Sjö af hverjum tíu Íslendingum í yfirþyngd eða offitu Kolbeinn Tumi Daðason skrifar 3. júní 2024 10:30 Kristján Þór Magnússon fer yfir málin með Sölva Tryggvasyni. Kristján Þór Gunnarsson læknir, segir Ísland statt í miðjum faraldri samfélags- og lífsstílssjúkdóma. Kristján, sem er nýjasti gesturinn í podcasti Sölva Tryggvasonar, segist tími til kominn að samfélagið allt taki gagngera umræðu um samfélagið okkar og lifnaðarhættina, enda bendi allar undirliggjandi tölur til þess að við séum sífellt að verða veikari. „Við erum nú þegar í faraldri samfélags- og lífsstílssjúkdóma. Ef við tökum bara nokkrar tölur, þá eru 70% Íslendinga í yfirþyngd eða offitu. 30 prósent barna eru í yfirþyngd eða offitu. Sykursýki tvö hefur verið að rjúka upp, hjarta- og æðasjúkdómar sömuleiðis og svo er það andlega hliðin. Þunglyndi, kvíði, streita, kulnun og fleira. Þar er líka faraldur í gangi og það er augljóst að eitthvað mikið þarf að breytast. Ég sem heimilislæknir hef verið að skoða þetta mikið í mínum störfum og geri mitt besta til að reyna að greina þetta og hjálpa fólki eins og ég get. Fyrir mér eru þetta einkum fimm þættir. Það er matarræði, hreyfingarleysi, langvinn streita, of lítill eða lélegur svefn og svo náttúruleysi eða of lítill tími í náttúru og beru lofti,“ segir Kristján, sem segir að við séum á engan hátt hönnuð fyrir þá lifnaðarhætti sem þyki eðlilegir í dag. „Samfélagið sem við erum búin að sníða okkur er orðið uppfullt af streitu og hraða, of miklum skjátíma, gjörunnum matvælum og fleiri hlutum sem gera okkur ekki gott. Við höfum gleymt því að við erum lífverur sem höfum verið í okkar náttúrulega umhverfi í þúsundir ára. Í tugþúsundir ára var þetta nánast alveg eins, svo hefur þetta breyst gríðarlega hratt, sérstaklega frá iðnbyltingunni. En á síðustu 50 árum hafa lifnaðarhættir okkar breyst á ljóshraða. Í grunninn erum við sömu lífverur og við höfum alltaf verið, en allt í umhverfinu er búið að breytast og tölurnar tala sínu máli. Við erum ekki hönnuð fyrir að borða gervimat, vera í gervibirtu og hafa stanslaust aðgengi að verksmiðjuframleiddum mat í 24 tíma á sólarhring. Við verðum að gera eitthvað til að breyta þessu. Ef við myndum bjóða dýrum upp á lifnaðarhættina okkar á vesturlöndum almennt yrðum við líklega kærð fyrir dýraníð.“ Kristján segir að staðan sé orðin grafalvarleg og ef fram haldi sem horfi muni ekkert heilbrigðiskerfi ráða við að eiga við alla þessa sjúkdóma: „Um 80% af kostnaði heilbrigðiskerfa í Evrópu er vegna þess sem kallað er ósmitbærir sjúkdómar. Það sem hefur verið kallað lífsstílssjúkdómar, en ég vil frekar kalla samfélagssjúkdóma. Og þetta er bara á leiðinni beint upp, þannig að við stefnum einfaldlega í þá stöðu að ekkert kerfi mun ráða við þetta. Heilbrigðiskerfin munu sligast ef við gerum ekki eitthvað í málunum. Fyrir mér verðum við að byrja miklu fyrr á forvörnum og grípa inn í áður en fólk er komið með þessa sjúkdóma og skaðinn er skeður.“ Kristján segir að við höfum hægt og rólega vanist einhverju sem er alls ekki eðlilegt. Normalisering á óhollu matarræði, miklum skjátíma, litlum svefni og fleiri hlutum þýði ekki að við eigum að halda áfram á sömu braut. „Það er bara afstætt hvað við teljum eðlilegt eða „normal“. Við verðum samdauna einhverju sem er kannski bara mjög óeðlilegt, en smám saman fer okkur að finnast það eðlilegt. Hvort sem það er að vera með aðgang að unnum mat í 24 tíma á dag, keyrsla á of litlum svefni og orkudrykkjum, eða bara hraðinn í samfélaginu almennt. Við höfum hægt og rólega verið að breyta öllu í okkar lifnaðarháttum án þess að fara í gagngera umræðu um hvar það endar. Eitt er svo hvert við fullorðna fólkið erum komin, en svo er alveg önnur umræða sem snýr að börnum. Við sjáum aukin svefnvandamál, kvíða og margt fleira hjá börnum og unglingum. Ef við fullorðna fólkið eigum erfitt með að stýra notkun okkar á símum og því hvernig við borðum, getum við rétt ímyndað okkur hversu erfitt þetta er fyrir börn. Ég held að það vakni enginn krakki eða unglingur og ákveði að vera 8 tíma á TikTok þann daginn. En algóritmarnir eru hannaðir þannig að þau eiga lítinn séns,” segir Kristján. Hann kallar eftir því að við sem samfélag tökum þessa umræðu og horfumst í augu við hlutina eins og þeir eru. ,,Ég hef stundum tekið á mig að vera leiðinlegi kallinn þegar kemur að því að benda á slæman lífsstíl og áhrif gjörunninna matvæla. Það verður einhver að taka að sér það hlutverk að tala um þessa hluti eins og þeir eru. Margt sem ég lærði í mínu grunnnámi er orðið úrelt og við vitum betur núna. Vísindi eru mannanna verk og taka breytingum. Við sjáum hvernig þróunin hefur verið á undanförnum áratugum í hinum vestræna heimi og það er augljóst að við verðum að gera eitthvað til að grípa í taumana og búa til samfélög þar sem lífsstíll okkar verður heilbrigðari.” Hægt er að nálgast viðtalið við Kristján og öll viðtöl og podköst Sölva Tryggvasonar inni á solvitryggva.is Heilbrigðismál Podcast með Sölva Tryggva Mest lesið 8,8 stiga skjálfti í Rússlandi: Flóðbylgjuviðvaranir gefnar út víða um Kyrrahaf Erlent Ákærð fyrir að bana föður og tilraun til að bana móður Innlent Fjöldi ferðamanna slíkur að rotþróin ræður ekki við það Innlent „Hann stal henni“ Erlent Veðurspáin fyrir helgina að skána Innlent Langþreyttur á bensínbrúsum og „bílakirkjugarði“ Innlent Pokrovsk riðar til falls Erlent Lögreglan leitar þessara manna Innlent Vill greiða sex milljarða tryggingu til að losna úr haldi Erlent Stöðfirðingar þreyttir á ferðamönnum sem geri þarfir sínar um allan bæ Innlent Fleiri fréttir Lögreglan leitar upplýsinga um þennan mann Lögreglan leitar þessara manna Eldur kviknaði í hjúkrunarheimili á Höfn Stöðfirðingar þreyttir á ferðamönnum sem geri þarfir sínar um allan bæ Fagnar tillögu Sigurjóns og segir veiðiráðgjöf Hafró ranga Langþreyttur á bensínbrúsum og „bílakirkjugarði“ Úkraínumenn vilja fá Íslendinga í almannavarnabandalag Risaskjálfti í Kyrrahafi og bensínbrúsabílar í Breiðholti Ákærð fyrir að bana föður og tilraun til að bana móður Skýrsla Guðlaugs Þórs frá 2018: „Aðildarviðræðunum var ekki formlega slitið“ Veðurspáin fyrir helgina að skána Fjallabaksleið syðri lokuð vegna vatnavaxta Engin nóróveira í Laugarvatni Fjöldi ferðamanna slíkur að rotþróin ræður ekki við það Reyndi að skemma bíl og hljóp svo undan lögreglu Brennisteinsdíoxíð gæti borist um suðvesturhornið Ísland og Palestína gera samkomulag um samstarf Fundu týnda brú við Suðurlandsbraut Engin framlög til jarðganga en óljós áform um innviðafélag Hvað á að gera um Verslunarmannahelgina? Þyrlan kölluð út vegna fjórhjólaslyss Ökumaður stöðvaður og kærður fyrir fjölmörg umferðalagabrot Lauma sér inn í útfarir og senda kirkjuvörðum fingurinn Versta sviðsmyndin, galið greiðslumat og óvæntur fundur Fimm prósent fallið fyrir ástarsvikum Halla og Björn ætla til Nýja Íslands Engin fjármögnun gereyðingarvopna á Íslandi Enn varað við svikapóstum: „Við hlökkum til að fá jákvæða svörun frá þér“ Samstarfið við Íra og Frakka tímafrekt Hefja gjaldtöku við höfnina í Stykkishólmi Sjá meira
„Við erum nú þegar í faraldri samfélags- og lífsstílssjúkdóma. Ef við tökum bara nokkrar tölur, þá eru 70% Íslendinga í yfirþyngd eða offitu. 30 prósent barna eru í yfirþyngd eða offitu. Sykursýki tvö hefur verið að rjúka upp, hjarta- og æðasjúkdómar sömuleiðis og svo er það andlega hliðin. Þunglyndi, kvíði, streita, kulnun og fleira. Þar er líka faraldur í gangi og það er augljóst að eitthvað mikið þarf að breytast. Ég sem heimilislæknir hef verið að skoða þetta mikið í mínum störfum og geri mitt besta til að reyna að greina þetta og hjálpa fólki eins og ég get. Fyrir mér eru þetta einkum fimm þættir. Það er matarræði, hreyfingarleysi, langvinn streita, of lítill eða lélegur svefn og svo náttúruleysi eða of lítill tími í náttúru og beru lofti,“ segir Kristján, sem segir að við séum á engan hátt hönnuð fyrir þá lifnaðarhætti sem þyki eðlilegir í dag. „Samfélagið sem við erum búin að sníða okkur er orðið uppfullt af streitu og hraða, of miklum skjátíma, gjörunnum matvælum og fleiri hlutum sem gera okkur ekki gott. Við höfum gleymt því að við erum lífverur sem höfum verið í okkar náttúrulega umhverfi í þúsundir ára. Í tugþúsundir ára var þetta nánast alveg eins, svo hefur þetta breyst gríðarlega hratt, sérstaklega frá iðnbyltingunni. En á síðustu 50 árum hafa lifnaðarhættir okkar breyst á ljóshraða. Í grunninn erum við sömu lífverur og við höfum alltaf verið, en allt í umhverfinu er búið að breytast og tölurnar tala sínu máli. Við erum ekki hönnuð fyrir að borða gervimat, vera í gervibirtu og hafa stanslaust aðgengi að verksmiðjuframleiddum mat í 24 tíma á sólarhring. Við verðum að gera eitthvað til að breyta þessu. Ef við myndum bjóða dýrum upp á lifnaðarhættina okkar á vesturlöndum almennt yrðum við líklega kærð fyrir dýraníð.“ Kristján segir að staðan sé orðin grafalvarleg og ef fram haldi sem horfi muni ekkert heilbrigðiskerfi ráða við að eiga við alla þessa sjúkdóma: „Um 80% af kostnaði heilbrigðiskerfa í Evrópu er vegna þess sem kallað er ósmitbærir sjúkdómar. Það sem hefur verið kallað lífsstílssjúkdómar, en ég vil frekar kalla samfélagssjúkdóma. Og þetta er bara á leiðinni beint upp, þannig að við stefnum einfaldlega í þá stöðu að ekkert kerfi mun ráða við þetta. Heilbrigðiskerfin munu sligast ef við gerum ekki eitthvað í málunum. Fyrir mér verðum við að byrja miklu fyrr á forvörnum og grípa inn í áður en fólk er komið með þessa sjúkdóma og skaðinn er skeður.“ Kristján segir að við höfum hægt og rólega vanist einhverju sem er alls ekki eðlilegt. Normalisering á óhollu matarræði, miklum skjátíma, litlum svefni og fleiri hlutum þýði ekki að við eigum að halda áfram á sömu braut. „Það er bara afstætt hvað við teljum eðlilegt eða „normal“. Við verðum samdauna einhverju sem er kannski bara mjög óeðlilegt, en smám saman fer okkur að finnast það eðlilegt. Hvort sem það er að vera með aðgang að unnum mat í 24 tíma á dag, keyrsla á of litlum svefni og orkudrykkjum, eða bara hraðinn í samfélaginu almennt. Við höfum hægt og rólega verið að breyta öllu í okkar lifnaðarháttum án þess að fara í gagngera umræðu um hvar það endar. Eitt er svo hvert við fullorðna fólkið erum komin, en svo er alveg önnur umræða sem snýr að börnum. Við sjáum aukin svefnvandamál, kvíða og margt fleira hjá börnum og unglingum. Ef við fullorðna fólkið eigum erfitt með að stýra notkun okkar á símum og því hvernig við borðum, getum við rétt ímyndað okkur hversu erfitt þetta er fyrir börn. Ég held að það vakni enginn krakki eða unglingur og ákveði að vera 8 tíma á TikTok þann daginn. En algóritmarnir eru hannaðir þannig að þau eiga lítinn séns,” segir Kristján. Hann kallar eftir því að við sem samfélag tökum þessa umræðu og horfumst í augu við hlutina eins og þeir eru. ,,Ég hef stundum tekið á mig að vera leiðinlegi kallinn þegar kemur að því að benda á slæman lífsstíl og áhrif gjörunninna matvæla. Það verður einhver að taka að sér það hlutverk að tala um þessa hluti eins og þeir eru. Margt sem ég lærði í mínu grunnnámi er orðið úrelt og við vitum betur núna. Vísindi eru mannanna verk og taka breytingum. Við sjáum hvernig þróunin hefur verið á undanförnum áratugum í hinum vestræna heimi og það er augljóst að við verðum að gera eitthvað til að grípa í taumana og búa til samfélög þar sem lífsstíll okkar verður heilbrigðari.” Hægt er að nálgast viðtalið við Kristján og öll viðtöl og podköst Sölva Tryggvasonar inni á solvitryggva.is
Heilbrigðismál Podcast með Sölva Tryggva Mest lesið 8,8 stiga skjálfti í Rússlandi: Flóðbylgjuviðvaranir gefnar út víða um Kyrrahaf Erlent Ákærð fyrir að bana föður og tilraun til að bana móður Innlent Fjöldi ferðamanna slíkur að rotþróin ræður ekki við það Innlent „Hann stal henni“ Erlent Veðurspáin fyrir helgina að skána Innlent Langþreyttur á bensínbrúsum og „bílakirkjugarði“ Innlent Pokrovsk riðar til falls Erlent Lögreglan leitar þessara manna Innlent Vill greiða sex milljarða tryggingu til að losna úr haldi Erlent Stöðfirðingar þreyttir á ferðamönnum sem geri þarfir sínar um allan bæ Innlent Fleiri fréttir Lögreglan leitar upplýsinga um þennan mann Lögreglan leitar þessara manna Eldur kviknaði í hjúkrunarheimili á Höfn Stöðfirðingar þreyttir á ferðamönnum sem geri þarfir sínar um allan bæ Fagnar tillögu Sigurjóns og segir veiðiráðgjöf Hafró ranga Langþreyttur á bensínbrúsum og „bílakirkjugarði“ Úkraínumenn vilja fá Íslendinga í almannavarnabandalag Risaskjálfti í Kyrrahafi og bensínbrúsabílar í Breiðholti Ákærð fyrir að bana föður og tilraun til að bana móður Skýrsla Guðlaugs Þórs frá 2018: „Aðildarviðræðunum var ekki formlega slitið“ Veðurspáin fyrir helgina að skána Fjallabaksleið syðri lokuð vegna vatnavaxta Engin nóróveira í Laugarvatni Fjöldi ferðamanna slíkur að rotþróin ræður ekki við það Reyndi að skemma bíl og hljóp svo undan lögreglu Brennisteinsdíoxíð gæti borist um suðvesturhornið Ísland og Palestína gera samkomulag um samstarf Fundu týnda brú við Suðurlandsbraut Engin framlög til jarðganga en óljós áform um innviðafélag Hvað á að gera um Verslunarmannahelgina? Þyrlan kölluð út vegna fjórhjólaslyss Ökumaður stöðvaður og kærður fyrir fjölmörg umferðalagabrot Lauma sér inn í útfarir og senda kirkjuvörðum fingurinn Versta sviðsmyndin, galið greiðslumat og óvæntur fundur Fimm prósent fallið fyrir ástarsvikum Halla og Björn ætla til Nýja Íslands Engin fjármögnun gereyðingarvopna á Íslandi Enn varað við svikapóstum: „Við hlökkum til að fá jákvæða svörun frá þér“ Samstarfið við Íra og Frakka tímafrekt Hefja gjaldtöku við höfnina í Stykkishólmi Sjá meira