Sjálfsagðir sérfræðingar Friðrik Jónsson skrifar 8. maí 2023 07:00 Það vantar sérfræðinga. Menntaða og þjálfaða sérfræðinga sem staðið geta undir þróun þess hátækni-, hátekju-, lífsgæða- og velferðarsamfélags sem við viljum byggja og búa í. Bæði atvinnulífið og hið opinbera kalla eftir fleiri sérfræðingum. Þegar á hólminn er komið virðist þó takmarkaður vilji til að gera það sem til þarf til að fjölga þeim. Þess vegna hefur verið ánægjulegt að sjá og heyra ráðherra háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar tala tæpitungulaust um það að efla þurfi háskólastigið og fjölga háskólanemum. Eins og fram kom í greiningu sem unnin var fyrir BHM síðasta haust er aðsókn ungs fólks í háskólanám mun minni en í þeim löndum sem við berum okkur saman við og hér borgar sig síður að afla sér háskólamenntunar. Í sömu greiningu kemur jafnframt fram að sérstaklega halli á karlmenn í þessu samhengi. Það blasir því við að það þarf að hefjast handa hér heima til að leysa skort á sérfræðingum og það strax. Tvennt hefur veruleg áhrif á þennan sérfræðingaskort, annars vegar veruleg vanfjármögnun háskólastigsins og hins vegar samdráttur í stuðningi við háskólanema og kostnaðarauki náms. Hungurleikar háskólanna Í áratugi hefur háskólastigið verið fjársvelt og vanfjármagnað – bæði almennt og í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Því er ánægjulegt að sjá að ráðherra hefur boðað verulega aukin framlög til háskólastigsins. Samkvæmt nýrri fjármálaáætlun verður sú aukning 3,5 milljarðar strax á næsta ári og heildaraukning um 6 milljarðar fram til ársins 2028. Sérstök áhersla verður lögð á að auka framlög til svokallaðra STE(A)M greina í þágu menningar og verðmætasköpunar. Þá er mikilvægt að ekki á að draga úr framlögum til annarra þátta háskólastarfsins, sem þó hefði ekki veitt af styrkingu. Þetta aukna famlag er þarft skref en mun þó ekki duga til að koma okkur á sambærilegan stall og nágrannaríkin. Framkvæmdin er um margt óljós. Það verður að vanda til verka og tryggja sátt og samstarf þannig að mikilsverð markmið náist. Hér er rétt að árétta tillögu BHM í aðdraganda nýgerðra kjarasamninga um að stjórnvöld marki atvinnu- og menntastefnu í samstarfi við aðila vinnumarkaðar þar sem litið verði til tengsla menntunar, vinnumarkaðar, lífskjara og hagvaxtar og búa til heilsteypta stefnu til betri lífskjara. Það skiptir gríðarlegu máli að vel takist til og það er mikið undir. Menntasjóður missir marks Meintar umbætur á starfsemi og stuðningskerfi Menntasjóðs námsmanna virðast hafa algerlega misfarist. Í öflugri og mjög athyglisverðri kynningarherferð Landssambands íslenskra stúdenta (LÍS) frá því í vor er vakin athygli á að verulega hafi dregið úr fjölda þeirra sem nýta sér sjóðinn. Skólaárið 2009-2010 tóku 12.393 háskólanemar námslán en tíu árum síðar voru þeir orðnir 4.979. Þessar tölur vekja upp mikilvægar spurningar um aðgengi að háskólamenntun í íslensku samfélagi. Rétt er að taka undir þetta hjá LÍS, enda án efa einn þáttur í því að hér sækja sér mun færri háskóla- og sérfræðimenntun en annars staðar. Lágt framfærsluviðmið, háir vextir, háar afborganir og hlutfallslega takmarkaðir styrkir einkenna íslenska stuðningskerfið við námsmenn og því er von að stúdentar spyrji hvort háskólanám á Íslandi sé einungis fyrir þau sem þurfa ekki fjárhagsaðstoð. Að minnsta kosti virðist æ minna fara fyrir jöfnunarhlutverki sjóðsins og virði þess að tryggja jöfn tækifæri til náms. Menntun sem ekki sést á launaseðlum Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að virði menntunar og sérfræðikunnáttu er vanmetin til launa. Hér hallar sérstaklega á konur. Þær sinna í miklum meirihluta þeim opinberu sérfræðistörfum sem eru samkvæmt öllum rannsóknum og mælingum undirverðlögð og vanmetin. Þar hjálpar ekki ofuráhersla á lægstu laun, bæði í kjarasamningum og skattastefnu. Sérfræðingum er ætlað bæði að halda aftur af sér í launakröfum og greiða hlutfallslega mun hærri skatta. Á sama tíma dugar meintur virðisauki vegna menntunar hvorki til að greiða af námslánum né tryggja ævitekjur til samræmis. Er furða þó mönnunarvandi til dæmis í heilbrigðiskerfinu, sem að stærstum hluta byggir á vinnuframlagi sérfræðimenntaðra kvenna, aukist með hverju árinu? Sérfræðingar að sunnan Stjórnvöld hafa kynnt áform um að auðvelda sérfræðingum frá svonefndum þriðju ríkjum að starfa á Íslandi. Það er um margt jákvæð og eðlileg þróun en slík rýmkun mun ekki verða til þess að mæta þeim sérfræðingaskorti sem við búum við. Enn síður getur það komið í veg fyrir að bæta verulega úr stuðningi við háskólastigið og við námsmenn hérlendis. Að auki er hér ákveðin siðferðileg áhætta á ferðum því sérfræðingavandi Íslands getur ekki reitt sig á öfugan spekileka frá öðrum löndum, og þá sérstaklega frá þróunarríkjum, til að leysa þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Ágætis byrjun Aukin fjárframlög til háskólastigsins sem boðuð er í fjármálaáætlun er ágætis byrjun, en mun betur má ef duga skal. Auðveldum endilega erlendum sérfræðingum að flytja til Íslands og bæta í okkar sérfræðingaflóru, en fyrst og fremst verðum við að vera viljug til að fjárfesta í okkar eigin fólki. Búa til jákvæða hvata til menntunar, tryggja að menntun skili sér í launum fólks og byggja þannig undir framtíðarhagvöxt, lífsgæði og velferð. Höfundur er formaður BHM – Bandalags háskólamanna Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Friðrik Jónsson Vinnumarkaður Mest lesið Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun Skoðun Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Sjá meira
Það vantar sérfræðinga. Menntaða og þjálfaða sérfræðinga sem staðið geta undir þróun þess hátækni-, hátekju-, lífsgæða- og velferðarsamfélags sem við viljum byggja og búa í. Bæði atvinnulífið og hið opinbera kalla eftir fleiri sérfræðingum. Þegar á hólminn er komið virðist þó takmarkaður vilji til að gera það sem til þarf til að fjölga þeim. Þess vegna hefur verið ánægjulegt að sjá og heyra ráðherra háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunar tala tæpitungulaust um það að efla þurfi háskólastigið og fjölga háskólanemum. Eins og fram kom í greiningu sem unnin var fyrir BHM síðasta haust er aðsókn ungs fólks í háskólanám mun minni en í þeim löndum sem við berum okkur saman við og hér borgar sig síður að afla sér háskólamenntunar. Í sömu greiningu kemur jafnframt fram að sérstaklega halli á karlmenn í þessu samhengi. Það blasir því við að það þarf að hefjast handa hér heima til að leysa skort á sérfræðingum og það strax. Tvennt hefur veruleg áhrif á þennan sérfræðingaskort, annars vegar veruleg vanfjármögnun háskólastigsins og hins vegar samdráttur í stuðningi við háskólanema og kostnaðarauki náms. Hungurleikar háskólanna Í áratugi hefur háskólastigið verið fjársvelt og vanfjármagnað – bæði almennt og í samanburði við okkar helstu nágrannalönd. Því er ánægjulegt að sjá að ráðherra hefur boðað verulega aukin framlög til háskólastigsins. Samkvæmt nýrri fjármálaáætlun verður sú aukning 3,5 milljarðar strax á næsta ári og heildaraukning um 6 milljarðar fram til ársins 2028. Sérstök áhersla verður lögð á að auka framlög til svokallaðra STE(A)M greina í þágu menningar og verðmætasköpunar. Þá er mikilvægt að ekki á að draga úr framlögum til annarra þátta háskólastarfsins, sem þó hefði ekki veitt af styrkingu. Þetta aukna famlag er þarft skref en mun þó ekki duga til að koma okkur á sambærilegan stall og nágrannaríkin. Framkvæmdin er um margt óljós. Það verður að vanda til verka og tryggja sátt og samstarf þannig að mikilsverð markmið náist. Hér er rétt að árétta tillögu BHM í aðdraganda nýgerðra kjarasamninga um að stjórnvöld marki atvinnu- og menntastefnu í samstarfi við aðila vinnumarkaðar þar sem litið verði til tengsla menntunar, vinnumarkaðar, lífskjara og hagvaxtar og búa til heilsteypta stefnu til betri lífskjara. Það skiptir gríðarlegu máli að vel takist til og það er mikið undir. Menntasjóður missir marks Meintar umbætur á starfsemi og stuðningskerfi Menntasjóðs námsmanna virðast hafa algerlega misfarist. Í öflugri og mjög athyglisverðri kynningarherferð Landssambands íslenskra stúdenta (LÍS) frá því í vor er vakin athygli á að verulega hafi dregið úr fjölda þeirra sem nýta sér sjóðinn. Skólaárið 2009-2010 tóku 12.393 háskólanemar námslán en tíu árum síðar voru þeir orðnir 4.979. Þessar tölur vekja upp mikilvægar spurningar um aðgengi að háskólamenntun í íslensku samfélagi. Rétt er að taka undir þetta hjá LÍS, enda án efa einn þáttur í því að hér sækja sér mun færri háskóla- og sérfræðimenntun en annars staðar. Lágt framfærsluviðmið, háir vextir, háar afborganir og hlutfallslega takmarkaðir styrkir einkenna íslenska stuðningskerfið við námsmenn og því er von að stúdentar spyrji hvort háskólanám á Íslandi sé einungis fyrir þau sem þurfa ekki fjárhagsaðstoð. Að minnsta kosti virðist æ minna fara fyrir jöfnunarhlutverki sjóðsins og virði þess að tryggja jöfn tækifæri til náms. Menntun sem ekki sést á launaseðlum Ekki er hægt að líta fram hjá þeirri staðreynd að virði menntunar og sérfræðikunnáttu er vanmetin til launa. Hér hallar sérstaklega á konur. Þær sinna í miklum meirihluta þeim opinberu sérfræðistörfum sem eru samkvæmt öllum rannsóknum og mælingum undirverðlögð og vanmetin. Þar hjálpar ekki ofuráhersla á lægstu laun, bæði í kjarasamningum og skattastefnu. Sérfræðingum er ætlað bæði að halda aftur af sér í launakröfum og greiða hlutfallslega mun hærri skatta. Á sama tíma dugar meintur virðisauki vegna menntunar hvorki til að greiða af námslánum né tryggja ævitekjur til samræmis. Er furða þó mönnunarvandi til dæmis í heilbrigðiskerfinu, sem að stærstum hluta byggir á vinnuframlagi sérfræðimenntaðra kvenna, aukist með hverju árinu? Sérfræðingar að sunnan Stjórnvöld hafa kynnt áform um að auðvelda sérfræðingum frá svonefndum þriðju ríkjum að starfa á Íslandi. Það er um margt jákvæð og eðlileg þróun en slík rýmkun mun ekki verða til þess að mæta þeim sérfræðingaskorti sem við búum við. Enn síður getur það komið í veg fyrir að bæta verulega úr stuðningi við háskólastigið og við námsmenn hérlendis. Að auki er hér ákveðin siðferðileg áhætta á ferðum því sérfræðingavandi Íslands getur ekki reitt sig á öfugan spekileka frá öðrum löndum, og þá sérstaklega frá þróunarríkjum, til að leysa þær áskoranir sem við stöndum frammi fyrir í þessum efnum. Ágætis byrjun Aukin fjárframlög til háskólastigsins sem boðuð er í fjármálaáætlun er ágætis byrjun, en mun betur má ef duga skal. Auðveldum endilega erlendum sérfræðingum að flytja til Íslands og bæta í okkar sérfræðingaflóru, en fyrst og fremst verðum við að vera viljug til að fjárfesta í okkar eigin fólki. Búa til jákvæða hvata til menntunar, tryggja að menntun skili sér í launum fólks og byggja þannig undir framtíðarhagvöxt, lífsgæði og velferð. Höfundur er formaður BHM – Bandalags háskólamanna
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun