Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar 28. mars 2025 10:00 Nýlega varð barn fyrir árás frá öðrum börnum utan skólatíma. Málið er grafalvarlegt og líklegt að barnið sem fyrir árásinni varð hafi hlotið skaða af jafnvel til lengri tíma. Árásir utan skólatíma eru sérlega erfiðar. Þótt atvikið gerist ekki inn í skólabyggingunni eða á skólalóðinni verður skóli barnanna sem um ræðir engu að síður að axla ábyrgð séu gerendur og þolendur í sama skóla. Ábyrgðin er jafnframt foreldrana, foreldra geranda og þolenda enda vinnast svona mál sjaldan að heitið geti nema með ríkri aðkomu foreldra. Ríki og borg þurfa að taka höndum saman í þessum málum þótt oftar kunni að reyna á sveitarfélögin þegar upp koma mál af þessu tagi í skólum. Ofbeldi á sér margar birtingarmyndir. Einelti viðgengst enn víða þrátt fyrir að heilmikil vitundarvakning hafi orðið síðustu áratuginn eða svo. Það er átakanlegt að heyra barn lýsa hvernig því hefur verið strítt, elt og hrellt, í það sparkað eða slegið, að því hæðst eða það hunsað. Því lengur sem einelti varir og því grófara sem það er, því alvarlegri er skaðsemin. Afleiðingar vara oft alla ævi og geta birst m.a. í brotinni sjálfsmynd og félagslegu óöryggi. Einelti hefur alvarlegar afleiðingar bæði fyrir þolendur en einnig fyrir gerendur. Minningin um að hafa verið lagður í einelti lifir og minningar um að hafa lagt í einelti eru ekki síður þrautseigar og geta fylgt gerendum eineltis ævilangt. Barn sem er þolandi eineltis á þá ósk heitast að gerandinn (gerendur) láti það vera, að það geti gengið um skólann sinn, á skólalóðinni eða hverfið sitt án þess að vera áreitt, strítt eða lamið. Ofbeldi á netinu hefur einnig færst í aukana og beinist oftar en ekki að einhverjum einum. Stundum er einelti svo vel falið að jafnvel enginn sem umgengst þolandann veit af því. Margir skóla eru til fyrirmyndar þegar kemur að því að taka á eineltis- og ofbeldismálum. Stuðningur hefur aukist og stefnt er að því að sérfræðingar komi fyrr að málum á fyrri stigum. Unnið hefur verið á grundvelli farsældarlaga og komið á samþættingu og stuðningsteymum til að samræma vinnubrögð skóla, velferðarsviða sveitarfélaga og barnaverndar og eftir atvikum þriðja stigs úrræða á vegum ríkisins eins og Barna og unglingageðdeildar. Þessi vinna stendur yfir en mætti ganga hraðar. Miðar okkur áfram og til betri vegar í þessum málum? Sem sálfræðingur til áratuga hef ég komið að fjölda eineltismála. Ég hef í gegnum árin spurt sömu spurningar nánast árlega. Miðar okkur áfram í baráttunni gegn þessum vágesti sem einelti er eða stöndum í stað? Í skólum er sífellt rætt um þessi mál við börnin og foreldra. Það sem ég tel þó mikilvægt er að kortleggja reglulega stöðu eineltismála í skólum landsins með tilliti til forvarna, viðbragða og vinnsluferla kvörtunarmála. Kortlagning af þessu tagi gæti gefið vísbendingar um hvernig miðar áfram með þennan erfiða málaflokk og hvort þurfi að samræma aðgerðir milli skóla svo börn sitji við sama borð. Skólar þurfa að standa jafnfætis um forvarnir, viðbragðsáætlun og úrvinnsluferli. Að öðrum kosti er verið að mismuna börnum eftir því í hvaða skóla þau ganga. Í einum skóla er vinna með forvarnir og eineltismál e.t.v. til fyrirmyndar á meðan henni er ábótavant í öðrum. Í öllum skólum, íþrótta- og tómstundamiðstöðvum eiga að vera tiltæk verkfæri: aðferðir og úrræði, bæði sértæk og almenn, til að geta meðtekið og unnið úr eineltiskvörtun með faglegum hætti. Hjálpa þarf gerandanum Einelti á meðal barna má ekki ná fótfestu, hvað þá að þrífast. Byrja þarf á grunninum og það er að útskýra fyrir börnum um leið og þroski leyfir hvaða hegðun er ekki liðin. Sú hegðun sem er ekki liðin er að hóta, meiða, berja, klípa, slá, hrinda, hrækja á, eða sýna dónaskap og/eða útiloka annað barn eða börn. Barn sem stríðir og meiðir í leikskóla er í áhættu með að halda því áfram í grunnskóla og fram á fullorðinsár ef ekki er unnið með vandann strax í byrjun. Fræðslan þarf einnig að fela í sér hvað þýðir að vera „fylgjandi“ geranda. Ef barn er t.d. að horfa á og hlæja með, þá finnst gerandanum hann vera sniðugur og er líklegri til að stríða og meiða aftur. Þetta þurfa börnin að vita. Mikilvægt er að minna börnin ítrekað á að taka aldrei þátt í að vera vond/ur við aðra. Verði þau vör við að einhver sé að stríða eða meiða, eiga þau að láta strax einhvern fullorðinn vita. Barn sem hrekkir, stríðir eða leggur í einelti glímir oftast sjálft við vanlíðan og óöryggi. Orsakir/áhættuþættir eru oft blanda af innri og ytri þáttum. Þessar breytur þarf að finna til að geta unnið með þær og hjálpað geranda eineltis að slökkva á eineltishegðun sinni. Vinna þarf einnig með allan hópinn/bekkjarandann. En til að geta gripið strax inn í og veitt aðstoðina þarf hjálpin að vera tiltæk, aðgengileg og án biðar. Umræða um góða samskiptahætti þarf að vera daglega bæði í leik- og grunnskólum, í íþróttum, tómstundum og á frístundaheimilum um land allt. Umræðan þarf einnig að vera lifandi bæði í borgarstjórn og á alþingi. Þessi mál koma okkur öllum við. Við megum einfaldlega aldrei sofna á verðinum í þessum málum. Ef það gerist miðar okkur ekki áfram heldur stöndum í stað. Höfundur er alþingismaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Ofbeldi barna Ofbeldi gegn börnum Börn og uppeldi Mest lesið Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tilgáta um brjálsemi þjóðarleiðtoga Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Blóðbað í Súdan: Framtíðarannáll? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Á að hita upp allan Faxaflóann? Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Á tímamótum: Sameinuðu þjóðirnar í 80 ár Vala Karen Viðarsdóttir,Védís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Borgar sig að vanmeta menntun? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hækkar gjöld á háskólanema Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötnin eru hjartsláttur fjarðarins Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Lygin um flóttamenn á Íslandi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Mismunun skýrir aukningu erlendra fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Farsæld barna í fyrirrúmi Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Hlúum að persónumiðaðri nálgun í öldrunarþjónustu Margrét Guðnadóttir skrifar Skoðun Viljum við stjórnarandstöðu sem þvælist ekki fyrir? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Skólar hafa stigið skrefið með góðum árangri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Varst þú að kaupa gallaða fasteign? Sara Bryndís Þórsdóttir skrifar Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun „Glæpir“ Íslendinga Árni Davíðsson skrifar Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Sjá meira
Nýlega varð barn fyrir árás frá öðrum börnum utan skólatíma. Málið er grafalvarlegt og líklegt að barnið sem fyrir árásinni varð hafi hlotið skaða af jafnvel til lengri tíma. Árásir utan skólatíma eru sérlega erfiðar. Þótt atvikið gerist ekki inn í skólabyggingunni eða á skólalóðinni verður skóli barnanna sem um ræðir engu að síður að axla ábyrgð séu gerendur og þolendur í sama skóla. Ábyrgðin er jafnframt foreldrana, foreldra geranda og þolenda enda vinnast svona mál sjaldan að heitið geti nema með ríkri aðkomu foreldra. Ríki og borg þurfa að taka höndum saman í þessum málum þótt oftar kunni að reyna á sveitarfélögin þegar upp koma mál af þessu tagi í skólum. Ofbeldi á sér margar birtingarmyndir. Einelti viðgengst enn víða þrátt fyrir að heilmikil vitundarvakning hafi orðið síðustu áratuginn eða svo. Það er átakanlegt að heyra barn lýsa hvernig því hefur verið strítt, elt og hrellt, í það sparkað eða slegið, að því hæðst eða það hunsað. Því lengur sem einelti varir og því grófara sem það er, því alvarlegri er skaðsemin. Afleiðingar vara oft alla ævi og geta birst m.a. í brotinni sjálfsmynd og félagslegu óöryggi. Einelti hefur alvarlegar afleiðingar bæði fyrir þolendur en einnig fyrir gerendur. Minningin um að hafa verið lagður í einelti lifir og minningar um að hafa lagt í einelti eru ekki síður þrautseigar og geta fylgt gerendum eineltis ævilangt. Barn sem er þolandi eineltis á þá ósk heitast að gerandinn (gerendur) láti það vera, að það geti gengið um skólann sinn, á skólalóðinni eða hverfið sitt án þess að vera áreitt, strítt eða lamið. Ofbeldi á netinu hefur einnig færst í aukana og beinist oftar en ekki að einhverjum einum. Stundum er einelti svo vel falið að jafnvel enginn sem umgengst þolandann veit af því. Margir skóla eru til fyrirmyndar þegar kemur að því að taka á eineltis- og ofbeldismálum. Stuðningur hefur aukist og stefnt er að því að sérfræðingar komi fyrr að málum á fyrri stigum. Unnið hefur verið á grundvelli farsældarlaga og komið á samþættingu og stuðningsteymum til að samræma vinnubrögð skóla, velferðarsviða sveitarfélaga og barnaverndar og eftir atvikum þriðja stigs úrræða á vegum ríkisins eins og Barna og unglingageðdeildar. Þessi vinna stendur yfir en mætti ganga hraðar. Miðar okkur áfram og til betri vegar í þessum málum? Sem sálfræðingur til áratuga hef ég komið að fjölda eineltismála. Ég hef í gegnum árin spurt sömu spurningar nánast árlega. Miðar okkur áfram í baráttunni gegn þessum vágesti sem einelti er eða stöndum í stað? Í skólum er sífellt rætt um þessi mál við börnin og foreldra. Það sem ég tel þó mikilvægt er að kortleggja reglulega stöðu eineltismála í skólum landsins með tilliti til forvarna, viðbragða og vinnsluferla kvörtunarmála. Kortlagning af þessu tagi gæti gefið vísbendingar um hvernig miðar áfram með þennan erfiða málaflokk og hvort þurfi að samræma aðgerðir milli skóla svo börn sitji við sama borð. Skólar þurfa að standa jafnfætis um forvarnir, viðbragðsáætlun og úrvinnsluferli. Að öðrum kosti er verið að mismuna börnum eftir því í hvaða skóla þau ganga. Í einum skóla er vinna með forvarnir og eineltismál e.t.v. til fyrirmyndar á meðan henni er ábótavant í öðrum. Í öllum skólum, íþrótta- og tómstundamiðstöðvum eiga að vera tiltæk verkfæri: aðferðir og úrræði, bæði sértæk og almenn, til að geta meðtekið og unnið úr eineltiskvörtun með faglegum hætti. Hjálpa þarf gerandanum Einelti á meðal barna má ekki ná fótfestu, hvað þá að þrífast. Byrja þarf á grunninum og það er að útskýra fyrir börnum um leið og þroski leyfir hvaða hegðun er ekki liðin. Sú hegðun sem er ekki liðin er að hóta, meiða, berja, klípa, slá, hrinda, hrækja á, eða sýna dónaskap og/eða útiloka annað barn eða börn. Barn sem stríðir og meiðir í leikskóla er í áhættu með að halda því áfram í grunnskóla og fram á fullorðinsár ef ekki er unnið með vandann strax í byrjun. Fræðslan þarf einnig að fela í sér hvað þýðir að vera „fylgjandi“ geranda. Ef barn er t.d. að horfa á og hlæja með, þá finnst gerandanum hann vera sniðugur og er líklegri til að stríða og meiða aftur. Þetta þurfa börnin að vita. Mikilvægt er að minna börnin ítrekað á að taka aldrei þátt í að vera vond/ur við aðra. Verði þau vör við að einhver sé að stríða eða meiða, eiga þau að láta strax einhvern fullorðinn vita. Barn sem hrekkir, stríðir eða leggur í einelti glímir oftast sjálft við vanlíðan og óöryggi. Orsakir/áhættuþættir eru oft blanda af innri og ytri þáttum. Þessar breytur þarf að finna til að geta unnið með þær og hjálpað geranda eineltis að slökkva á eineltishegðun sinni. Vinna þarf einnig með allan hópinn/bekkjarandann. En til að geta gripið strax inn í og veitt aðstoðina þarf hjálpin að vera tiltæk, aðgengileg og án biðar. Umræða um góða samskiptahætti þarf að vera daglega bæði í leik- og grunnskólum, í íþróttum, tómstundum og á frístundaheimilum um land allt. Umræðan þarf einnig að vera lifandi bæði í borgarstjórn og á alþingi. Þessi mál koma okkur öllum við. Við megum einfaldlega aldrei sofna á verðinum í þessum málum. Ef það gerist miðar okkur ekki áfram heldur stöndum í stað. Höfundur er alþingismaður.
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Sparnaðartillögur á kostnað atvinnulausra Finnbjörn A Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Atvinnustefna þarf líka að fjalla um rótgrónar atvinnugreinar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Aðgerðaáætlun í menntamálum ekki markviss Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Hermína Gunnþórsdóttir skrifar
Skoðun Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Störf án staðsetningar - of hátt flækjustig eða rökrétt framþróun? Hildur Ösp Gylfadóttir,Áslaug Eir Hólmgeirsdóttir Skoðun