Langþráð lausn úr ofbeldishjúskap Hanna Katrín Friðriksson skrifar 30. júní 2023 06:31 Um helgina dregur til tíðinda. Þá taka loksins gildi lög sem auðvelda lögskilnað, bæði fyrir þolendur ofbeldis í nánu sambandi og fyrir fólk sem er sammála um að leita skilnaðar. Aðdragandinn er frumvarp sem Jón Steindór Valdimarsson, þáverandi þingmaður Viðreisnar, lagði fyrst fram í nóvember 2019 og undirrituð endurflutti fyrir rúmu ári síðan. Þegar málið var flutt í fyrst benti Jón Steindór á að ofbeldi innan veggja heimilis sé sennilega eitt algengasta ofbeldisbrotið sem framið er á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur löggjöfin til þessa ekki tryggt þolendum nógu greiðar leiðir til að losna úr slíkum ofbeldishjúskap. Heimilisofbeldi og takmörkuð réttarvernd Sérstaða þessara brota felst þannig ekki síst í því hve erfitt hefur verið fyrir þolendur að komast undan ofbeldinu. Birtingamyndin er flókin og margþætt, bæði í formi líkamsmeiðinga en einnig í formi kynferðislegs, andlegs og fjárhagslegs ofbeldis svo dæmi séu nefnd. Í lögunum til þessa hefur verið þröng heimild til þess að krefjast lögskilnaðar ef annað hjóna hefur orðið uppvíst að líkamsárás eða kynferðisbroti sem bitnar á hinu eða barni sem býr hjá þeim. Andlegt, fjárhagslegt og stafrænt ofbeldi hefur þannig verið undanskilið í lögunum. Ein þungbærasta takmörkunin á þessari heimild hefur verið að lögin hafa krafist þess að gerandinn samþykkti að óska skilnaðar á grundvelli brota sinna. Þetta hefur gilt jafnvel þótt gerandinn hafi hlotið dóm fyrir brotin. Þannig hefur fólk sem hefur beitt ofbeldi í hjónabandi haft í hendi sér að draga skilnaðarferlið á langinn og þannig ílengja ofbeldið í garð maka. Hjónabandið er mikilvæg grunneining í samfélaginu okkar og nauðsynlegt að um það gildi skýr lög og reglur. Lögunum ber þó líka að endurspegla tíðarandann og veita þolendum ofbeldis nauðsynlega og fullnægjandi vernd. Frumvarpið varð að lögum Þegar dró að þinglokum síðasta sumar var útlit fyrir að meirihluti væri á Alþingi fyrir því að samþykkja lögin. Þá bárust athugasemdir frá dómsmálaráðuneytinu sem taldi að með frumvarpinu væri gengið of langt í að standa vörð um hagsmuni þolenda heimilisofbeldis og að sýslumaður myndi ekki geta lagt mat á það hvenær ofbeldi væri framið og hvenær ekki. Þótt ég hafi ekki sammála því mati var það forsenda stuðnings meirihlutans að brugðist yrði við athugasemdunum. Eftir mikil samskipti við ráðuneytið og milli flokka var lendingin þríþætt. Í fyrsta lagi að sýslumaður getur veitt lögskilnað ef maki gengst við ofbeldi sínu en einnig ef hann hefur hlotið dóm fyrir það. Í öðru lagi að þegar önnur mál fara fyrir dóm skuli alltaf veita flýtimeðferð, þar sem gögn eins og útkall lögreglu vegna heimilisofbeldis, áverkavottorð, sálfræðimat og heildarmat á aðstæðum séu fullnægjandi til að tryggja þolanda ofbeldisins lögskilnað. Í þriðja lagi að gildistöku laganna yrði seinkað um eitt ár til þess að sýslumenn og aðrir framkvæmdaraðilar laganna fengju tækifæri til að aðlaga málsmeðferð sína hinni breyttu umgjörð. Það ár er nú liðið og lögin taka gildi 1. júlí 2023. Þá er ónefnd sú mikilvæga breyting að með nýju lögunum þurfa þolendur ofbeldis ekki lengur að fara í gegnum skilnað að borði og sæng eða sáttaumleitanaferli heldur eingöngu hafa samráð um forsjá barna. Skilnaður þegar fólk er sammála Á sama tíma og við fögnum gildistöku laganna – áfangasigri í baráttunni fyrir aukinni réttarvernd þolenda ofbeldis – er líka ástæða til að fagna öðrum hluta laganna. Nýju lögin tryggja hjónum rétt til lögskilnaðar, án undanfarandi skilnaðar að borði og sæng, ef þau eru sammála um það og hafa náð samkomulagi um skipan forsjár barna og skiptingu eigna. Þessi hluti laganna var fyrst lagður fram af Andrési Inga Jónssyni, þingmanni Pírata, en sameinaður frumvarpi Viðreisnar fyrir ári síðan. Það er bæði réttlætis- og frelsismál, enda er það ekki hlutverk hins opinbera að takmarka heimild hjóna til lögskilnaðar ef engir sérstakir hagsmunir eru fyrir hendi sem krefjast slíkra takmarkana. Alveg eins og fólk á að geta gift sig ef það vill þá á það að geta skilið ef það vill. Hin nýju lög, sem taka gildi á morgun, tryggja þannig einfaldan og fljótlegan skilnað fólks sem er sammála um þann verknað til viðbótar við að auðvelda þolendum ofbeldis í hjónabandi til muna að losa sig úr þeim aðstæðum. Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heimilisofbeldi Viðreisn Hanna Katrín Friðriksson Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Um helgina dregur til tíðinda. Þá taka loksins gildi lög sem auðvelda lögskilnað, bæði fyrir þolendur ofbeldis í nánu sambandi og fyrir fólk sem er sammála um að leita skilnaðar. Aðdragandinn er frumvarp sem Jón Steindór Valdimarsson, þáverandi þingmaður Viðreisnar, lagði fyrst fram í nóvember 2019 og undirrituð endurflutti fyrir rúmu ári síðan. Þegar málið var flutt í fyrst benti Jón Steindór á að ofbeldi innan veggja heimilis sé sennilega eitt algengasta ofbeldisbrotið sem framið er á Íslandi. Þrátt fyrir það hefur löggjöfin til þessa ekki tryggt þolendum nógu greiðar leiðir til að losna úr slíkum ofbeldishjúskap. Heimilisofbeldi og takmörkuð réttarvernd Sérstaða þessara brota felst þannig ekki síst í því hve erfitt hefur verið fyrir þolendur að komast undan ofbeldinu. Birtingamyndin er flókin og margþætt, bæði í formi líkamsmeiðinga en einnig í formi kynferðislegs, andlegs og fjárhagslegs ofbeldis svo dæmi séu nefnd. Í lögunum til þessa hefur verið þröng heimild til þess að krefjast lögskilnaðar ef annað hjóna hefur orðið uppvíst að líkamsárás eða kynferðisbroti sem bitnar á hinu eða barni sem býr hjá þeim. Andlegt, fjárhagslegt og stafrænt ofbeldi hefur þannig verið undanskilið í lögunum. Ein þungbærasta takmörkunin á þessari heimild hefur verið að lögin hafa krafist þess að gerandinn samþykkti að óska skilnaðar á grundvelli brota sinna. Þetta hefur gilt jafnvel þótt gerandinn hafi hlotið dóm fyrir brotin. Þannig hefur fólk sem hefur beitt ofbeldi í hjónabandi haft í hendi sér að draga skilnaðarferlið á langinn og þannig ílengja ofbeldið í garð maka. Hjónabandið er mikilvæg grunneining í samfélaginu okkar og nauðsynlegt að um það gildi skýr lög og reglur. Lögunum ber þó líka að endurspegla tíðarandann og veita þolendum ofbeldis nauðsynlega og fullnægjandi vernd. Frumvarpið varð að lögum Þegar dró að þinglokum síðasta sumar var útlit fyrir að meirihluti væri á Alþingi fyrir því að samþykkja lögin. Þá bárust athugasemdir frá dómsmálaráðuneytinu sem taldi að með frumvarpinu væri gengið of langt í að standa vörð um hagsmuni þolenda heimilisofbeldis og að sýslumaður myndi ekki geta lagt mat á það hvenær ofbeldi væri framið og hvenær ekki. Þótt ég hafi ekki sammála því mati var það forsenda stuðnings meirihlutans að brugðist yrði við athugasemdunum. Eftir mikil samskipti við ráðuneytið og milli flokka var lendingin þríþætt. Í fyrsta lagi að sýslumaður getur veitt lögskilnað ef maki gengst við ofbeldi sínu en einnig ef hann hefur hlotið dóm fyrir það. Í öðru lagi að þegar önnur mál fara fyrir dóm skuli alltaf veita flýtimeðferð, þar sem gögn eins og útkall lögreglu vegna heimilisofbeldis, áverkavottorð, sálfræðimat og heildarmat á aðstæðum séu fullnægjandi til að tryggja þolanda ofbeldisins lögskilnað. Í þriðja lagi að gildistöku laganna yrði seinkað um eitt ár til þess að sýslumenn og aðrir framkvæmdaraðilar laganna fengju tækifæri til að aðlaga málsmeðferð sína hinni breyttu umgjörð. Það ár er nú liðið og lögin taka gildi 1. júlí 2023. Þá er ónefnd sú mikilvæga breyting að með nýju lögunum þurfa þolendur ofbeldis ekki lengur að fara í gegnum skilnað að borði og sæng eða sáttaumleitanaferli heldur eingöngu hafa samráð um forsjá barna. Skilnaður þegar fólk er sammála Á sama tíma og við fögnum gildistöku laganna – áfangasigri í baráttunni fyrir aukinni réttarvernd þolenda ofbeldis – er líka ástæða til að fagna öðrum hluta laganna. Nýju lögin tryggja hjónum rétt til lögskilnaðar, án undanfarandi skilnaðar að borði og sæng, ef þau eru sammála um það og hafa náð samkomulagi um skipan forsjár barna og skiptingu eigna. Þessi hluti laganna var fyrst lagður fram af Andrési Inga Jónssyni, þingmanni Pírata, en sameinaður frumvarpi Viðreisnar fyrir ári síðan. Það er bæði réttlætis- og frelsismál, enda er það ekki hlutverk hins opinbera að takmarka heimild hjóna til lögskilnaðar ef engir sérstakir hagsmunir eru fyrir hendi sem krefjast slíkra takmarkana. Alveg eins og fólk á að geta gift sig ef það vill þá á það að geta skilið ef það vill. Hin nýju lög, sem taka gildi á morgun, tryggja þannig einfaldan og fljótlegan skilnað fólks sem er sammála um þann verknað til viðbótar við að auðvelda þolendum ofbeldis í hjónabandi til muna að losa sig úr þeim aðstæðum. Höfundur er þingflokksformaður Viðreisnar.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun