Samvinna um læsi. Áhrif K-PALS á hljóðkerfisvitund, hljóðaþekkingu, hljóðafimi og umskráningarfærni leikskólabarna. Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. Sótt af https://ojs.hi.is/netla/article/view/2430 Guðbjörg Þórisdóttir. (2018). Hvað er hvað og hvað þarf til? Í Skólaþræðir. Sótt af https://skolathraedir.is/2018/04/11/hvad-er-hvad-og-hvad-tharf-til/ Freyja Birgisdóttir. (2016). Orðaforði og lestrarfærni: Tengsl við gengi nemenda í lesskilningshluta PISA. . Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. Sérrit um læsi. Hrafnhildur Ragnarsdóttir (2018). Orðaforði íslenskra barna frá 4 til 8 ára aldurs: Langtímarannsókn á vaxtarhraða og stöðugleika. Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. http://netla.hi.is/greinar/2018/ryn/15.pdf Aneta Figlarska, Rannveig Oddsdóttir, Samúel Lefever og Hrafnhildur Ragnarsdóttir. (2017). Pólskur og íslenskur orðaforði tvítyngdra leikskólabarna. Málumhverfi heima og í leikskóla. Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. http://netla.hi.is/serrit/2017/menntavika_2017/007.pdf Rannveig Oddsdóttir. (2018). Hversu hratt er nógu hratt? – Tengsl lestrarhraða, lesfimi og lesskilnings. Í Skólaþræðir. Rannveig Oddsdóttir, Hrafnhildur Ragnarsdóttir og Freyja Birgisdóttir. (2013). Þróun textaritunar í fyrstu bekkjum grunnskóla. Frásagnir og upplýsingatextar barna í 2.–4. bekk. Netla – Veftímarit um uppeldi og menntun Sérrit 2013 – Rannsóknir og skólastarf. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Sigríður Ólafsdóttir og Baldur Sigurðsson. (2017). Hnignandi frammistaða íslenskra nemenda í lesskilningshluta PISA frá 2000 til 2015: Leiðir til að snúa þróuninni við. Netla – Veftímarit um uppeldi og menntun. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Sótt af http://netla.hi.is/greinar/2017/ryn/16.pdf Sigríður Ólafsdóttir og Baldur Sigurðsson. (2019). Lesskilningur: Skýringar á lesskilningi íslenskra nemenda í PISA 2018. Í Arnór Guðmundsson og Guðmundur Bjarki Þorgrímsson (ritstj.), Helstu niðurstöður PISA 2018. https://mms.is/sites/mms.is/files/pisa_2019_0.pdf Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Grunnskólar Kolbrún Þ. Pálsdóttir Mest lesið Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson Skoðun Halldór 31.05.2025 Halldór Skoðun Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Sjá meira
Sem forseti Menntavísindasviðs fagna ég þeirri umræðu sem verið hefur um menntamálin að undanförnu. Það er brýnt að við sem samfélag ræðum um menntun og menntakerfið sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Hafa ber þó í huga að fjölmiðlaumræðan, til dæmis um læsi og lestrarkennslu, á það til að hverfast um það sem betur má fara eða átakalínur liggja. Þá fæst ekki alltaf heildstæð mynd af því sem raunverulega gerist á vettvangi skólastarfs, því þar eru gríðarlega góðir hlutir að gerast. Íslensku menntaverðlaunin voru afhent á Bessastöðum í þessari viku og bera þær fjölmörgu tilnefningar sem bárust vott um hve fær og mikill mannauður starfar á vettvangi skóla- og frístundastarfs. Ég óska verðlaunahöfum innilega til hamingju með viðurkenninguna! Erum við að fylgja vísindum? Mikilvægt er að hafa í huga að menntavísindi, eins og öll vísindi, eru ekki ein og altæk. Eðli málsins samkvæmt er tekist á um ýmislegt í menntasamfélaginu, líkt og innan annarra fræðasviða, t.d. um nálganir í lestrarkennslu. Lestrarkennsla á Íslandi hefur mótast á grunni bestu þekkingar hverju sinni og er enn að þróast þar sem námsumhverfi og félagslegur veruleiki barna hefur tekið stökkbreytingum. Ég hvet áhugasama til að kynna sér þær fjölmörgu rannsóknir sem fræðafólk háskóla hér á landi, ekki síst Háskóla Íslands og Háskólans á Akureyri, hafa unnið að síðustu árin (sjá nokkrar þeirra hér f. neðan). Þær rannsóknir benda eindregið til þess að hlúa þurfi að málþroska og orðaforða barna, að tvítyngd börn þurfi markvissa íslenskukennslu og að mikilvægt sé að styðja enn betur við þau börn sem eiga í lestrarörðugleikum. Hér gildir sannarlega að betur má, ef duga skal. Efla þarf menntarannsóknir og auka fjármögnun til þeirra. Ekki er hægt að byggja upp íslenskt skólastarf einvörðungu á grunni erlendra rannsókna. Menntarannsóknir eru í eðli sínu samvinnurannsóknir og mótast af félags- og menningarlegu samhengi. Kennarar og annað fagfólk á vettvangi menntunar verða að taka virkan þátt í menntarannsóknum og eiga skýra aðild að opinberri umræðu um skólastarf og kennsluhætti. Á að hætta með lesfimipróf? Öll próf, mat og kannanir á einstaklingsbundnum árangri geta verið tvíeggjuð sverð. Slík verkfæri verða að vera raunhæf og því tek ég undir með þeim sem telja að það ætti að endurskoða þau efri viðmið sem nýtt eru um fjölda orða í lesfimiprófum hér á landi. Tímabært er að endurmeta með hvaða hætti lesfimipróf eru notuð. Rannsóknir sýna að lesfimipróf nýtist vel til að fylgjast með framförum hvers og eins, en forðast ætti að leggja áherslu á samanburð milli barna. Aðgát skal höfð í nærveru sálar. En sérfræðingar á sviði læsis og lestrarkennslu vita að það að mæla lesfimi er afskaplega mikilvægt tæki til að kennarar viti hvaða börn þarf að styðja sérstaklega og hvaða börn eru í góðum málum. Kveikjum neistann Sannarlega hefur tekist að kveikja neistann í Vestmannaeyjum og hefur forsvarsfólk verkefnisins jafnframt kveikt neista í samfélagslegri umræðu um menntamál. Breið samstaða hefur myndast þar sem foreldrar, fagfólkið í skólanum og sveitarstjórnarfólk taka höndum saman, sem er mikið ánægjuefni. Verkefnið felst í margháttuðum breytingum á skipulagi skólastarfs í 1. og 2. bekk. Svigrúm fyrir hreyfingu og val nemenda hefur aukist, verið er að þróa leiðir til að meta og fylgjast með árangri hvers og eins, og lögð er áhersla á markvissa og einstaklingsbundna eftirfylgd. Árangur eftir fyrsta árið var góður og spennandi verður að fylgjast með þróun þessa langtímaverkefnis sem er til tíu ára. Þingmenn Flokks fólksins vildu leggja sitt lóð á vogarskálar um að efla íslenskt menntakerfi og lögðu fram þingsályktunartillögu um að aðferðafræði verkefnisins yrði innleitt í alla grunnskóla. Ég tel óskynsamlegt að leggja í þá vegferð að innleiða aðferðafræði sem unnið er með í þróunar- og rannsóknarskyni í einum grunnskóla og er komin stutt á veg. Kalla þarf eftir mun víðtækara samráði við fræða- og fagsamfélagið um breytingar á aðalnámskrá grunnskóla og ekki síst þurfa kennarar að koma að borðinu sem sérfræðingar í faginu. Bæjaryfirvöld hafa með afdráttarlausum stuðningi sínum við skólasamfélagið og kennara í Vestmannaeyjum sýnt öflugt fordæmi og Menntavísindasvið er stolt af því að taka þátt í og styðja við verkefnið. Eflum lestrarkennslu á öllum skólastigum Í opinberri umræðu hefur verið dregin fram átakalína milli fræðafólks og kennara sem aðhyllast annars vegar svokallaða hljóðaaðferð við kennslu lesturs og hins vegar þeirra sem aðhyllast fjölbreyttari aðferðir, stundum nefnt Byrjendalæsi. Rannsókn sem unnin var árið 2009 sýndi að langflestir skólar nýta hljóðaaðferð við lestarkennslu en sú aðferð er einnig einn af grunnþáttum lestrarkennslu í Byrjendalæsi. Mikilvægt er að framkvæmd verði ítarlega úttekt á stöðu lestrarkennslu á nýjan leik og að stutt verði við þá doktorsnema og fræðafólk sem sinna læsis- og lestrarrannsóknum. En svo sannarlega er ekki nóg að beina kastljósinu eingöngu að því hvernig börn læra að lesa á fyrstu árum skólagöngu. Ég vil benda á að íslenskt fræðafólk sem komið hefur að greiningu á PISA niðurstöðum hafa sérstaklega bent á mikilvægi þess að efla lestrarkennslu á mið- og unglingastigi grunnskóla. Viðamikil rannsókn á íslenskukennslu sem kom út árið 2018 leiddi einnig berlega í ljós að verulega þarf að bæta í til að virkja áhuga ungmenna á bóklestri og endurnýja námsefnið. Kennarar landsins og fræðafólk er á einu máli um að fjölbreyttir kennsluhættir, sem virkja áhuga barna á lestri og margskonar miðlun, séu lykilatriði til að ná árangri. Efling læsis íslenskra barna og ungmenna er brýnt samfélagslegt verkefni. Við þurfum öll að koma að því hvort sem við erum foreldrar, kennarar, stjórnmálafólk, rannsakendur, tónlistarfólk, ömmur eða afar. Höfundur er forseti Menntavísindasviðs Háskóla Íslands. Nokkrar íslenskar rannsóknir Anna-Lind Pétursdóttir og Kristín Svanhildur Ólafsdóttir. (2016). Samvinna um læsi. Áhrif K-PALS á hljóðkerfisvitund, hljóðaþekkingu, hljóðafimi og umskráningarfærni leikskólabarna. Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. Sótt af https://ojs.hi.is/netla/article/view/2430 Guðbjörg Þórisdóttir. (2018). Hvað er hvað og hvað þarf til? Í Skólaþræðir. Sótt af https://skolathraedir.is/2018/04/11/hvad-er-hvad-og-hvad-tharf-til/ Freyja Birgisdóttir. (2016). Orðaforði og lestrarfærni: Tengsl við gengi nemenda í lesskilningshluta PISA. . Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. Sérrit um læsi. Hrafnhildur Ragnarsdóttir (2018). Orðaforði íslenskra barna frá 4 til 8 ára aldurs: Langtímarannsókn á vaxtarhraða og stöðugleika. Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. http://netla.hi.is/greinar/2018/ryn/15.pdf Aneta Figlarska, Rannveig Oddsdóttir, Samúel Lefever og Hrafnhildur Ragnarsdóttir. (2017). Pólskur og íslenskur orðaforði tvítyngdra leikskólabarna. Málumhverfi heima og í leikskóla. Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun. http://netla.hi.is/serrit/2017/menntavika_2017/007.pdf Rannveig Oddsdóttir. (2018). Hversu hratt er nógu hratt? – Tengsl lestrarhraða, lesfimi og lesskilnings. Í Skólaþræðir. Rannveig Oddsdóttir, Hrafnhildur Ragnarsdóttir og Freyja Birgisdóttir. (2013). Þróun textaritunar í fyrstu bekkjum grunnskóla. Frásagnir og upplýsingatextar barna í 2.–4. bekk. Netla – Veftímarit um uppeldi og menntun Sérrit 2013 – Rannsóknir og skólastarf. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Sigríður Ólafsdóttir og Baldur Sigurðsson. (2017). Hnignandi frammistaða íslenskra nemenda í lesskilningshluta PISA frá 2000 til 2015: Leiðir til að snúa þróuninni við. Netla – Veftímarit um uppeldi og menntun. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Sótt af http://netla.hi.is/greinar/2017/ryn/16.pdf Sigríður Ólafsdóttir og Baldur Sigurðsson. (2019). Lesskilningur: Skýringar á lesskilningi íslenskra nemenda í PISA 2018. Í Arnór Guðmundsson og Guðmundur Bjarki Þorgrímsson (ritstj.), Helstu niðurstöður PISA 2018. https://mms.is/sites/mms.is/files/pisa_2019_0.pdf
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar