Er lítil samkeppni á fjármálamarkaði? Gústaf Steingrímsson skrifar 19. desember 2024 10:02 Því er stundum fleygt fram í opinberri umræðu að samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði sé lítil. Þessu hefur verið svo oft haldið fram, án haldbærs rökstuðnings, að margir eru farnir að taka þessu sem ákveðnum sannindum. Það er hins vegar ýmislegt sem styður það að hér sé samkeppnistigið ekki einungis nokkuð hátt heldur hærra en í þeim löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Oft má rekja þessa umræðu um skort á samkeppni einfaldlega til misskilnings. Þannig telja sumir t.d. að hátt vaxtastig hljóti að gefa til kynna að samkeppni sé lítil. Því er til að svara að almennt vaxtastig er að miklu leyti utan áhrifasviðs bankanna og ræðst að mestu leyti af verðbólguþróun og stýrivaxtastigi sem er í höndum Seðlabankans. Eðli fjármálaþjónustu styður við aukna samkeppni Samkeppni getur verið með ýmsum hætti en ef við horfum einungis á verðsamkeppni þá ræðst hún að töluverðu leyti af eðli vörunnar, þ.e. hvort hún er einsleit eða ekki. Dæmi um einsleita vöru er t.d. bensín og dæmi um hið gagnstæða er t.d. bílar. Einsleit vara er því sú sama eða nánast sú sama hver sem söluaðilinn er. Á markaði með einsleita vöru keppa fyrirtæki aðallega á grundvelli verðs því varan er sú sama í augum neytenda. Á slíkum markaði er einnig lítil tryggð við vörumerki. Neytendur einfaldlega velja ódýrustu vöruna burtséð frá því hver selur hana. Stærsti hluti inn- og útlána sem bankarnir bjóða s.s. húsnæðislán og yfirdráttarlán má kalla einsleita vöru og felst samkeppni þeirra á milli því fyrst og fremst í verðlagningunni á þeim lánum. Íslenskir neytendur veita fjármálafyrirtækjum mjög mikið aðhald Samkeppnisstig á markaði með einsleita vöru ræðst að töluverðu leyti af neytendunum sjálfum. Í opinberri umræðu er oft rætt um neytendur eins og illa upplýsta einstaklinga sem hafa engin áhrif á verðlagninguna með ákvörðunum sínum. Það er ekki rétt enda skiptir hegðun allra neytenda máli þó að áhrif hvers og eins séu skiljanlega lítil. Eftir því sem þeir eru duglegri að versla þar sem varan er ódýrust hverju sinni þeim mun meira aðhald skapa þeir gagnvart fyrirtækjunum og þeim mun meiri áhrif hafa þeir á samkeppnisstigið og verðlagninguna til lækkunar. Þá eru neytendur mun duglegri að segja sínar skoðanir og frá reynslu sinni en áður, t.d. á samfélagsmiðlum. Langmesti hreyfanleikinn í Evrópu er á íslenskum fjármálamarkaði Segja má að það, hversu duglegir neytendur eru að veita markaðnum aðhald, megi mæla að einhverju leyti með því hversu mikið og títt þeir færa sín viðskipti á milli fyrirtækja. Kannanir hafa verið gerðar á hreyfanleika neytenda á fjármálamarkaði í löndum Evrópu. Gallup hefur framkvæmt samskonar könnun meðal íslenskra neytenda. Niðurstaðan er sú að Íslendingar eru langduglegastir Evrópuþjóða að færa sig á milli fjármálafyrirtækja og eru þeir þar mjög langt frá meðaltalinu. Út frá því má ætla að engir neytendur í Evrópu veiti fjármálafyrirtækjum jafn mikið aðhald í verðlagningu á fjármálaþjónustu. Stigin hafa verið skref til þess að efla samkeppnisstigið Þessi mikli hreyfanleiki kemur þó ekki alveg úr tómarúmi. Þannig hafa verið stigin mikilvæg skref til þess að auka þennan hreyfanleika og hafa stjórnvöld m.a. aukið hvata til þess að hægt sé að færa fjármálaviðskipti milli einstakra fyrirtækja með því að lækka þröskulda fyrir slíku, t.d. hvað snýr að takmörkun á uppgreiðslugjaldi lána og afnámi stimpilgjalda. Stór hluti Íslendinga sinnir nær öllum sínum bankaviðskiptum fyrir framan tölvuská og eru margir með innlánsreikninga í fleiri en einni fjármálastofnun. Í gegnum síma og rafræn skilríki er hægt að stofna nýja reikninga hjá öðru fyrirtæki með afar einföldum hætti. Fjöldi einstaklinga á innlánsreikninga á fleiri en einum stað og getur á innan við einni mínútu fært innlánin sín þangað sem þau bera hæstu vextina án þess að stíga upp úr sófanum heima hjá sér. Hér er rétt að benda á að það er leitun að Evrópulandi þar sem jafn auðvelt er að stofna innlánsreikning, til þess að elta bestu innlánsvextina, eins og er hér á landi. Í sumum löndum getur þetta verið töluvert mál og tekið nokkra daga. Þar er mun erfiðara fyrir neytendur að veita fyrirtækjunum sama aðhald. Aukið gagnsæi gerir neytendum auðveldara fyrir að stuðla að samkeppni Aukið gagnsæi á markaðnum hefur einnig áhrif á hreyfanleikann og þannig á samkeppnisstigið. Þeim mun betur sem neytendur geta borið saman verðlagningu ólíkra fyrirtækja þeim mun auðveldara er fyrir neytendur að elta bestu kjörin. Í þessu sambandi má t.d. benda á heimasíðu Aurbjargar sem veitir gott og samanburðarhæft yfirlit yfir kjör húsnæðislána á Íslandi en til marks um samkeppni á þeim markaði bjóða yfir 20 aðilar húsnæðislán til íslenskra heimila. Fleiri vísbendingar benda í þá átt að hér á landi sé umtalsverð samkeppni á fjármálamarkaði. Arðsemi eigin fjár hefur t.d. verið lægri en að meðaltali í Evrópu í töluvert langan tíma. Hér er rétt að hafa í huga að mikil hagræðing hefur átt sér stað í íslenska bankakerfinu allt frá hruni. Sú hagræðing hefur skilað því að kostnaðarhlutföll íslenskra banka eru lág í samanburði við önnur Evrópulönd. Lág arðsemi eigin fjár verður því ekki rakin til óhóflegs kostnaðar í rekstri. Þessu til viðbótar sýnir ný skýrsla Evrópska bankaeftirlitsins að af 22 Evrópuþjóðum var mismunur á inn- og útlánsvöxtum bankanna einn sá minnsti hér á landi í fyrra og að hann hafi lækkað verulega milli áranna 2021 og 2023. Það bendir til verðsamkeppni bæði á inn- og og útlánsvöxtum. Heilt yfir má segja að eðli fjármálaþjónustu, gagnsæi og lágir þröskuldar fyrir neytendur til að skipta á milli fjármálafyrirtækja hafi skilað sér í miklum hreyfanleika hér á landi sem hafi skapað verulegt aðhald frá neytendum í samkeppnislegu ljósi. Höfundur er hagfræðingur Samtaka fyrirtækja í fjármálaþjónustu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjármálafyrirtæki Samkeppnismál Mest lesið Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Því er stundum fleygt fram í opinberri umræðu að samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði sé lítil. Þessu hefur verið svo oft haldið fram, án haldbærs rökstuðnings, að margir eru farnir að taka þessu sem ákveðnum sannindum. Það er hins vegar ýmislegt sem styður það að hér sé samkeppnistigið ekki einungis nokkuð hátt heldur hærra en í þeim löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Oft má rekja þessa umræðu um skort á samkeppni einfaldlega til misskilnings. Þannig telja sumir t.d. að hátt vaxtastig hljóti að gefa til kynna að samkeppni sé lítil. Því er til að svara að almennt vaxtastig er að miklu leyti utan áhrifasviðs bankanna og ræðst að mestu leyti af verðbólguþróun og stýrivaxtastigi sem er í höndum Seðlabankans. Eðli fjármálaþjónustu styður við aukna samkeppni Samkeppni getur verið með ýmsum hætti en ef við horfum einungis á verðsamkeppni þá ræðst hún að töluverðu leyti af eðli vörunnar, þ.e. hvort hún er einsleit eða ekki. Dæmi um einsleita vöru er t.d. bensín og dæmi um hið gagnstæða er t.d. bílar. Einsleit vara er því sú sama eða nánast sú sama hver sem söluaðilinn er. Á markaði með einsleita vöru keppa fyrirtæki aðallega á grundvelli verðs því varan er sú sama í augum neytenda. Á slíkum markaði er einnig lítil tryggð við vörumerki. Neytendur einfaldlega velja ódýrustu vöruna burtséð frá því hver selur hana. Stærsti hluti inn- og útlána sem bankarnir bjóða s.s. húsnæðislán og yfirdráttarlán má kalla einsleita vöru og felst samkeppni þeirra á milli því fyrst og fremst í verðlagningunni á þeim lánum. Íslenskir neytendur veita fjármálafyrirtækjum mjög mikið aðhald Samkeppnisstig á markaði með einsleita vöru ræðst að töluverðu leyti af neytendunum sjálfum. Í opinberri umræðu er oft rætt um neytendur eins og illa upplýsta einstaklinga sem hafa engin áhrif á verðlagninguna með ákvörðunum sínum. Það er ekki rétt enda skiptir hegðun allra neytenda máli þó að áhrif hvers og eins séu skiljanlega lítil. Eftir því sem þeir eru duglegri að versla þar sem varan er ódýrust hverju sinni þeim mun meira aðhald skapa þeir gagnvart fyrirtækjunum og þeim mun meiri áhrif hafa þeir á samkeppnisstigið og verðlagninguna til lækkunar. Þá eru neytendur mun duglegri að segja sínar skoðanir og frá reynslu sinni en áður, t.d. á samfélagsmiðlum. Langmesti hreyfanleikinn í Evrópu er á íslenskum fjármálamarkaði Segja má að það, hversu duglegir neytendur eru að veita markaðnum aðhald, megi mæla að einhverju leyti með því hversu mikið og títt þeir færa sín viðskipti á milli fyrirtækja. Kannanir hafa verið gerðar á hreyfanleika neytenda á fjármálamarkaði í löndum Evrópu. Gallup hefur framkvæmt samskonar könnun meðal íslenskra neytenda. Niðurstaðan er sú að Íslendingar eru langduglegastir Evrópuþjóða að færa sig á milli fjármálafyrirtækja og eru þeir þar mjög langt frá meðaltalinu. Út frá því má ætla að engir neytendur í Evrópu veiti fjármálafyrirtækjum jafn mikið aðhald í verðlagningu á fjármálaþjónustu. Stigin hafa verið skref til þess að efla samkeppnisstigið Þessi mikli hreyfanleiki kemur þó ekki alveg úr tómarúmi. Þannig hafa verið stigin mikilvæg skref til þess að auka þennan hreyfanleika og hafa stjórnvöld m.a. aukið hvata til þess að hægt sé að færa fjármálaviðskipti milli einstakra fyrirtækja með því að lækka þröskulda fyrir slíku, t.d. hvað snýr að takmörkun á uppgreiðslugjaldi lána og afnámi stimpilgjalda. Stór hluti Íslendinga sinnir nær öllum sínum bankaviðskiptum fyrir framan tölvuská og eru margir með innlánsreikninga í fleiri en einni fjármálastofnun. Í gegnum síma og rafræn skilríki er hægt að stofna nýja reikninga hjá öðru fyrirtæki með afar einföldum hætti. Fjöldi einstaklinga á innlánsreikninga á fleiri en einum stað og getur á innan við einni mínútu fært innlánin sín þangað sem þau bera hæstu vextina án þess að stíga upp úr sófanum heima hjá sér. Hér er rétt að benda á að það er leitun að Evrópulandi þar sem jafn auðvelt er að stofna innlánsreikning, til þess að elta bestu innlánsvextina, eins og er hér á landi. Í sumum löndum getur þetta verið töluvert mál og tekið nokkra daga. Þar er mun erfiðara fyrir neytendur að veita fyrirtækjunum sama aðhald. Aukið gagnsæi gerir neytendum auðveldara fyrir að stuðla að samkeppni Aukið gagnsæi á markaðnum hefur einnig áhrif á hreyfanleikann og þannig á samkeppnisstigið. Þeim mun betur sem neytendur geta borið saman verðlagningu ólíkra fyrirtækja þeim mun auðveldara er fyrir neytendur að elta bestu kjörin. Í þessu sambandi má t.d. benda á heimasíðu Aurbjargar sem veitir gott og samanburðarhæft yfirlit yfir kjör húsnæðislána á Íslandi en til marks um samkeppni á þeim markaði bjóða yfir 20 aðilar húsnæðislán til íslenskra heimila. Fleiri vísbendingar benda í þá átt að hér á landi sé umtalsverð samkeppni á fjármálamarkaði. Arðsemi eigin fjár hefur t.d. verið lægri en að meðaltali í Evrópu í töluvert langan tíma. Hér er rétt að hafa í huga að mikil hagræðing hefur átt sér stað í íslenska bankakerfinu allt frá hruni. Sú hagræðing hefur skilað því að kostnaðarhlutföll íslenskra banka eru lág í samanburði við önnur Evrópulönd. Lág arðsemi eigin fjár verður því ekki rakin til óhóflegs kostnaðar í rekstri. Þessu til viðbótar sýnir ný skýrsla Evrópska bankaeftirlitsins að af 22 Evrópuþjóðum var mismunur á inn- og útlánsvöxtum bankanna einn sá minnsti hér á landi í fyrra og að hann hafi lækkað verulega milli áranna 2021 og 2023. Það bendir til verðsamkeppni bæði á inn- og og útlánsvöxtum. Heilt yfir má segja að eðli fjármálaþjónustu, gagnsæi og lágir þröskuldar fyrir neytendur til að skipta á milli fjármálafyrirtækja hafi skilað sér í miklum hreyfanleika hér á landi sem hafi skapað verulegt aðhald frá neytendum í samkeppnislegu ljósi. Höfundur er hagfræðingur Samtaka fyrirtækja í fjármálaþjónustu.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun