Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar 17. júlí 2025 12:03 Undanfarin misseri hefur því verið haldið fram af starfsfólki heilbrigðisstofnana hér á landi að notkun tóbakslauss nikótíns ein og sér leiði til alvarlegra langvinnra sjúkdóma. Þessar fullyrðingar eru ekki studdar af vísindalegum staðreyndum. Rannsóknir sýna að nikótín, þótt vissulega ávanabindandi sé, valdi ekki krabbameini, lungnasjúkdómum, hjartasjúkdómum eða heilablóðfalli. Þau hættulegu efni sem sígarettur innihalda, svo sem tjara, arsenik og önnur eiturefni í brennandi tóbaki, eru ábyrg fyrir þessum sjúkdómum, þegar þeir koma upp, ekki nikótínið eitt og sér. Nikótín sem verkfæri til skaðaminnkunar Í áratugi hefur tóbakslaust nikótín verið notað með góðum árangri í formi tyggjós eða plástra til að aðstoða fólk við að hætta að nota tóbak. Þetta hefur skilað mælanlega betri heilsu fólks og dregið úr tóbakstengdum sjúkdómum. Dæmi má taka frá Svíþjóð þar sem nýgengi krabbameins meðal karla hefur dregist saman á sama tíma og reykingar hafa minnkað verulega. Alþjóðleg heilbrigðisvísindasamfélög, heilbrigðisstofnanir og krabbameinssamtök eru samhljóða í þeirri skoðun að verulegur munur sé bæði á stigi og eðli áhættunnar við að reykja sígarettur og nota tóbakslausar nikótínvörur svo sem rafrettur og nikótínpúða. Rannsóknir benda jafnframt til þess að þessar vörur séu svipað skaðlitlar og tóbakslaus nikótínlyf, sem þegar eru samþykkt sem heilbrigðisvörur. Samfélagslegur ávinningur staðreyndanna Samkvæmt nýlegri skýrslu frá Norrænu velferðarmiðstöðinni nota um 33% íslenskra ungmenna á aldrinum 18–24 ára tóbakslausa nikótínpúða, sem er hæsta hlutfall meðal Norðurlandanna. Á hinn bóginn er tóbaksnotkun meðal ungs fólks á Íslandi með því lægsta sem þekkist í þessum löndum. Á síðasta ári var Svíþjóð fyrsta landið til þess að ná því markmiði að geta talist reyklaust með reykingartíðni undir 5%, sem er viðmið sett er af Alþjóðlegu Heilbrigðisstofnuninni. Ísland getur gert ennþá betur og orðið fyrsta tóbakslausa landið, þar sem reykingar mælast nú 5,6% og hlutfall þeirra sem tekur tóbak í vör er 1,3%. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Lýðheilsustofnunar Noregs (Folkehelseinstituttet) frá 2019 leiðir færsla frá tóbaksreykingum yfir í skaðaminni nikótínvörur til umtalsverðs ávinnings fyrir heilsu samfélagsins í heild. Í skýrslunni er jafnframt hvatt til sérstakrar rannsóknar á tregðu heilbrigðisyfirvalda til að leiðrétta algengan misskilning um hættu slíkrar notkunar, þar sem yfirvöld viti að villandi upplýsingagjöf hafi verið við lýði um langa hríð. Tóbakslausar vörur eru ekki tóbak – lagaleg aðgreining nauðsynleg Ljóst er að rafrettur og nikótínpúðar innihalda ekki tóbak og ættu því ekki að falla undir sömu skilgreiningu og tóbak í lögum. Að setja slíkar vörur undir sama hatt og brennanlegt tóbak eða munntóbak er ekki aðeins villandi heldur getur það dregið úr árangri skaðaminnkunar í samfélaginu. Slík skekkja í löggjöf getur einnig leitt til þess að einstaklingar sem treysta á nikótínlausar vörur til að komast út úr reykingum, missi aðgengi að þeim. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hvetur aðildarríki sín til að hækka skatta á tóbak, áfengi og sykraða drykki um 50% eða meira til að draga úr heilsufarslegum skaða og bæta lýðheilsu. Engin slík hvatning var sett fram varðandi tóbakslausar nikótínvörur, og gera má ráð fyrir að það undirstriki þá afstöðu stofnunarinnar að slíkar vörur falli ekki undir sama flokk og hefðbundið tóbak. Áskorun til stjórnvalda Bann við markaðssetningu til barna er þegar í gildi. Allar umbúðir þurfa að fara í gegnum umsóknarferli og þarfnast samþykkis opinbers eftirlitsaðila áður en þær eru markaðssettar. Það sem vantar hins vegar upp á í dag er virkt, árangursdrifið og gagnsætt eftirlit sem tryggir að tilgangur laganna: að vernda börn og ungmenni, nái fram að ganga í reynd. Ég skora á heilbrigðisráðuneytið að grípa til aðgerða: styrkja eftirfylgni, skilgreina verkferla og tryggja að eftirlitsaðilar hafi nauðsynlegar heimildir, úrræði og ábyrgð til að framfylgja lögunum. Það er ekki ásættanlegt að vernd barna byggi á góðum fyrirætlunum en veikburða framkvæmd. Jafnframt hvet ég stjórnvöld og Landlæknisembættið til að ráðast í óháða, gagnsæja og faglega úttekt á áhrifum tóbakslausra nikótínvara á neytendur tóbaks á Íslandi. Slík greining sem byggir á staðreyndum, ekki hræðsluáróðri ætti að leggja mat á raunverulegan samfélagslegan og efnahagslegan ávinning skaðaminnkandi leiða. Ef niðurstöður sýna að slíkar vörur hjálpa fólki að hætta að nota tóbaksvörur, ættu stjórnvöld að nýta þær sem tæki í baráttunni við tóbakið – ekki bæla þær niður með geðþóttaákvörðunum. Að setja allar tóbakslausar nikótínvörur undir sama hatt og tóbak, eins og núverandi tillögur heilbrigðisráðherra gefa til kynna, væri bæði skaðlegt og ábyrgðarlaust því margir, sem áður voru háðir tóbaki, treysta á tóbakslausar nikótínvörur til þess að bæta líf sitt og heilsu. Fyrirhugaðar lagabreytingar heilbrigðisstjórnvalda og Landlæknisembættis gætu nefnilega hindrað fólk í að losna við tóbakið, skaðlegasta neysluformið. Gerum Ísland tóbakslaust! Höfundur er eigandi Duflands heildsölu, sem selur nikótínvörur. Heimildir: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0152.pdf https://radio4.dk/podcasts/radio4-morgen/tirsdag-d-12-november-kl-6-7 https://www.bt.dk/debat/joachim-b-vrider-armen-om-paa-kraeftens-bekaempelse-hvorfor-siger-i-ikke-det-her?gaa_at=eafs&gaa_n=ASWzDAindYNKmHQhO6m-mT2LXG3z_EOKgsNS0xRxqRTLoYntQ7wjssHZDAV3&gaa_ts=6840432b&gaa_sig=lHqz9Hlf51YyI5Qf6aJ31moLqQAPeNoP1X2a82PI421liODVxdce-Q1Uk6TyWNmlZoGQ5l3gDC92RHfatHr5rg%3D%3D https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/ready-to-quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34034614/ httphttps://snusforumet.se/en/eu-tobacco-mortality-snus-a-major-factor-behind-swedens-low-rates/s://www.swedishmatch.com/Snus-and-health/Research-on-snus/Cancer/ https://pharmaceutical-journal.com/article/opinion/swedish-men-can-thank-snus-for-health https://nordicwelfare.org/publikationer/use-of-nicotine-products-among-youth-in-the-nordic-and-baltic-countries-an-overview/ Heimild: WHO – RÚV frétt 13. júlí 2025 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Nikótínpúðar Tóbak Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hefur því verið haldið fram af starfsfólki heilbrigðisstofnana hér á landi að notkun tóbakslauss nikótíns ein og sér leiði til alvarlegra langvinnra sjúkdóma. Þessar fullyrðingar eru ekki studdar af vísindalegum staðreyndum. Rannsóknir sýna að nikótín, þótt vissulega ávanabindandi sé, valdi ekki krabbameini, lungnasjúkdómum, hjartasjúkdómum eða heilablóðfalli. Þau hættulegu efni sem sígarettur innihalda, svo sem tjara, arsenik og önnur eiturefni í brennandi tóbaki, eru ábyrg fyrir þessum sjúkdómum, þegar þeir koma upp, ekki nikótínið eitt og sér. Nikótín sem verkfæri til skaðaminnkunar Í áratugi hefur tóbakslaust nikótín verið notað með góðum árangri í formi tyggjós eða plástra til að aðstoða fólk við að hætta að nota tóbak. Þetta hefur skilað mælanlega betri heilsu fólks og dregið úr tóbakstengdum sjúkdómum. Dæmi má taka frá Svíþjóð þar sem nýgengi krabbameins meðal karla hefur dregist saman á sama tíma og reykingar hafa minnkað verulega. Alþjóðleg heilbrigðisvísindasamfélög, heilbrigðisstofnanir og krabbameinssamtök eru samhljóða í þeirri skoðun að verulegur munur sé bæði á stigi og eðli áhættunnar við að reykja sígarettur og nota tóbakslausar nikótínvörur svo sem rafrettur og nikótínpúða. Rannsóknir benda jafnframt til þess að þessar vörur séu svipað skaðlitlar og tóbakslaus nikótínlyf, sem þegar eru samþykkt sem heilbrigðisvörur. Samfélagslegur ávinningur staðreyndanna Samkvæmt nýlegri skýrslu frá Norrænu velferðarmiðstöðinni nota um 33% íslenskra ungmenna á aldrinum 18–24 ára tóbakslausa nikótínpúða, sem er hæsta hlutfall meðal Norðurlandanna. Á hinn bóginn er tóbaksnotkun meðal ungs fólks á Íslandi með því lægsta sem þekkist í þessum löndum. Á síðasta ári var Svíþjóð fyrsta landið til þess að ná því markmiði að geta talist reyklaust með reykingartíðni undir 5%, sem er viðmið sett er af Alþjóðlegu Heilbrigðisstofnuninni. Ísland getur gert ennþá betur og orðið fyrsta tóbakslausa landið, þar sem reykingar mælast nú 5,6% og hlutfall þeirra sem tekur tóbak í vör er 1,3%. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Lýðheilsustofnunar Noregs (Folkehelseinstituttet) frá 2019 leiðir færsla frá tóbaksreykingum yfir í skaðaminni nikótínvörur til umtalsverðs ávinnings fyrir heilsu samfélagsins í heild. Í skýrslunni er jafnframt hvatt til sérstakrar rannsóknar á tregðu heilbrigðisyfirvalda til að leiðrétta algengan misskilning um hættu slíkrar notkunar, þar sem yfirvöld viti að villandi upplýsingagjöf hafi verið við lýði um langa hríð. Tóbakslausar vörur eru ekki tóbak – lagaleg aðgreining nauðsynleg Ljóst er að rafrettur og nikótínpúðar innihalda ekki tóbak og ættu því ekki að falla undir sömu skilgreiningu og tóbak í lögum. Að setja slíkar vörur undir sama hatt og brennanlegt tóbak eða munntóbak er ekki aðeins villandi heldur getur það dregið úr árangri skaðaminnkunar í samfélaginu. Slík skekkja í löggjöf getur einnig leitt til þess að einstaklingar sem treysta á nikótínlausar vörur til að komast út úr reykingum, missi aðgengi að þeim. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) hvetur aðildarríki sín til að hækka skatta á tóbak, áfengi og sykraða drykki um 50% eða meira til að draga úr heilsufarslegum skaða og bæta lýðheilsu. Engin slík hvatning var sett fram varðandi tóbakslausar nikótínvörur, og gera má ráð fyrir að það undirstriki þá afstöðu stofnunarinnar að slíkar vörur falli ekki undir sama flokk og hefðbundið tóbak. Áskorun til stjórnvalda Bann við markaðssetningu til barna er þegar í gildi. Allar umbúðir þurfa að fara í gegnum umsóknarferli og þarfnast samþykkis opinbers eftirlitsaðila áður en þær eru markaðssettar. Það sem vantar hins vegar upp á í dag er virkt, árangursdrifið og gagnsætt eftirlit sem tryggir að tilgangur laganna: að vernda börn og ungmenni, nái fram að ganga í reynd. Ég skora á heilbrigðisráðuneytið að grípa til aðgerða: styrkja eftirfylgni, skilgreina verkferla og tryggja að eftirlitsaðilar hafi nauðsynlegar heimildir, úrræði og ábyrgð til að framfylgja lögunum. Það er ekki ásættanlegt að vernd barna byggi á góðum fyrirætlunum en veikburða framkvæmd. Jafnframt hvet ég stjórnvöld og Landlæknisembættið til að ráðast í óháða, gagnsæja og faglega úttekt á áhrifum tóbakslausra nikótínvara á neytendur tóbaks á Íslandi. Slík greining sem byggir á staðreyndum, ekki hræðsluáróðri ætti að leggja mat á raunverulegan samfélagslegan og efnahagslegan ávinning skaðaminnkandi leiða. Ef niðurstöður sýna að slíkar vörur hjálpa fólki að hætta að nota tóbaksvörur, ættu stjórnvöld að nýta þær sem tæki í baráttunni við tóbakið – ekki bæla þær niður með geðþóttaákvörðunum. Að setja allar tóbakslausar nikótínvörur undir sama hatt og tóbak, eins og núverandi tillögur heilbrigðisráðherra gefa til kynna, væri bæði skaðlegt og ábyrgðarlaust því margir, sem áður voru háðir tóbaki, treysta á tóbakslausar nikótínvörur til þess að bæta líf sitt og heilsu. Fyrirhugaðar lagabreytingar heilbrigðisstjórnvalda og Landlæknisembættis gætu nefnilega hindrað fólk í að losna við tóbakið, skaðlegasta neysluformið. Gerum Ísland tóbakslaust! Höfundur er eigandi Duflands heildsölu, sem selur nikótínvörur. Heimildir: https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0152.pdf https://radio4.dk/podcasts/radio4-morgen/tirsdag-d-12-november-kl-6-7 https://www.bt.dk/debat/joachim-b-vrider-armen-om-paa-kraeftens-bekaempelse-hvorfor-siger-i-ikke-det-her?gaa_at=eafs&gaa_n=ASWzDAindYNKmHQhO6m-mT2LXG3z_EOKgsNS0xRxqRTLoYntQ7wjssHZDAV3&gaa_ts=6840432b&gaa_sig=lHqz9Hlf51YyI5Qf6aJ31moLqQAPeNoP1X2a82PI421liODVxdce-Q1Uk6TyWNmlZoGQ5l3gDC92RHfatHr5rg%3D%3D https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/smoking-and-cancer/is-vaping-harmful https://www.nhs.uk/better-health/quit-smoking/ready-to-quit-smoking/vaping-to-quit-smoking/ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34034614/ httphttps://snusforumet.se/en/eu-tobacco-mortality-snus-a-major-factor-behind-swedens-low-rates/s://www.swedishmatch.com/Snus-and-health/Research-on-snus/Cancer/ https://pharmaceutical-journal.com/article/opinion/swedish-men-can-thank-snus-for-health https://nordicwelfare.org/publikationer/use-of-nicotine-products-among-youth-in-the-nordic-and-baltic-countries-an-overview/ Heimild: WHO – RÚV frétt 13. júlí 2025
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun