Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar 23. nóvember 2022 13:02 Stefna stjórnvalda í geðheilbrigðismálum er á þá leið að þverfagleg mönnun í geðheilbrigðisþjónustu eigi að vera í samræmi við þjónustuþörf á hverju þjónustustigi með tilliti til viðfangsefna. Við sem lifum og hrærumst í málefnum jaðarsettra hópa samfélagsins vitum sem er, að þar er víða pottur brotinn og stefna stjórnvalda eingöngu orðin tóm. Lítum fyrst til fangelsa landsins en þau geyma jú margt af okkar verst setta fólki. Þar er fólk sem glímir við hin ýmsu andlegu mein og kvilla auk fíknisjúkdóma í ofanálagt. Á árunum 2013 til 2019 leit geðlæknir ekki svo mikið sem inn í fangelsin og var því um kennt að ekki fékkst geðlæknir til starfans. Eftir margítrekaðar ákúrur frá Eftirlitsnefnd Evrópuráðsins með pyntingum, svokallaðri CPT-nefnd, gátu stjórnvöld ekki lengur hundsað vandann og sett var á fót geðheilsuteymi sem sinna átti afplánunarföngum í fangelsum landsins. Þetta voru mikil gleðitíðindi og ekki síst fyrir þær sakir að formaður teymisins, geðlæknirinn Sigurður Hektorsson, var mikill fagmaður sem ræktaði starfið af myndugleik og bar hag fanganna fyrir brjósti. Sigurður hefur sjálfur sagt að honum hafi komið á óvart hversu margir alvarlega geðsjúkir einstaklingar væru vistaðir í fangelsum landsins og að þeir skaðist eingöngu af vistinni. Auk Sigurðar er vönduð og fær manneskja í hverri stöðu í teyminu og á undanförnum árum höfum við séð mörg lítil kraftaverk í fangelsiskerfinu þar sem fólki tókst loksins að spyrna sér frá botninum og byrja að vinna í sjálfu sér með hjálp geðheilsuteymisins. Það var því mikið áfall þegar, ekki alls fyrir löngu, Sigurður Hektorsson ákvað að segja starfi sínu í teyminu lausu. Hann tekur við starfi hjá embætti Landlæknis þar sem hann mun vonandi halda áfram vinnu sinni við að bæta geðheilsu Íslendinga. Við sem eftir sitjum bíðum á milli vonar og ótta um að annar góður maður birtist. Óttinn er ekki að ástæðulausu. Við verðum að átta okkur á að ósakhæfir menn og menn í geðrofi eru vistaðir í fangelsum landsins þar sem þeim versnar daglega. Þeir eru í stöðugum agaviðurlögum og sæta einangrun uns þeim er loksins sleppt út á götu. Og þar byrjar ballið fyrir alvöru. Á meðan geðheilbrigðismál sátu á hakanum í fangelsum lengdist hinn alræmdi bannlisti Landlæknis yfir lyf sem ekki má veita í fangelsum og lengdist þannig að fangar fengu aldrei viðeigandi lyf, þrátt fyrir að vera með uppáskrift frá lækni. Þetta hafði í för með sér að agaviðurlögum fjölgaði gríðarlega, fangar héldust hvorki í starfi né námi, almenn kurteisi í garð samfanga og starfsfólks dvínaði og vanlíðan var mikil á meðal þeirra sem þjáðust af geðsjúkdómum en ekki síður meðal annarra fanga og fangavarða. Vaxandi áhyggjuefni er hjá okkur hversu margir koma aftur út í samfélagið algjörlega óvinnufærir og illa í stakk búnir til að takast á við lífið. Það eru nefnilega ekki bara lyf og greiningar sem skipta máli heldur einnig markviss endurhæfing og að fólk fái einhverja færni. Þannig skiptir máli að hafa iðjuþjálfa í fangelsunum en enginn slíkur starfar hjá Fangelsismálastofnun. Með virkni og endurhæfingu í fangelsunum bætist andleg heilsa og færni fólks og sem gerir það meira tilbúið aftur út í samfélagið og takast á við þá erfiðleika sem upp koma þá eins og að útvega sér þak yfir höfuðið og finna atvinnu. Raunar eru margir aðrir jaðarsettir hópar sem þyrftu einnig á þessari þjónustu að halda eins, til dæmis fólk með vímuefnaraskanir eða heimilislausir en það fólk er mjög oft í virkri vímuefnaneyslu líka. Best væri ef hægt væri að vera með geðheilsuteymi fyrir þann hóp í miðbænum, aðsetur þar sem fólk getur gengið inn af götunni. Starfsfólk annarra úrræða eins og hjá Reykjavíkurborg er mjög oft úrræðalaust og getur ekki vísað fólki í geðrofi í viðeigandi úrræði geta oft ekkert annað gert en að vera til staðar og biðja fólk um að þrauka. Slíkt úrræði í miðbænum yrði algjör bylting í geðheilbrigðisþjónustu fyrir heimilislausa og einnig fyrir fyrrverandi fanga enda á geðheilsuteymi fangelsanna strangt til tekið ekki að sinna þeim sem eru lausir úr afplánun, þrátt fyrir að teymið sjálft hafi tekið upp á því eftir að hafa séð hversu erfitt var fyrir fyrrverandi fanga að fá þjónustu eftir afplánun og að þeir hefðu ekki lengur aðgang að lyfjum sem teymið var þó búið að þróa með viðkomandi, bæði tegundir og magn. Geðheilsuteymi miðborgar fyrir heimilislausa og fyrrverandi fanga er málið. Þegar Svandís Svavarsdóttir fyrrverandi heilbrigðisráðherra tilkynnti um stofnun geðheilbrigðisteymisins á blaðamannafundi í lok árs 2019 féllu bókstaflega tár af hvarmi viðstaddra og hefur teymið síðan þá sýnt og sannað sig fyrir samfélaginu. Svandís handvaldi yfirmann teymisins og fékk þann besta sem hægt var að hugsa sér. Nú er vandinn sá að geðlæknar liggja ekki á lausu. Við hjá Afstöðu höfum sent fyrirspurnir út bæði til Noregs og Hollands þar sem mestu líkurnar eru að finna geðlækna eins þenkjandi eins og óskað er eftir en svarið sem kemur til baka er að launaumhverfið á Íslandi sé ekki samkeppnishæft og dæmi um að laun geðlækna séu helmingi hærri í áðurnefndum löndum. Við höfum því miklar áhyggjur af því að geðheilsuteymið muni á endanum vera lagt niður í núverandi mynd ef ekki finnst nýr geðlæknir til að taka við starfi Sigurðar. Það yrði til þess að fangar og fyrrverandi fangar missi aðgang sinn að geðlæknaþjónustu og við höldum hratt til fortíðar. Þetta er mjög stórt áhyggjuefni sem við ættum ekki að þurfa að vera hugsa um þegar árið 2023 fer að ganga í garð. Höfundur er formaður Afstöðu, félags fanga á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Ingi Þóroddsson Fangelsismál Geðheilbrigði Mest lesið Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Stefna stjórnvalda í geðheilbrigðismálum er á þá leið að þverfagleg mönnun í geðheilbrigðisþjónustu eigi að vera í samræmi við þjónustuþörf á hverju þjónustustigi með tilliti til viðfangsefna. Við sem lifum og hrærumst í málefnum jaðarsettra hópa samfélagsins vitum sem er, að þar er víða pottur brotinn og stefna stjórnvalda eingöngu orðin tóm. Lítum fyrst til fangelsa landsins en þau geyma jú margt af okkar verst setta fólki. Þar er fólk sem glímir við hin ýmsu andlegu mein og kvilla auk fíknisjúkdóma í ofanálagt. Á árunum 2013 til 2019 leit geðlæknir ekki svo mikið sem inn í fangelsin og var því um kennt að ekki fékkst geðlæknir til starfans. Eftir margítrekaðar ákúrur frá Eftirlitsnefnd Evrópuráðsins með pyntingum, svokallaðri CPT-nefnd, gátu stjórnvöld ekki lengur hundsað vandann og sett var á fót geðheilsuteymi sem sinna átti afplánunarföngum í fangelsum landsins. Þetta voru mikil gleðitíðindi og ekki síst fyrir þær sakir að formaður teymisins, geðlæknirinn Sigurður Hektorsson, var mikill fagmaður sem ræktaði starfið af myndugleik og bar hag fanganna fyrir brjósti. Sigurður hefur sjálfur sagt að honum hafi komið á óvart hversu margir alvarlega geðsjúkir einstaklingar væru vistaðir í fangelsum landsins og að þeir skaðist eingöngu af vistinni. Auk Sigurðar er vönduð og fær manneskja í hverri stöðu í teyminu og á undanförnum árum höfum við séð mörg lítil kraftaverk í fangelsiskerfinu þar sem fólki tókst loksins að spyrna sér frá botninum og byrja að vinna í sjálfu sér með hjálp geðheilsuteymisins. Það var því mikið áfall þegar, ekki alls fyrir löngu, Sigurður Hektorsson ákvað að segja starfi sínu í teyminu lausu. Hann tekur við starfi hjá embætti Landlæknis þar sem hann mun vonandi halda áfram vinnu sinni við að bæta geðheilsu Íslendinga. Við sem eftir sitjum bíðum á milli vonar og ótta um að annar góður maður birtist. Óttinn er ekki að ástæðulausu. Við verðum að átta okkur á að ósakhæfir menn og menn í geðrofi eru vistaðir í fangelsum landsins þar sem þeim versnar daglega. Þeir eru í stöðugum agaviðurlögum og sæta einangrun uns þeim er loksins sleppt út á götu. Og þar byrjar ballið fyrir alvöru. Á meðan geðheilbrigðismál sátu á hakanum í fangelsum lengdist hinn alræmdi bannlisti Landlæknis yfir lyf sem ekki má veita í fangelsum og lengdist þannig að fangar fengu aldrei viðeigandi lyf, þrátt fyrir að vera með uppáskrift frá lækni. Þetta hafði í för með sér að agaviðurlögum fjölgaði gríðarlega, fangar héldust hvorki í starfi né námi, almenn kurteisi í garð samfanga og starfsfólks dvínaði og vanlíðan var mikil á meðal þeirra sem þjáðust af geðsjúkdómum en ekki síður meðal annarra fanga og fangavarða. Vaxandi áhyggjuefni er hjá okkur hversu margir koma aftur út í samfélagið algjörlega óvinnufærir og illa í stakk búnir til að takast á við lífið. Það eru nefnilega ekki bara lyf og greiningar sem skipta máli heldur einnig markviss endurhæfing og að fólk fái einhverja færni. Þannig skiptir máli að hafa iðjuþjálfa í fangelsunum en enginn slíkur starfar hjá Fangelsismálastofnun. Með virkni og endurhæfingu í fangelsunum bætist andleg heilsa og færni fólks og sem gerir það meira tilbúið aftur út í samfélagið og takast á við þá erfiðleika sem upp koma þá eins og að útvega sér þak yfir höfuðið og finna atvinnu. Raunar eru margir aðrir jaðarsettir hópar sem þyrftu einnig á þessari þjónustu að halda eins, til dæmis fólk með vímuefnaraskanir eða heimilislausir en það fólk er mjög oft í virkri vímuefnaneyslu líka. Best væri ef hægt væri að vera með geðheilsuteymi fyrir þann hóp í miðbænum, aðsetur þar sem fólk getur gengið inn af götunni. Starfsfólk annarra úrræða eins og hjá Reykjavíkurborg er mjög oft úrræðalaust og getur ekki vísað fólki í geðrofi í viðeigandi úrræði geta oft ekkert annað gert en að vera til staðar og biðja fólk um að þrauka. Slíkt úrræði í miðbænum yrði algjör bylting í geðheilbrigðisþjónustu fyrir heimilislausa og einnig fyrir fyrrverandi fanga enda á geðheilsuteymi fangelsanna strangt til tekið ekki að sinna þeim sem eru lausir úr afplánun, þrátt fyrir að teymið sjálft hafi tekið upp á því eftir að hafa séð hversu erfitt var fyrir fyrrverandi fanga að fá þjónustu eftir afplánun og að þeir hefðu ekki lengur aðgang að lyfjum sem teymið var þó búið að þróa með viðkomandi, bæði tegundir og magn. Geðheilsuteymi miðborgar fyrir heimilislausa og fyrrverandi fanga er málið. Þegar Svandís Svavarsdóttir fyrrverandi heilbrigðisráðherra tilkynnti um stofnun geðheilbrigðisteymisins á blaðamannafundi í lok árs 2019 féllu bókstaflega tár af hvarmi viðstaddra og hefur teymið síðan þá sýnt og sannað sig fyrir samfélaginu. Svandís handvaldi yfirmann teymisins og fékk þann besta sem hægt var að hugsa sér. Nú er vandinn sá að geðlæknar liggja ekki á lausu. Við hjá Afstöðu höfum sent fyrirspurnir út bæði til Noregs og Hollands þar sem mestu líkurnar eru að finna geðlækna eins þenkjandi eins og óskað er eftir en svarið sem kemur til baka er að launaumhverfið á Íslandi sé ekki samkeppnishæft og dæmi um að laun geðlækna séu helmingi hærri í áðurnefndum löndum. Við höfum því miklar áhyggjur af því að geðheilsuteymið muni á endanum vera lagt niður í núverandi mynd ef ekki finnst nýr geðlæknir til að taka við starfi Sigurðar. Það yrði til þess að fangar og fyrrverandi fangar missi aðgang sinn að geðlæknaþjónustu og við höldum hratt til fortíðar. Þetta er mjög stórt áhyggjuefni sem við ættum ekki að þurfa að vera hugsa um þegar árið 2023 fer að ganga í garð. Höfundur er formaður Afstöðu, félags fanga á Íslandi.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun