Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 29. september 2025 08:00 Gervigreind er komin inn á heimili, vinnu og skóla á Íslandi. Við spyrjum, fáum ráð, látum skrifa drög og fáum útskýringar á flóknum málum. Hún er orðin eins og nýr starfsmaður í heilanum á okkur. En stóra spurningin er persónuleg og nærri okkur öllum: Erum við að uppfæra hugsun okkar eða einfaldlega að útvista henni? Gerir þetta okkur klárari eða latari? Þegar heilinn slær af En gætum við, án þess að gera okkur grein fyrir því, verið að sljóvga hugann með of mikilli notkun? Þetta er ekki bara tilfinning; rannsóknir benda á nokkrar áþreifanlegar breytingar. Minni og endurheimt. Rannsókn birt í Science hefur sýnt að þegar fólk veit að upplýsingar eru auðfundnar á netinu geymir heilinn síður innihaldið sjálfur, heldur man hvar á að finna það. Þetta kallast stundum Google áhrifin. Ef gervigreind sér alltaf um að svara fyrir okkur þjálfum við minna endurheimt í minni. Rötun og hugarkort. Vísindamenn við University College London sýndu að bílstjórar sem fylgdu GPS-leiðbeiningum virkjuðu síður þau heilasvæði sem mynda hugarkort. Við lærum þá minna af umhverfinu. Sambærilegt getur gerst þegar við fylgjum gervigreind án þess að hugsa sjálf. Sjálfvirkniskekkja. Fólk hefur tilhneigingu til að treysta svarinu sem tölvukerfi gefur jafnvel þegar merki benda til annars. Þetta hefur verið sýnt fram á í heilbrigðisþjónustu og öryggiskerfum. Sama hætta er til staðar þegar við látum gervigreind taka ákvörðunina fyrir okkur. Yfirborðslestur í námi. Í tilraunum þar sem nemendur reiddu sig á almenn tilbúin svör úr gervigreind í stærðfræði og ritun stóðu þau sig síðar meir verr á prófum en hópar sem fengu spurningar og stýrða leiðsögn. Flýtileið getur skilað tíma í dag en kostað djúpfærni á morgun. Þessar breytingar eru ekki bara venjur. Þær geta endurmótað heilasamböndin okkar, ferli sem kallast taugamótun (e. neuroplasticity). Spurningin er ekki hvort heilinn breytist, heldur hvernig. Og hvað með tilfinningagreind? Hvaða áhrif hefur það á hæfni okkar í mannlegum samskiptum ef við látum vél semja fyrir okkur viðkvæma tölvupósta eða skilaboð? Þegar heilinn kviknar Á móti kemur að meðvituð notkun getur gert gervigreind að einhverju besta verkfæri sem mannkynið hefur þekkt til að efla hugann. Afköst og dreifing þekkingar. Í stórri tilraun í þjónustuverum jukust afköst að meðaltali um 14 prósent þegar starfsfólk fékk aðstoð gervigreindar. Mesti ávinningurinn var hjá nýliðum sem lærðu hraðar góð vinnubrögð. AI sem kennari. Rannsóknir við Stanford og Harvard sýna að vel hannaðir spjallkennarar geta hraðað námi ef samtalið er stýrt með markmiðum, spurningum og endurgjöf. Skapandi stoð. Forritarar sem nota Copilot ljúka verkefnum hraðar og með meiri fókus. Hið sama á við um ritun og greiningu. Gervigreind getur teiknað fyrstu drög en mannshugurinn skerpir, velur og bætir. Hér getum við litið á gervigreind sem hugrænt stoðtæki (e. cognitive prosthetic), framlengingu á okkar eigin huga. Eins og gleraugu hjálpa okkur að sjá skýrar, getur gervigreind hjálpað okkur að hugsa dýpra, sjá mynstur og fá hugmyndir sem við hefðum annars misst af. Láttu gervigreindina vinna fyrir þig, ekki öfugt Það skiptir öllu máli hvernig við notum gervigreind. Ef við notum hana sem kláran æfingafélaga sem fær okkur til að hugsa, getum við orðið mun klárari. En ef við notum hana bara sem skyndilausn sem hugsar fyrir okkur, þá er hætt við að við verðum latari í hugsun. Hér eru fimm einföld ráð til að nota gervigreind á þann hátt sem styrkir þig: Láttu hana spyrja þig. Í stað þess að biðja strax um svarið, biddu gervigreindina um að búa til fimm spurningar um efnið. Reyndu að svara þeim fyrst sjálf/ur og fáðu hana svo til að fara yfir svörin með þér. Þetta er frábær leið til að athuga hvort þú skiljir málið í alvöru. Ekki sætta þig við eitt svar. Biddu alltaf um fleiri en eina lausn eða mismunandi sjónarhorn. Spyrðu: „Hverjir eru kostirnir og gallarnir við þetta?“ eða „Hvað gæti farið úrskeiðis?“. Þannig æfirðu þig í að hugsa gagnrýnið og sjálfstætt. Hugsaðu fyrst, spyrðu svo. Taktu þér tíma án truflana. Reyndu að leysa verkefnið eða skrifa textann sjálf/ur fyrst. Berðu svo þína niðurstöðu saman við það sem gervigreindin stingur upp á. Þannig verður hún hjálpartæki en ekki staðgengill fyrir þína eigin hugsun. Byrjaðu létt og þyngdu rólega. Láttu gervigreindina gefa þér verkefni sem verða smám saman flóknari. Biddu hana um að útskýra skrefin á leiðinni. Þetta er eins og að fara í ræktina; þú byggir upp styrk í hugsuninni skref fyrir skref og nærð að skilja málin betur í grunninn. Tölvan gefur drögin, fólkið tekur ákvörðun. Besta niðurstaðan fæst þegar tækni og mannleg samskipti vinna saman. Notaðu gervigreindina til að fá hugmyndir eða fyrstu drög, en ræddu svo niðurstöðurnar við kennara, samstarfsfólk eða vini. Það er alltaf mannleg dómgreind sem á lokaorðið. Stærra sjónarhorn: Þróun eða þægindi? Áður en við förum í hagnýtar niðurstöður er vert að staldra við og velta upp stærri spurningum. Er þessi hugræna útvistun kannski eðlileg þróun? Mannkynið hefur alltaf útvistað hugsun: ritlistin útvistaði minni, reiknivélin útvistaði reikningskunnáttu. Er gervigreind einfaldlega næsta skref sem losar okkur við hugrænt erfiði svo við getum einbeitt okkur að hærra stigi hugsunar? Eða erum við að færast frá því að nota tæki yfir í að þróa með okkur nýtt samlífi þar sem mörkin milli mannlegrar og vélrænnar hugsunar verða óskýr? Tækifæri Íslands í nýjum heimi? Íslensk menntun. Kennarar geta notað gervigreind til að búa til æfingar með stigvaxandi erfiðleikum og greina stöðu nemenda, en samt varið meiri tíma í samtal, lífsleikni og samvinnu. Íslenskt atvinnulíf. Litlar teymisbreytingar geta skipt miklu. Notaðu gervigreind til að gera fyrstu drög og samantektir, en gerðu skoðun, ákvörðun og forgangsröðun áfram mannlega. Íslenskan í forgang. Veldu verkfæri sem styðja íslensku vel. Þannig styrkjum við bæði námið og tungumálið. Valið er þitt Gervigreind er hvorki töfrabragð né ógn í sjálfu sér. Hún er fjölnota tæki. Notkun sem kveikir forvitni, krefst rökhugsunar og skapar rými fyrir manneskjuna gerir okkur klárari. Notkun sem slekkur á eigin hugsun gerir okkur háð tækinu. Gervigreind er spegill, hún sýnir okkur fyrst og fremst hvernig við veljum að hugsa. Valið er okkar. Hagnýt byrjun í dag Veldu efni sem þú ert að læra. Skrifaðu 5 mínútna samantekt án hjálpar. Biddu gervigreind um 5 spurningar tengdar efninu og svaraðu þeim. Biddu svo um þrjár aðrar leiðir að lausn og rökstuðning. Endurtaktu á morgun. Ef þú upplifir að þú hugsar dýpra, manst betur og útskýrir skýrar, þá ertu að nota gervigreind rétt, sem æfingarfélaga sem styrkir þig í stað þess að taka yfir. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Takk Sigurður Ingi Helgi Héðinsson Skoðun ,,Mig langar svo bara að geta kennt þessum 25 börnum“ Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun Íþróttahreyfingin stefnir í gjaldþrot!! Helgi Sigurður Haraldsson Skoðun Krónan býr sig ekki til sjálf Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Mér kvíðir slæm íslenska ungmenna Elín Karlsdóttir Skoðun Læknaeiðurinn og dánaraðstoð: Hvað þýðir „að valda ekki skaða“? Ingrid Kuhlman Skoðun Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir Skoðun Fjölþátta ógnarstjórn Högni Elfar Gylfason Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Fjölþátta ógnarstjórn Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar Skoðun ,,Mig langar svo bara að geta kennt þessum 25 börnum“ Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Mér kvíðir slæm íslenska ungmenna Elín Karlsdóttir skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin stefnir í gjaldþrot!! Helgi Sigurður Haraldsson skrifar Skoðun Læknaeiðurinn og dánaraðstoð: Hvað þýðir „að valda ekki skaða“? Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Takk Sigurður Ingi Helgi Héðinsson skrifar Skoðun Krónan býr sig ekki til sjálf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stöndum saman fyrir íslenskan flugrekstur Bogi Nils Bogason skrifar Skoðun ,,Gallaður" hundur - söluhluturinn hundur - um úrskurð Kærunefndar vöru- og þjónustukaupa Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Baráttan heldur áfram! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvers virði er líf barns? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hvernig hljómar tilboðið einn fyrir þrjá? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Bætum lífsgæði þeirra sem lifa með krabbameini Sigríður Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Skoðun Áfram veginn í Reykjavík Gísli Garðarsson,Steinunn Rögnvaldsdóttir skrifar Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason skrifar Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Sjá meira
Gervigreind er komin inn á heimili, vinnu og skóla á Íslandi. Við spyrjum, fáum ráð, látum skrifa drög og fáum útskýringar á flóknum málum. Hún er orðin eins og nýr starfsmaður í heilanum á okkur. En stóra spurningin er persónuleg og nærri okkur öllum: Erum við að uppfæra hugsun okkar eða einfaldlega að útvista henni? Gerir þetta okkur klárari eða latari? Þegar heilinn slær af En gætum við, án þess að gera okkur grein fyrir því, verið að sljóvga hugann með of mikilli notkun? Þetta er ekki bara tilfinning; rannsóknir benda á nokkrar áþreifanlegar breytingar. Minni og endurheimt. Rannsókn birt í Science hefur sýnt að þegar fólk veit að upplýsingar eru auðfundnar á netinu geymir heilinn síður innihaldið sjálfur, heldur man hvar á að finna það. Þetta kallast stundum Google áhrifin. Ef gervigreind sér alltaf um að svara fyrir okkur þjálfum við minna endurheimt í minni. Rötun og hugarkort. Vísindamenn við University College London sýndu að bílstjórar sem fylgdu GPS-leiðbeiningum virkjuðu síður þau heilasvæði sem mynda hugarkort. Við lærum þá minna af umhverfinu. Sambærilegt getur gerst þegar við fylgjum gervigreind án þess að hugsa sjálf. Sjálfvirkniskekkja. Fólk hefur tilhneigingu til að treysta svarinu sem tölvukerfi gefur jafnvel þegar merki benda til annars. Þetta hefur verið sýnt fram á í heilbrigðisþjónustu og öryggiskerfum. Sama hætta er til staðar þegar við látum gervigreind taka ákvörðunina fyrir okkur. Yfirborðslestur í námi. Í tilraunum þar sem nemendur reiddu sig á almenn tilbúin svör úr gervigreind í stærðfræði og ritun stóðu þau sig síðar meir verr á prófum en hópar sem fengu spurningar og stýrða leiðsögn. Flýtileið getur skilað tíma í dag en kostað djúpfærni á morgun. Þessar breytingar eru ekki bara venjur. Þær geta endurmótað heilasamböndin okkar, ferli sem kallast taugamótun (e. neuroplasticity). Spurningin er ekki hvort heilinn breytist, heldur hvernig. Og hvað með tilfinningagreind? Hvaða áhrif hefur það á hæfni okkar í mannlegum samskiptum ef við látum vél semja fyrir okkur viðkvæma tölvupósta eða skilaboð? Þegar heilinn kviknar Á móti kemur að meðvituð notkun getur gert gervigreind að einhverju besta verkfæri sem mannkynið hefur þekkt til að efla hugann. Afköst og dreifing þekkingar. Í stórri tilraun í þjónustuverum jukust afköst að meðaltali um 14 prósent þegar starfsfólk fékk aðstoð gervigreindar. Mesti ávinningurinn var hjá nýliðum sem lærðu hraðar góð vinnubrögð. AI sem kennari. Rannsóknir við Stanford og Harvard sýna að vel hannaðir spjallkennarar geta hraðað námi ef samtalið er stýrt með markmiðum, spurningum og endurgjöf. Skapandi stoð. Forritarar sem nota Copilot ljúka verkefnum hraðar og með meiri fókus. Hið sama á við um ritun og greiningu. Gervigreind getur teiknað fyrstu drög en mannshugurinn skerpir, velur og bætir. Hér getum við litið á gervigreind sem hugrænt stoðtæki (e. cognitive prosthetic), framlengingu á okkar eigin huga. Eins og gleraugu hjálpa okkur að sjá skýrar, getur gervigreind hjálpað okkur að hugsa dýpra, sjá mynstur og fá hugmyndir sem við hefðum annars misst af. Láttu gervigreindina vinna fyrir þig, ekki öfugt Það skiptir öllu máli hvernig við notum gervigreind. Ef við notum hana sem kláran æfingafélaga sem fær okkur til að hugsa, getum við orðið mun klárari. En ef við notum hana bara sem skyndilausn sem hugsar fyrir okkur, þá er hætt við að við verðum latari í hugsun. Hér eru fimm einföld ráð til að nota gervigreind á þann hátt sem styrkir þig: Láttu hana spyrja þig. Í stað þess að biðja strax um svarið, biddu gervigreindina um að búa til fimm spurningar um efnið. Reyndu að svara þeim fyrst sjálf/ur og fáðu hana svo til að fara yfir svörin með þér. Þetta er frábær leið til að athuga hvort þú skiljir málið í alvöru. Ekki sætta þig við eitt svar. Biddu alltaf um fleiri en eina lausn eða mismunandi sjónarhorn. Spyrðu: „Hverjir eru kostirnir og gallarnir við þetta?“ eða „Hvað gæti farið úrskeiðis?“. Þannig æfirðu þig í að hugsa gagnrýnið og sjálfstætt. Hugsaðu fyrst, spyrðu svo. Taktu þér tíma án truflana. Reyndu að leysa verkefnið eða skrifa textann sjálf/ur fyrst. Berðu svo þína niðurstöðu saman við það sem gervigreindin stingur upp á. Þannig verður hún hjálpartæki en ekki staðgengill fyrir þína eigin hugsun. Byrjaðu létt og þyngdu rólega. Láttu gervigreindina gefa þér verkefni sem verða smám saman flóknari. Biddu hana um að útskýra skrefin á leiðinni. Þetta er eins og að fara í ræktina; þú byggir upp styrk í hugsuninni skref fyrir skref og nærð að skilja málin betur í grunninn. Tölvan gefur drögin, fólkið tekur ákvörðun. Besta niðurstaðan fæst þegar tækni og mannleg samskipti vinna saman. Notaðu gervigreindina til að fá hugmyndir eða fyrstu drög, en ræddu svo niðurstöðurnar við kennara, samstarfsfólk eða vini. Það er alltaf mannleg dómgreind sem á lokaorðið. Stærra sjónarhorn: Þróun eða þægindi? Áður en við förum í hagnýtar niðurstöður er vert að staldra við og velta upp stærri spurningum. Er þessi hugræna útvistun kannski eðlileg þróun? Mannkynið hefur alltaf útvistað hugsun: ritlistin útvistaði minni, reiknivélin útvistaði reikningskunnáttu. Er gervigreind einfaldlega næsta skref sem losar okkur við hugrænt erfiði svo við getum einbeitt okkur að hærra stigi hugsunar? Eða erum við að færast frá því að nota tæki yfir í að þróa með okkur nýtt samlífi þar sem mörkin milli mannlegrar og vélrænnar hugsunar verða óskýr? Tækifæri Íslands í nýjum heimi? Íslensk menntun. Kennarar geta notað gervigreind til að búa til æfingar með stigvaxandi erfiðleikum og greina stöðu nemenda, en samt varið meiri tíma í samtal, lífsleikni og samvinnu. Íslenskt atvinnulíf. Litlar teymisbreytingar geta skipt miklu. Notaðu gervigreind til að gera fyrstu drög og samantektir, en gerðu skoðun, ákvörðun og forgangsröðun áfram mannlega. Íslenskan í forgang. Veldu verkfæri sem styðja íslensku vel. Þannig styrkjum við bæði námið og tungumálið. Valið er þitt Gervigreind er hvorki töfrabragð né ógn í sjálfu sér. Hún er fjölnota tæki. Notkun sem kveikir forvitni, krefst rökhugsunar og skapar rými fyrir manneskjuna gerir okkur klárari. Notkun sem slekkur á eigin hugsun gerir okkur háð tækinu. Gervigreind er spegill, hún sýnir okkur fyrst og fremst hvernig við veljum að hugsa. Valið er okkar. Hagnýt byrjun í dag Veldu efni sem þú ert að læra. Skrifaðu 5 mínútna samantekt án hjálpar. Biddu gervigreind um 5 spurningar tengdar efninu og svaraðu þeim. Biddu svo um þrjár aðrar leiðir að lausn og rökstuðning. Endurtaktu á morgun. Ef þú upplifir að þú hugsar dýpra, manst betur og útskýrir skýrar, þá ertu að nota gervigreind rétt, sem æfingarfélaga sem styrkir þig í stað þess að taka yfir. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir Skoðun
Skoðun Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar
Skoðun ,,Gallaður" hundur - söluhluturinn hundur - um úrskurð Kærunefndar vöru- og þjónustukaupa Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir Skoðun