Afstaða fólks með fötlun til dánaraðstoðar Ingrid Kuhlman skrifar 8. júní 2024 08:01 Umræðan um dánaraðstoð kallar á víðtækt samtal ólíkra hópa samfélagsins. Einn hópur sem hefur lýst yfir áhyggjum af mögulegri lögleiðingu dánaraðstoðar er fólk með fötlun. Í þeim löndum þar sem dánaraðstoð er til umræðu hafa komið fram varnaðarorð frá hagsmunasamtökum fatlaðra. Áhyggjur þeirra snúa meðal annars að því að löggjöf um dánaraðstoð sé ótímabær, siðferðilega röng og í grundvallararatriðum óæskileg. Tryggja þarf að allar lagalegar útfærslur dánaraðstoðar verði gerðar með það að markmiði að vernda viðkvæma hópa og styrkja rétt þeirra til að lifa með reisn. Í þessari grein er brugðist við þeim varnarðarorðum sem komið hafa fram frá hagsmunasamtökum fatlaðra. „Bæta þurfi félagslegar aðstæður fólks með fötlun“ Ein af lykilrökunum fólks með fötlun gegn dánaraðstoð eru þau að nauðsynlegt sé, áður en dánaraðstoð verði heimiluð, að gera grundvallarbreytingar á heilbrigðis- og félagsþjónustunni til að útrýma mismunun gagnvart fólki með fötlun. Tryggja þurfi að allir búi við öruggt stuðningsnet og góð lífskjör, hafi greiðan aðgang að nauðsynlegri þjónustu og geti tekið virkan þátt í samfélaginu. Ef fólki með fötlun er ekki tryggt þetta grundvallaröryggi gæti það litið á dánaraðstoð sem flóttaúrræði frá ófullnægjandi aðstæðum sínum. Með því að fjarlægja þær hindranir sem fólk með fötlun stendur frammi fyrir og hjálpa því að lifa með reisn þurfi það ekki lengur að biðja um dánaraðstoð þar sem líf þess væri bærilegra. Hér er fólki með fötlun og fólki sem er óbærilega kvalið blandað saman. Það eru ekki samfélagslegir erfiðleikar sem fá fólk til að biðja um dánaraðstoð heldur óbærilegar þjáningar og vanlíðan á lokastigum lífsins, oftast vegna ólæknandi sjúkdóma. Jafnvel þótt samfélagið tæki skref í átt að því að bæta lífskjör og aðstæður þessara einstaklinga hyrfu ekki þjáningarnar. Þeir sem eru eingöngu með fötlun, án ólæknandi sjúkdóms eða óbærilegra þjáninga, myndu ekki uppfylla ströng lagaleg skilyrði sem sett eru fyrir dánaraðstoð. „Dánaraðstoð skapar utanaðkomandi þrýsting“ Ein af megináhyggjum sem vakna í tengslum við umræðuna um dánaraðstoð er sá ótti að einstaklingar sem upplifa sig sem byrði á samfélaginu eða sínum nánustu, t.d. fjárhagslega eða vegna mikillar umönnunar, geti fundið fyrir þrýstingi til að íhuga dánaraðstoð sem valkost. Í samfélaginu ríki gjarnan þekkingar- og skilningsleysi í garð fólks með fötlun. Valkosturinn um dánaraðstoð gæti því óbeint sent út þau skilaboð að líf fólks með fötlun sé minna virði en líf annarra þjóðfélagsþegna. Lögleiðing dánaraðstoðar myndi þannig leiða til þess að fólk með fötlun þyrfti að réttlæta tilvist sína eða ákvörðun um að lifa. Enginn ætti nokkurn tímann að vera settur í þá stöðu að þurfa að réttlæta eigin tilvist. Jafnrétti til lífsgæða og tækifæri til að njóta lífsins til fulls ætti að vera tryggt öllum, án undantekninga. Enginn ætti að upplifa þrýsting, hvort sem er frá læknum, aðstandendum eða öðrum, til að binda enda á líf sitt enda væri það ósiðlegt. Ákvörðun um dánaraðstoð þarf að vera sjálfviljug, byggð á upplýstu samþykki, og tekin án utanaðkomandi þrýstings. Í löndum þar sem dánaraðstoð er leyfð er mikið lagt upp úr því að fræða læknisstéttina um mikilvægi þess að hafa opnar og heiðarlegar samræður við sjúklinga um óskir þeirra og þarfir. Þetta felur í sér samtal um ástæður og hvata sjúklingsins til að óska eftir dánaraðstoð svo hægt sé að staðfesta að ákvörðunin sé tekin af sjálfstæðum vilja, vel ígrunduð og án utanaðkomandi þrýstings. „Dánaraðstoð er leið samfélagsins til að losna við fólk með fötlun“ Stundum er því haldið fram að dánaraðstoð sé aðferð samfélagsins til að losa sig við fólk með fötlun, líkt og gerðist í Þýskalandi á tímum nasistastjórnarinnar. Að líkja dánaraðstoð við grófar og grimmar aðgerðir fortíðar er ekki aðeins villandi heldur beinlínis skaðlegt. Slíkar samanburður gefur ranga mynd af eðli og markmiðum dánaraðstoðar í nútímasamfélagi. Dánaraðstoð grundvallast á djúpri virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti og mannhelgi hvers einstaklings. Hún er valmöguleiki fyrir einstaklinga sem þjást af ólæknandi sjúkdómum og upplifa að lífsgæði þeirra séu ekki lengur viðunandi. Ef dánaraðstoð yrði heimiluð á Íslandi, líkt og gert hefur verið í átta löndum í Evrópu, Eyjaálfu, Kanada, Kúbu, tveimur löndum í Suður-Ameríku og 11 fylkjum í Bandaríkjunum, myndu ströng skilyrði og skýrir verkferlar tryggja að ákvörðun um dánaraðstoð væri aðeins tekin af einstaklingnum sjálfum, út frá hans eigin mati á lífsgæðum og persónulegum óskum. Aldrei yrði farið gegn vilja einstaklings á neinn hátt. Enginn læknir má eða myndi veita dánaraðstoð án þess að hafa fyrst gengið úr skugga um að allar lagalegar kröfur um samþykki og skilyrði væru uppfyllt. Dánaraðstoð mun því ekki vera misnotuð sem leið til að „losa sig við“ fólk heldur sem valkostur fyrir fólk sem vill ljúka lífinu á eigin forsendum. Enginn mun vera þvingaður til að þiggja dánaraðstoð gegn vilja sínum, hvorki fólk með fötlun né aðrir. Stuðlum að góðri og upplýstri umræðu Mikilvægt er að eiga góða, upplýsta og faglega umræðu um dánaraðstoð með þátttöku allra hagsmunaaðila: fólks með fötlun, heilbrigðisstarfsmanna, hagsmunasamtaka sjúklinga, stjórnmálamanna og samfélagsins í heild. Slík nálgun tryggir að mismunandi sjónarhorn og reynsla sé tekin með í reikninginn, sem er lykilatriði í að byggja upp samfélag sem virðir réttindi og mannhelgi hvers og eins. Lífsvirðing leggur áherslu á mikilvægi þess að dánaraðstoð sé skoðuð sem mannúðlegur valkostur. Félagið berst ekki fyrir þvi að sem flestir velji dánaraðstoð, eingöngu að hún standi þeim örfáu til boða sem þrá lífslok vegna óbærilegra þjáninga. Samfélagið í heild þarf að vinna saman að því að skapa umhverfi þar sem umræður um dánaraðstoð og aðrar viðkvæmar ákvarðanir í lok lífs eru byggðar á skilningi, samkennd og virðingu fyrir mannlegri reisn. Höfundur er formaður Lífsvirðingar, félags sem berst fyrir löggjöf um dánaraðstoð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ingrid Kuhlman Dánaraðstoð Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Umræðan um dánaraðstoð kallar á víðtækt samtal ólíkra hópa samfélagsins. Einn hópur sem hefur lýst yfir áhyggjum af mögulegri lögleiðingu dánaraðstoðar er fólk með fötlun. Í þeim löndum þar sem dánaraðstoð er til umræðu hafa komið fram varnaðarorð frá hagsmunasamtökum fatlaðra. Áhyggjur þeirra snúa meðal annars að því að löggjöf um dánaraðstoð sé ótímabær, siðferðilega röng og í grundvallararatriðum óæskileg. Tryggja þarf að allar lagalegar útfærslur dánaraðstoðar verði gerðar með það að markmiði að vernda viðkvæma hópa og styrkja rétt þeirra til að lifa með reisn. Í þessari grein er brugðist við þeim varnarðarorðum sem komið hafa fram frá hagsmunasamtökum fatlaðra. „Bæta þurfi félagslegar aðstæður fólks með fötlun“ Ein af lykilrökunum fólks með fötlun gegn dánaraðstoð eru þau að nauðsynlegt sé, áður en dánaraðstoð verði heimiluð, að gera grundvallarbreytingar á heilbrigðis- og félagsþjónustunni til að útrýma mismunun gagnvart fólki með fötlun. Tryggja þurfi að allir búi við öruggt stuðningsnet og góð lífskjör, hafi greiðan aðgang að nauðsynlegri þjónustu og geti tekið virkan þátt í samfélaginu. Ef fólki með fötlun er ekki tryggt þetta grundvallaröryggi gæti það litið á dánaraðstoð sem flóttaúrræði frá ófullnægjandi aðstæðum sínum. Með því að fjarlægja þær hindranir sem fólk með fötlun stendur frammi fyrir og hjálpa því að lifa með reisn þurfi það ekki lengur að biðja um dánaraðstoð þar sem líf þess væri bærilegra. Hér er fólki með fötlun og fólki sem er óbærilega kvalið blandað saman. Það eru ekki samfélagslegir erfiðleikar sem fá fólk til að biðja um dánaraðstoð heldur óbærilegar þjáningar og vanlíðan á lokastigum lífsins, oftast vegna ólæknandi sjúkdóma. Jafnvel þótt samfélagið tæki skref í átt að því að bæta lífskjör og aðstæður þessara einstaklinga hyrfu ekki þjáningarnar. Þeir sem eru eingöngu með fötlun, án ólæknandi sjúkdóms eða óbærilegra þjáninga, myndu ekki uppfylla ströng lagaleg skilyrði sem sett eru fyrir dánaraðstoð. „Dánaraðstoð skapar utanaðkomandi þrýsting“ Ein af megináhyggjum sem vakna í tengslum við umræðuna um dánaraðstoð er sá ótti að einstaklingar sem upplifa sig sem byrði á samfélaginu eða sínum nánustu, t.d. fjárhagslega eða vegna mikillar umönnunar, geti fundið fyrir þrýstingi til að íhuga dánaraðstoð sem valkost. Í samfélaginu ríki gjarnan þekkingar- og skilningsleysi í garð fólks með fötlun. Valkosturinn um dánaraðstoð gæti því óbeint sent út þau skilaboð að líf fólks með fötlun sé minna virði en líf annarra þjóðfélagsþegna. Lögleiðing dánaraðstoðar myndi þannig leiða til þess að fólk með fötlun þyrfti að réttlæta tilvist sína eða ákvörðun um að lifa. Enginn ætti nokkurn tímann að vera settur í þá stöðu að þurfa að réttlæta eigin tilvist. Jafnrétti til lífsgæða og tækifæri til að njóta lífsins til fulls ætti að vera tryggt öllum, án undantekninga. Enginn ætti að upplifa þrýsting, hvort sem er frá læknum, aðstandendum eða öðrum, til að binda enda á líf sitt enda væri það ósiðlegt. Ákvörðun um dánaraðstoð þarf að vera sjálfviljug, byggð á upplýstu samþykki, og tekin án utanaðkomandi þrýstings. Í löndum þar sem dánaraðstoð er leyfð er mikið lagt upp úr því að fræða læknisstéttina um mikilvægi þess að hafa opnar og heiðarlegar samræður við sjúklinga um óskir þeirra og þarfir. Þetta felur í sér samtal um ástæður og hvata sjúklingsins til að óska eftir dánaraðstoð svo hægt sé að staðfesta að ákvörðunin sé tekin af sjálfstæðum vilja, vel ígrunduð og án utanaðkomandi þrýstings. „Dánaraðstoð er leið samfélagsins til að losna við fólk með fötlun“ Stundum er því haldið fram að dánaraðstoð sé aðferð samfélagsins til að losa sig við fólk með fötlun, líkt og gerðist í Þýskalandi á tímum nasistastjórnarinnar. Að líkja dánaraðstoð við grófar og grimmar aðgerðir fortíðar er ekki aðeins villandi heldur beinlínis skaðlegt. Slíkar samanburður gefur ranga mynd af eðli og markmiðum dánaraðstoðar í nútímasamfélagi. Dánaraðstoð grundvallast á djúpri virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti og mannhelgi hvers einstaklings. Hún er valmöguleiki fyrir einstaklinga sem þjást af ólæknandi sjúkdómum og upplifa að lífsgæði þeirra séu ekki lengur viðunandi. Ef dánaraðstoð yrði heimiluð á Íslandi, líkt og gert hefur verið í átta löndum í Evrópu, Eyjaálfu, Kanada, Kúbu, tveimur löndum í Suður-Ameríku og 11 fylkjum í Bandaríkjunum, myndu ströng skilyrði og skýrir verkferlar tryggja að ákvörðun um dánaraðstoð væri aðeins tekin af einstaklingnum sjálfum, út frá hans eigin mati á lífsgæðum og persónulegum óskum. Aldrei yrði farið gegn vilja einstaklings á neinn hátt. Enginn læknir má eða myndi veita dánaraðstoð án þess að hafa fyrst gengið úr skugga um að allar lagalegar kröfur um samþykki og skilyrði væru uppfyllt. Dánaraðstoð mun því ekki vera misnotuð sem leið til að „losa sig við“ fólk heldur sem valkostur fyrir fólk sem vill ljúka lífinu á eigin forsendum. Enginn mun vera þvingaður til að þiggja dánaraðstoð gegn vilja sínum, hvorki fólk með fötlun né aðrir. Stuðlum að góðri og upplýstri umræðu Mikilvægt er að eiga góða, upplýsta og faglega umræðu um dánaraðstoð með þátttöku allra hagsmunaaðila: fólks með fötlun, heilbrigðisstarfsmanna, hagsmunasamtaka sjúklinga, stjórnmálamanna og samfélagsins í heild. Slík nálgun tryggir að mismunandi sjónarhorn og reynsla sé tekin með í reikninginn, sem er lykilatriði í að byggja upp samfélag sem virðir réttindi og mannhelgi hvers og eins. Lífsvirðing leggur áherslu á mikilvægi þess að dánaraðstoð sé skoðuð sem mannúðlegur valkostur. Félagið berst ekki fyrir þvi að sem flestir velji dánaraðstoð, eingöngu að hún standi þeim örfáu til boða sem þrá lífslok vegna óbærilegra þjáninga. Samfélagið í heild þarf að vinna saman að því að skapa umhverfi þar sem umræður um dánaraðstoð og aðrar viðkvæmar ákvarðanir í lok lífs eru byggðar á skilningi, samkennd og virðingu fyrir mannlegri reisn. Höfundur er formaður Lífsvirðingar, félags sem berst fyrir löggjöf um dánaraðstoð.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun