Á Íslandi greinast um 1800 manns á hverju ári með krabbamein Sigrún Elva Einarsdóttir skrifar 26. maí 2023 15:00 Þeir gætu verið færri. Þó að ekki sé hægt að koma í veg fyrir öll krabbamein sýna rannsóknir að áhættuþættir margra krabbameina tengjast lífsstíl. Með bættri lýðheilsu þjóðar er hægt að fækka verulega ákveðnum krabbameinum. Lífsstílstengdar krabbameinsforvarnir skipta máli, þær eru árangursríkar. Þegar tóbaksvarnir eru ræddar á alþjóðavísu er oft horft til Íslands. Í dag sjáum við svart á hvítu áhrif öflugra tóbaksvarna, sem nú skila sér í lækkuðu nýgengi og dánartíðni af völdum lungnakrabbameina. Þessar öflugu tóbaksvarnir skila sér nú, áratugum eftir mjög metnaðarfullar, samstilltar aðgerðir Krabbameinsfélagsins og stjórnvalda; mjög mikla fræðslu, verðhækkanir, sýnileikabann, bann við reykingum og fleira og fleira. Þegar horft er í baksýnisspegilinn er ekki hægt annað en að fyllast aðdáun yfir þeim kjarki og framsýni sem ráðamenn sýndu og létu verkin tala. Mótbyrinn var áreiðanlega bæði mikill og úr mörgum áttum og líklega bökuðu þessir aðilar sér óvild margra með aðgerðunum. Núna eru þó fáir eða engir sem vildu hverfa til fyrra horfs. Umræða um forvarnir og aðgerðir til að vinna að betri lýðheilsu snýst oft yfir í tal um forræðishyggju og að verið sé að trufla markaðinn. Jafnvel er talað um afdalamennsku og afturhaldssemi. Það er einfaldlega útúrsnúningur. Með því að setja lýðheilsu og forvarnir í forgang er einmitt verið að vinna út frá nýjustu þekkingu að því að bæta lífskjör þjóðarinnar. Engin lögmál segja að markaðurinn skuli alltaf koma fyrst. Lög um tóbaksvarnir voru fyrst og fremst mjög afdrifarík lýðheilsuaðgerð sem hafa bjargað fjölda mannslífa. Er ekki tímabært að setja heilsu þjóðarinnar í fyrsta sæti? Strangt til tekið geta flestar ákvarðanir okkar í daglegu lífi ýmist aukið líkurnar á krabbameinum eða dregið úr þeim. Þær lífsvenjur sem hafa hvað mest áhrif í jákvæða átt eru að reykja ekki eða neyta tóbaks í öðru formi, borða hollan mat í hæfilegu magni, þar á meðal ríkulega af grænmeti, ávöxtum og heilkorna matvælum, stunda reglubundna hreyfingu, sporna gegn mikilli líkamsþyngd, neyta áfengis í hófi eða sleppa því, sinna sólarvörnum og nýta boð í skimanir fyrir krabbameinum. Margt spilar inn í ákvarðanatöku okkar í daglegu lífi, ekki síst ytri aðstæður, umhverfið sem við búum við. Við tökum ákvarðanir sjaldnast skipulega og yfirvegað heldur nánast án umhugsunar út frá umhverfinu sem litast mjög af áhrifum markaðsaflanna sem umlykja okkur öllum stundum. Úrval, aðgengi, verð og framsetning til dæmis hollra og óhollra matvæla auk áfengis hefur áhrif á innkaup og neyslu þessara vara sem svo hafa neikvæð eða jákvæð áhrif á heilsufar fólks. Endanlegar ákvarðanir eru auðvitað einstaklinganna sjálfra en ábyrgð stjórnvalda er líka gríðarstór því með ákveðnum aðgerðum geta þau haft áhrif sem stýra fólki frekar í átt að því að taka heilsusamlegar ákvarðanir. Stjórnvöld geta með sinni forgangsröðun og ákvörðunum, sköttum, ívilnunum og lagasetningu raunverulega haft gríðarleg áhrif á lýðheilsu og meðal annars dregið úr fjölda krabbameinstilvika. Þegar lýðheilsustefna var samþykkt á Alþingi í júní 2021, voru það orð ráðherra að í allri áætlanagerð og stefnumótun ætti að taka tillit til lýðheilsusjónarmiða. Það vill gleymast eins og sést á endurtekinni umræðu á Alþingi um aukið aðgengi að áfengi en er alltaf hægt að rifja upp. Áhrif fyrirtækja eru líka mikil og geta verið mjög jákvæð gagnvart lýðheilsu. Flest fyrirtæki í dag vilja sýna samfélagslega ábyrgð og sú ábyrgð getur sannarlega snúið að lýðheilsumálum. Til að fækka krabbameinstilvikum þarf að taka höndum saman. Krabbameinsfélagið hvetur alla til að kynna sér áhættuþætti krabbameina og gera það sem hægt er að gera til að draga úr áhættu. Félagið hvetur stjórnvöld sérstaklega til dáða; að sýna kjark sinn í verki, þannig að lýðheilsa og forvarnir hafi forgang í áætlanagerð og stefnumótun og stefna stjórnvalda og aðgerðir miði að því að auðvelda fólki að taka heilsueflandi ákvarðanir í daglegu lífi. Félagið hvetur einnig fyrirtækin í landinu til að sýna samfélagslega ábyrgð í verki og vinna að metnaðarfullum markmiðum sem miða að bættri lýðheilsu. Með samstilltu átaki getum við bætt lýðheilsu þjóðarinnar og fækkað krabbameinum. Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins má sjá upplýsingar um áhættuþætti krabbameina og lífsstíl sem dregur úr krabbameinsáhættu. Nú stendur yfir evrópska krabbameinsvikan (European week against cancer). Þá vekja evrópsk krabbameinsfélög athygli á ýmsum þáttum sem skipta máli í því marghliða verkefni sem krabbamein er. Höfundur er sjúkraþjálfari og lýðheilsufræðingur og teymisstjóri fræðslu og forvarna hjá Krabbameinsfélaginu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Þeir gætu verið færri. Þó að ekki sé hægt að koma í veg fyrir öll krabbamein sýna rannsóknir að áhættuþættir margra krabbameina tengjast lífsstíl. Með bættri lýðheilsu þjóðar er hægt að fækka verulega ákveðnum krabbameinum. Lífsstílstengdar krabbameinsforvarnir skipta máli, þær eru árangursríkar. Þegar tóbaksvarnir eru ræddar á alþjóðavísu er oft horft til Íslands. Í dag sjáum við svart á hvítu áhrif öflugra tóbaksvarna, sem nú skila sér í lækkuðu nýgengi og dánartíðni af völdum lungnakrabbameina. Þessar öflugu tóbaksvarnir skila sér nú, áratugum eftir mjög metnaðarfullar, samstilltar aðgerðir Krabbameinsfélagsins og stjórnvalda; mjög mikla fræðslu, verðhækkanir, sýnileikabann, bann við reykingum og fleira og fleira. Þegar horft er í baksýnisspegilinn er ekki hægt annað en að fyllast aðdáun yfir þeim kjarki og framsýni sem ráðamenn sýndu og létu verkin tala. Mótbyrinn var áreiðanlega bæði mikill og úr mörgum áttum og líklega bökuðu þessir aðilar sér óvild margra með aðgerðunum. Núna eru þó fáir eða engir sem vildu hverfa til fyrra horfs. Umræða um forvarnir og aðgerðir til að vinna að betri lýðheilsu snýst oft yfir í tal um forræðishyggju og að verið sé að trufla markaðinn. Jafnvel er talað um afdalamennsku og afturhaldssemi. Það er einfaldlega útúrsnúningur. Með því að setja lýðheilsu og forvarnir í forgang er einmitt verið að vinna út frá nýjustu þekkingu að því að bæta lífskjör þjóðarinnar. Engin lögmál segja að markaðurinn skuli alltaf koma fyrst. Lög um tóbaksvarnir voru fyrst og fremst mjög afdrifarík lýðheilsuaðgerð sem hafa bjargað fjölda mannslífa. Er ekki tímabært að setja heilsu þjóðarinnar í fyrsta sæti? Strangt til tekið geta flestar ákvarðanir okkar í daglegu lífi ýmist aukið líkurnar á krabbameinum eða dregið úr þeim. Þær lífsvenjur sem hafa hvað mest áhrif í jákvæða átt eru að reykja ekki eða neyta tóbaks í öðru formi, borða hollan mat í hæfilegu magni, þar á meðal ríkulega af grænmeti, ávöxtum og heilkorna matvælum, stunda reglubundna hreyfingu, sporna gegn mikilli líkamsþyngd, neyta áfengis í hófi eða sleppa því, sinna sólarvörnum og nýta boð í skimanir fyrir krabbameinum. Margt spilar inn í ákvarðanatöku okkar í daglegu lífi, ekki síst ytri aðstæður, umhverfið sem við búum við. Við tökum ákvarðanir sjaldnast skipulega og yfirvegað heldur nánast án umhugsunar út frá umhverfinu sem litast mjög af áhrifum markaðsaflanna sem umlykja okkur öllum stundum. Úrval, aðgengi, verð og framsetning til dæmis hollra og óhollra matvæla auk áfengis hefur áhrif á innkaup og neyslu þessara vara sem svo hafa neikvæð eða jákvæð áhrif á heilsufar fólks. Endanlegar ákvarðanir eru auðvitað einstaklinganna sjálfra en ábyrgð stjórnvalda er líka gríðarstór því með ákveðnum aðgerðum geta þau haft áhrif sem stýra fólki frekar í átt að því að taka heilsusamlegar ákvarðanir. Stjórnvöld geta með sinni forgangsröðun og ákvörðunum, sköttum, ívilnunum og lagasetningu raunverulega haft gríðarleg áhrif á lýðheilsu og meðal annars dregið úr fjölda krabbameinstilvika. Þegar lýðheilsustefna var samþykkt á Alþingi í júní 2021, voru það orð ráðherra að í allri áætlanagerð og stefnumótun ætti að taka tillit til lýðheilsusjónarmiða. Það vill gleymast eins og sést á endurtekinni umræðu á Alþingi um aukið aðgengi að áfengi en er alltaf hægt að rifja upp. Áhrif fyrirtækja eru líka mikil og geta verið mjög jákvæð gagnvart lýðheilsu. Flest fyrirtæki í dag vilja sýna samfélagslega ábyrgð og sú ábyrgð getur sannarlega snúið að lýðheilsumálum. Til að fækka krabbameinstilvikum þarf að taka höndum saman. Krabbameinsfélagið hvetur alla til að kynna sér áhættuþætti krabbameina og gera það sem hægt er að gera til að draga úr áhættu. Félagið hvetur stjórnvöld sérstaklega til dáða; að sýna kjark sinn í verki, þannig að lýðheilsa og forvarnir hafi forgang í áætlanagerð og stefnumótun og stefna stjórnvalda og aðgerðir miði að því að auðvelda fólki að taka heilsueflandi ákvarðanir í daglegu lífi. Félagið hvetur einnig fyrirtækin í landinu til að sýna samfélagslega ábyrgð í verki og vinna að metnaðarfullum markmiðum sem miða að bættri lýðheilsu. Með samstilltu átaki getum við bætt lýðheilsu þjóðarinnar og fækkað krabbameinum. Á heimasíðu Krabbameinsfélagsins má sjá upplýsingar um áhættuþætti krabbameina og lífsstíl sem dregur úr krabbameinsáhættu. Nú stendur yfir evrópska krabbameinsvikan (European week against cancer). Þá vekja evrópsk krabbameinsfélög athygli á ýmsum þáttum sem skipta máli í því marghliða verkefni sem krabbamein er. Höfundur er sjúkraþjálfari og lýðheilsufræðingur og teymisstjóri fræðslu og forvarna hjá Krabbameinsfélaginu.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun