David Lynch er látinn

Fjölskylda Lynch greindi frá fréttunum á Facebook-síðu leikstjórans. Ekki kemur fram hvernig eða hvenær hann lést í færslunni.

Fjölskyldan biður fjölmiðla um að virða einkalíf þeirra og segir stórt tómarúm hafa myndast í heiminum nú þegar hann er farinn. Þau vísa síðan í orð hans: „Haltu augunum á kleinuhringnum en ekki gatinu.“

Lynch er þekktastur fyrir að hafa leikstýrt sjónvarpsþáttunum Twin Peaks á tíunda áratugnum og kvikmyndunum Blue Velvet, Mulholland Drive, Eraserhead og Wild at Heart.

Flakkað milli ríkja og skóla

Lynch fæddist 20. janúar 1946 í Missoula í Minnesota, sonur vísindamannsins Donald Walton Lynch sem starfaði fyrir Landbúnaðarráðuneyti Bandaríkjanna og Edwinu „Sunny“ Lynch sem var enskukennari. Fjölskyldan var af finnsk-sænskum ættum og var Lynch alinn upp í kalvinísku öldungakirkjunni.

Lynch var ekki sérstakur námsmaður en átti auðvelt með að eignast vini. Eftir menntaskóla ákvað hann að læra myndlist og fór hann í Corcoran-listaháskólann í Washington D.C. áður en hann skipti yfir í School of the Museum of Fine Arts í Boston árið 1964. Honum leiddist hins vegar og eftir ársnám hætti hann til að ferðast um Evrópu með vini sínum.

Eftir tveggja vikna ferðalag sneru þeir þó aftur og flutti Lynch þá til Fíladelfíu og hóf nám við Pennsylvania Academy of the Fine Arts. Það var þar sem Lynch gerði sína fyrstu stuttmynd, Six Men Getting Sick (Six Times) árið 1967.

Fyrstu skrefin

Lynch entist þó ekki lengi í Pennsylvaníu og flutti með konu sinni, Peggy Lentz, og tveggja ára dóttur, Jennifer, til Los Angeles árið 1970 til að læra við American Film Institute. 

Líkt og fyrri skiptin náði Lynch ekki að klára námið og hætti eftir tvö ár. Í náminu fæddist hins vegar humgyndin að fyrstu mynd Lynch, Eraserhead.

Framleiðslan gekk brösuglega af ýmsum og kom Eraserhead ekki út fyrr en 1976, fjórum árum seinna. Viðbrögð áhorfenda við myndinni voru misjöfn og mældist hún illa fyrir hjá gagnrýnendum. Lynch sagði síðar að enginn gagnrýnenda hefði skilið hana. 

Þrátt fyrir þessi volgu viðbrögð varð myndin að smávægilegum költ-smelli sem miðnætursýning í sjónvarpi.

Vegna þessara vinsælda myndarinnar í sjónvarpi fékk Lynch næst tækifæri til að leikstýra Elephant Man sem kom út 1980 byggði á sannri sögu Joseph Merrick. Hann fæddist með óvenjulegt heilkenni og vann vegna þess sem eins konar „viðundur“ í sirkús í Lundúnum á 19. öld. 

John Hurts og Anthony Hopkins fóru með aðalhlutverk í myndinni og fékk hún gríðarlega góðar viðtökur, þar á meðal átta tilnefningar til Óskarsverðlauna.

Stóra floppið og upphaf velgengninnar

Viðtökurnar voru svo góðar að næst bauðst Lynch að leikstýra aðlögun á vísindaskáldsögunni Dune fyrir stúdíó Dino de Laurentiis. 

Framleiðslan einkenndist af miklum deilum milli Lynch og stúdíósins og varð myndin á endanum allt öðruvísi en hann hafði ætlað sér. Dune kom út 1984 með Kyle McLachlan í aðalhlutverki og varð algjört flopp.

Eftir Dune var Lynch enn skuldbundinn til að leikstýra tveimur myndum fyrir de Laurentiis. Önnur átti að vera framhald Dune en ekkert varð úr en hin var Blue Velvet sem Lynch hafði unnið að frá 1973. Hin draumkennda og dularfulla Blue Velvet kom út 1986 með Kyle McLachlan, Lauru Dern, Dennis Hopper og Isabellu Rosselini.

Myndin var einnig fyrsta myndin þar sem Lynch vann með tónlistarmanninum Angelo Badalamenti en samstarf þeirra varð mjög farsælt.

Eftir þetta kynntist Lynch sjónvarpsframleiðandanum Mark Frost. Þeir unnu saman að tveimur verkefnum, ævisögumynd um Marilyn Monroe sem ekkert varð úr og grínmyndinni On Saliva Bubble sem varð heldur ekkert úr.

Á kaffihúsahittingi þeirra félaga fengu þeir hugmynd að því að gera sjónvarpsþætti sem fjölluðu um ráðgátu sem snerist í kringum lík sem rekur á land. Þar með fæddist hugmyndin að sjónvarpsþáttunum Twin Peaks sem komu út 1990 og fjölluðu um morðið á Lauru Palmer.

Twin Peaks voru settir af dagskrá eftir aðeins tvær seríur en voru þrátt fyrir það einir áhrifamestu sjónvarpsþættir allra tíma og sýndu fólki hve mikið væri hægt að leika sér með formið.

Vinsældir og óvinsældir

Á meðan Lynch vann að fyrstu þáttum Twin Peaks fékk hann eintak af bókinni Wild at Heart: The Story of Sailor and Lula og ákvað að gera úr henni kvikmynd.

Wild at Heart kom út 1990 með Nicolas Cage og Lauru Dern í aðalhlutverkum. Íslenski framleiðandinn Sigurjón Sighvatsson, sem hafði komið að framleiðslu Twin Peaks, framleiddi myndina sem hlaut mikið lof og fékk aðalverðlaun á kvikmyndahátíðinni í Cannes.

Lynch ákvað í kjölfarið að snúa aftur til Twin Peaks með kvikmyndinni Twin Peaks: Fire Walk with Me (1992) sem fjallaði um síðustu dagana í lífi Lauru Palmer. Myndin var mun myrkari en þættirnir og varð fjárhagslegt klúður. Síðan þá hefur myndin hins vegar gengið í gegnum ákveðið endurmat og er í dag talin meðal bestu mynda Lynch.

Næstu árin vann Lynch að ýmsum sjónvarpsþáttum sem féllu niður dauðir. Árið 1997 kom út Lost Highway, ólínuleg ráðgáta með Patriciu Arquette og Bill Pullman. Líkt og með margar aðrar myndir Lynch var hún ekkert sérlega vinsæl meðal aðdáenda.

Tveimur árum síðar kom út vegamyndin The Straight Story sem fjallar um 300 mílna ferðalag eldri manns yfir Bandaríkin. Hún er ein óvenjulegasta myndin á ferli Lynch vegna þess hve ólík hún er restinni af myndum hans, inniheldur engin blótsyrði, ekkert kynlíf eða ofbeldi og er mjög hefðbundin.

Síðustu verk ferilsins

Næsta verkefni Lynch átti að vera sjónvarpsþáttaserían Mulholland Drive og fékk hann vilyrði frá ABC til að gera tveggja tíma „pilot“. Eftir framleiðslu þáttarins deildi Lynch við stöðina um innihald og lengd seríunnar og var á endanum hætt við að gera hana. 

Franska framleiðslufyrirtækið Studio Canal stökk þá til og hjálpaði Lynch við að breyta þáttunum í kvikmynd sem kom út 2001 með Naomi Watts, Lauru Harring og Justin Theroux í aðalhlutverkum. 

Mulholland Drive hefur gjarnan verið talið sem meistaraverk Lynch og var hann verðlaunaður sem besti leikstjórinn á Cannes fyrir myndina.

Síðasta kvikmynd Lynch var hin þriggja tíma Inland Empire (2006) sem líkt og margar af fyrri myndum leikstjórans fylgdi ekki hefðbundinni framvindu, var mjög tilraunakennd og spiritúalísk. Myndin var þó ekki síðasta verk Lynch af því hann átti eftir að snúa einu sinni aftur til Twin Peaks.

Twin Peaks: The Return, þriðja serían af Twin Peaks, kom út 2017 og gerist 25 árum eftir atburði lokaþáttar annarar seríu. Þættirnir hlutu mikið lof gagnrýnenda og má segja að séu rúsínan í pylsuenda ferils Lynch.

Reykingarnar og lungnaþemba

Lynch greindi frá því í ágúst á síðasta ári að hann hefði greinst með lungnaþembu, langvinnan lungnasjúkdóm sem einkennist af mæði og hóstum.

„Það er erfitt að lifa með lungnaþembu. Ég get varla gengið þvert yfir herbergi. Það er eins og að ganga um með plastpoka á hausnum,“ sagði Lynch í viðtali við People í nóvember. Þar sagðist hann hafa hætt að reykja 2022 en hafði fyrir það reykt frá átta ára aldri.

Vegna lungnaþembunnar gat Lynch lítið farið út úr húsi af hættu við að fá sýkingar sem gætu gert sjúkdóminn verri. Hann sagðist þó ekki sjá eftir reykingunum. 

„Þetta var mikilvægt fyrir mig. Ég óska þess sem hver fíkill óskar sér: að það sem við elskum sé gott fyrir okkur.“