Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar 9. maí 2025 13:32 Veturinn er á undanhaldi og þau megineinkenni sem honum fylgja þ.e. myrkur og kuldi. Raforkuþörf eykst á veturna, enda notum við raflýsingu til að mæta myrkrinu og lýsa upp skammdegið. Einnig eykst auðvitað rafhitun til húshitunar eftir því sem kaldara er. Þessi aukna raforkuþörf rímar því miður illa við framleiðslugetu raforkukerfisins á Íslandi. Vatnsaflsvirkjanir mæta um 70% af raforkuþörf kerfisins og eðlilega snýr frosin snjór túrbínum heldur verr en fljótandi vatn. Raforkuþörfin er þannig mest þegar framleiðslugeta vatnsaflsvirkjana er minnst. Ef það væru nú bara til einhverjar vetrarvirkjanir. Reyndar er hagkvæmast og ódýrast að breyta fyrst notkunarþættinum í stað þess að einblína bara á framleiðsluþáttinn. Sem sagt breyta notkunarflokkum sem valda vetrarálaginu þ.e. lýsing og rafhitun. Lýsing LED lýsing hefur umbylt lýsingartækni á heimsvísu sem þýðir að nú þarf miklu minna afl og orku til að ná sömu eða betri ljósgæðum og áður fékkst með gló- eða halógenperum. Það er almennt góð og gild regla að nýta hluti á meðan þeir eru í lagi. Þetta á þó ekki við þegar kemur að gömlum gló- og halógenperum sem enn lýsa. Best er að skipta þeim strax út fyrir betri LED perum með miklu minni afl- og orkunotkun. Tökum dæmi um peru í lítið notuðu rými sem mörgum þætti óþarfi að skipta út, enda virkar hún enn. En ef 10 þúsund kveikja á lítið notuðum glóperum á svipuðum tíma þarf að ræsa óþarfa afl sem auðveldlega mætti minnka um allt að 80% með LED perum. Þetta snýst ekki bara um raforkunotkun heldur líka aflnotkun og þess vegna er mikilvægt að taka niður þessa óþörfu aflþörf. LED væðing ljósastaura er annað dæmi sem sparar mikið af afli og orkunotkun á veturna. Mikilvægt er að hreinsa strax út allar gló- og halógenperur og flýta LED væðingu ljósastaura um allt land. Rafhitun Það eru þrjár leiðir til að minnka rafhitun. Nýjar hitaveitur, varmadælur og bætt nýtni með betri einangrun og hitastýringum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið auglýsti einmitt nýverið styrki til jarðhitaleitar og verkefna sem auka skilvirkni í rekstri fjarvarmaveitna. Varmadælur eru líka frábær lausn til að minnka rafhitun og þar eru líka styrkir í boði. Stuðningskerfi fyrir varmadælur á rafhituðum lögheimilum hefur verið einfaldað og umsýsla gerð skilvirkari. Notendur geta nú fengið helming af tækjakostnaði varmadæla frá ríkinu og uppsetning á slíkum búnaði hefur engin áhrif á niðurgreiðslurétt þeirra. Alvöru árangur Ríkið hefur greitt út svokallaðar eingreiðslur til fjölmargra hitaveituverkefna síðustu tuttugu árin. Eingreiðslur eru stofnstyrkir til hitaveituframkvæmda á rafhituðum svæðum og í raun oftast forsenda fyrir fjárhagslegum fýsileika þeirra. Með nýjum eða stækkun eldri hitaveitna lækkar niðurgreiðsluþörf ríkis og það svigrúm er nýtt til að greiða út stofnstyrki til að styðja við framkvæmdina. Ríkið hefur greitt yfir þrjá milljarða frá aldamótum til að liðka fyrir veituframkvæmdum. Með þessum framkvæmdum hefur raforkuþörf til húshitunar gróflega minnkað um 110 GWst ári. Ríkið styrkti einnig uppsetningu sjóvarmadælu í Vestmannaeyjum sem minnkaði raforkunotkun í veitunni þar um allt að 40 GWst og svo hafa varmadælustyrkir til rafhitaðra heimila skilað um 10 GWst af raforkusparnaði. Tvöföld kostnaðaráhrif Með minni raforkunotkun, sem fylgir ofangreindum lýsingar- og rafhitunarlausnum, minnkar raforkukostnaður notenda til muna án þess að skerða nokkuð þjónustustig eða lífsgæði. Áhrifin eru auðvitað meiri þar sem þessar aðgerðir losa dýrmæta raforku inn á kerfið til annarra nota. Eftirspurn eftir raforku hefur verið talvert meiri undanfarið en sem nemur nýrri raforkuframleiðslu inn á kerfið. Þetta hefur skapað verðhækkunarþrýsting. Ofangreindar rafhitunaraðgerðir frá aldamótum hafa losað um 160 GWst á kerfið sem samsvarar raforkunotkun 35 þúsund heimila. M.ö.o. hafa þessar aðgerðir lagt smá lóð á vogarskálarnar á framboðshliðinni til að halda aftur af raforkuhækkunum til allra. Enn er talsvert svigrúm til að minnka raforkuþörf til húshitunar og ef rétt er haldið á spöðunum má auðveldlega sækja rúmlega 100 GWst í viðbót á næstu árum. Þessar „vetrarvirkjanir“ eða bætt vetrar orkunýtni er hagstæðasti „virkjunarkostur“ landsins. Þessi orkunýtniverkefni losa raforku inn á markaðinn á besta tíma án kostnaðar enda er raforkan sem losnar bara hliðarafurð orkunýtni aðgerða. Höfundur er sviðsstjóri á svið orkuskipta og hringrásarhagkerfis hjá Umhverfis- og orkustofnun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurður Ingi Friðleifsson Orkumál Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Carenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Sjá meira
Veturinn er á undanhaldi og þau megineinkenni sem honum fylgja þ.e. myrkur og kuldi. Raforkuþörf eykst á veturna, enda notum við raflýsingu til að mæta myrkrinu og lýsa upp skammdegið. Einnig eykst auðvitað rafhitun til húshitunar eftir því sem kaldara er. Þessi aukna raforkuþörf rímar því miður illa við framleiðslugetu raforkukerfisins á Íslandi. Vatnsaflsvirkjanir mæta um 70% af raforkuþörf kerfisins og eðlilega snýr frosin snjór túrbínum heldur verr en fljótandi vatn. Raforkuþörfin er þannig mest þegar framleiðslugeta vatnsaflsvirkjana er minnst. Ef það væru nú bara til einhverjar vetrarvirkjanir. Reyndar er hagkvæmast og ódýrast að breyta fyrst notkunarþættinum í stað þess að einblína bara á framleiðsluþáttinn. Sem sagt breyta notkunarflokkum sem valda vetrarálaginu þ.e. lýsing og rafhitun. Lýsing LED lýsing hefur umbylt lýsingartækni á heimsvísu sem þýðir að nú þarf miklu minna afl og orku til að ná sömu eða betri ljósgæðum og áður fékkst með gló- eða halógenperum. Það er almennt góð og gild regla að nýta hluti á meðan þeir eru í lagi. Þetta á þó ekki við þegar kemur að gömlum gló- og halógenperum sem enn lýsa. Best er að skipta þeim strax út fyrir betri LED perum með miklu minni afl- og orkunotkun. Tökum dæmi um peru í lítið notuðu rými sem mörgum þætti óþarfi að skipta út, enda virkar hún enn. En ef 10 þúsund kveikja á lítið notuðum glóperum á svipuðum tíma þarf að ræsa óþarfa afl sem auðveldlega mætti minnka um allt að 80% með LED perum. Þetta snýst ekki bara um raforkunotkun heldur líka aflnotkun og þess vegna er mikilvægt að taka niður þessa óþörfu aflþörf. LED væðing ljósastaura er annað dæmi sem sparar mikið af afli og orkunotkun á veturna. Mikilvægt er að hreinsa strax út allar gló- og halógenperur og flýta LED væðingu ljósastaura um allt land. Rafhitun Það eru þrjár leiðir til að minnka rafhitun. Nýjar hitaveitur, varmadælur og bætt nýtni með betri einangrun og hitastýringum. Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið auglýsti einmitt nýverið styrki til jarðhitaleitar og verkefna sem auka skilvirkni í rekstri fjarvarmaveitna. Varmadælur eru líka frábær lausn til að minnka rafhitun og þar eru líka styrkir í boði. Stuðningskerfi fyrir varmadælur á rafhituðum lögheimilum hefur verið einfaldað og umsýsla gerð skilvirkari. Notendur geta nú fengið helming af tækjakostnaði varmadæla frá ríkinu og uppsetning á slíkum búnaði hefur engin áhrif á niðurgreiðslurétt þeirra. Alvöru árangur Ríkið hefur greitt út svokallaðar eingreiðslur til fjölmargra hitaveituverkefna síðustu tuttugu árin. Eingreiðslur eru stofnstyrkir til hitaveituframkvæmda á rafhituðum svæðum og í raun oftast forsenda fyrir fjárhagslegum fýsileika þeirra. Með nýjum eða stækkun eldri hitaveitna lækkar niðurgreiðsluþörf ríkis og það svigrúm er nýtt til að greiða út stofnstyrki til að styðja við framkvæmdina. Ríkið hefur greitt yfir þrjá milljarða frá aldamótum til að liðka fyrir veituframkvæmdum. Með þessum framkvæmdum hefur raforkuþörf til húshitunar gróflega minnkað um 110 GWst ári. Ríkið styrkti einnig uppsetningu sjóvarmadælu í Vestmannaeyjum sem minnkaði raforkunotkun í veitunni þar um allt að 40 GWst og svo hafa varmadælustyrkir til rafhitaðra heimila skilað um 10 GWst af raforkusparnaði. Tvöföld kostnaðaráhrif Með minni raforkunotkun, sem fylgir ofangreindum lýsingar- og rafhitunarlausnum, minnkar raforkukostnaður notenda til muna án þess að skerða nokkuð þjónustustig eða lífsgæði. Áhrifin eru auðvitað meiri þar sem þessar aðgerðir losa dýrmæta raforku inn á kerfið til annarra nota. Eftirspurn eftir raforku hefur verið talvert meiri undanfarið en sem nemur nýrri raforkuframleiðslu inn á kerfið. Þetta hefur skapað verðhækkunarþrýsting. Ofangreindar rafhitunaraðgerðir frá aldamótum hafa losað um 160 GWst á kerfið sem samsvarar raforkunotkun 35 þúsund heimila. M.ö.o. hafa þessar aðgerðir lagt smá lóð á vogarskálarnar á framboðshliðinni til að halda aftur af raforkuhækkunum til allra. Enn er talsvert svigrúm til að minnka raforkuþörf til húshitunar og ef rétt er haldið á spöðunum má auðveldlega sækja rúmlega 100 GWst í viðbót á næstu árum. Þessar „vetrarvirkjanir“ eða bætt vetrar orkunýtni er hagstæðasti „virkjunarkostur“ landsins. Þessi orkunýtniverkefni losa raforku inn á markaðinn á besta tíma án kostnaðar enda er raforkan sem losnar bara hliðarafurð orkunýtni aðgerða. Höfundur er sviðsstjóri á svið orkuskipta og hringrásarhagkerfis hjá Umhverfis- og orkustofnun.
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun