Hámenning og lágmenning 10. janúar 2005 00:01 Okkur er tamt að tala um menningu sem einhvern afmarkaðan kima í þjóðfélaginu. Án þess svo sem að hafa skilgreint hvað við meinum tölum við um listgreinar sem hafa verið "lærðar" sem menningu og lítum framhjá því að allt sem tilheyrir manninum er menning, einfaldlega vegna þess að menning er dregið af orðinu "menn" sem er jú fleirtalan af maður. Tek það fram til þess að forðast allan misskilning að konur eru líka menn - og oft drengir góðir. Þessari menningu skiptum við síðan í hámenningu og lágmenningu. Með nefið upp í loft teljum við okkur þess umkomin að leggja niður landamærin af hroka og einfeldningshætti. Það sem gerist í leikhúsunum er hámenning, það sem gerist í bíó er lágmenning. Það sem er íslenskt er "auðvitað" hámenning. Það er ekki hægt annað en velta þessu fyrir sér þegar lesinn er leiðari Morgunblaðsins mánudaginn 10. janúar. Þar er íslensku lekhúsi hrósað fyrir hámenningu, enda átta íslensk stykki á fjölunum - en kvikmyndahúsum úthúðað fyrir flatneskju - og að sjálfsögðu lágmenningu. Hver er skilgreining leiðarahöfundar á menningu, hámenningu og lágmenningu? Er allt gott sem tekst að klúðra upp í leikhúsunum? Þarf ekki að uppfylla neinar gæðakröfur í vali á verkefnum, listrænum tökum og vinnubrögðum? Er nóg að verkið sé íslenskt - eða eftir einhvern sem hefur verið hampað í útlöndum, hvort sem hann á það skilið eða ekki? Leiðaraskrifari kvartar líka sáran yfir því að kvikmyndir gömlu meistaranna skuli ekki vera sýndar hér, þótt þær séu sýndar í löndunum allt í kringum okkur? Um hvaða gömlu meistara er hann að tala? Þurfa kvikmyndir að vera eftir "gamla" meistara til að hljóta náð fyrir hans hámenningaraugum? Ef svo er gæti hann fengið sér digital-áskrift. MGM sýndi Cat on a Hot Tin Roof með Liz Taylor og Paul Newman síðastliðið sunnudagskvöld. TNT sýnir stundum myndir frá þögla tímanum. Hvað með íslenskar kvikmyndir? Eru þær allar hámenning eins og íslensku leikritin átta sem nú eru á fjölunum? Hefur aldrei verið nein flatneskja í þeim? Eða þurfa þær að hafa náð vissum aldri til þess að geta talist hámenning? Eru þá kvikmyndir Hrafns Gunnlaugssonar og Ágústs Guðmundssonar hámenning en aðrar ekki? Þeir eru jú hinir eiginlegu "gömlu meistarar" í íslenskri kvikmyndagerð vorra tíma. Eða getur Ósvaldur Knudsen einn fallið undir skilgreininguna? Annað sem kynni að vera forvitnilegt að fá svör við er hvort leiðaraskrifari hafi séð allar kvikmyndirnar sem eru í boði í kvikmyndahúsunum þessa dagana. Er það þess vegna sem hann er þess umkominn að kveða upp úr um að allt sem er í kvikmyndahúsunum sé flatneskjuleg lágmenning? Með fullri virðingu fyrir "hámenningunni" í íslensku leikhúsunum, verð ég að viðurkenna að mér finnst leikárið hafa verið leiðinlegt fram til þessa. Kannski eru leiðindi hámenning - hvur veit. Það er aðeins eitt stykki sem stendur upp úr enn sem komið er, Böndin á milli okkar, eftir Kristján Þórð Hrafnsson. Vel skrifað verk, vel leikið, afbragðs góð leikstjórn, leikmynd sem þjónar verkinu vel. Sum stóru stykkin hafa verið illa skrifuð (t.d. Norður), jafnvel útdrættir úr bókum (t.d. Híbýli vindanna) og leikararnir þvælast um vondar leikmyndir með innihaldslausan texta. Ofan á allt saman hafa þau verið allt of löng, svo löng að maður stynur sáran meðáhorfendum sínum til samlætis. Það gengur ekki að hámenning sé annað hvort eitthvað sem er í leikhúsi, helst íslenskt eða gamalt. Það má vel vera að margt og misjafnt komi úr bandarískum kvikmyndasmiðjum (nánast allar kvikmyndir sem sýndar eru í kvikmyndahúsunum í dag eru þaðan), enda framleiðslan óheyrileg. Engu að síður eru kvikmyndir menning Bandaríkjanna, rétt eins og bókmenntir eru (eða hafa verið) menning Íslendinga. Það þýðir ekki að við getum sett okkur á háan hest og afgreitt alla þá sköpun sem á sér stað í bandarískri kvikmyndagerð sem lágmenningu. Við getum ekki heldur haldið því fram að allt sem er íslenskt sé hámenning. Leiklist og kvikmyndagerð eru hlutfallslega ungar listgreinar hér á landi, einkum íslensk leikritun. Henni hefur ekki verið sinnt sem skyldi fram til þessa. Vissulega er fagnaðarefni að íslensk leikrit skuli vera á fjölunum, en gerum okkur grein fyrir því að íslensk leikritun er í þróun - svo mikið hefur hún verið vanrækt. Við skyldum varast að setja okkur á háan hest gagnvart þeim sem eiga mun lengri hefð, að ekki sé talað um afköst, í þessum greinum. Við hljótum að þurfa að miða skilgreiningar okkar á hámenningu og lágmenningu við eitthvð annað en frá hvaða landi stykkið kemur eða hvar það birtist. Það væri til dæmis allt í lagi að miða við það hvort framleiðslan er vel eða illa unnin - og hvort hún hefur eitthvert innihald. Súsanna Svavarsdóttir -sussa@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Súsanna Svavarsdóttir Mest lesið Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Blikkandi viðvörunarljós Ingveldur Anna Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nýr vettvangur samskipta? Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Blikkandi viðvörunarljós Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir skrifar Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson skrifar Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Sjá meira
Okkur er tamt að tala um menningu sem einhvern afmarkaðan kima í þjóðfélaginu. Án þess svo sem að hafa skilgreint hvað við meinum tölum við um listgreinar sem hafa verið "lærðar" sem menningu og lítum framhjá því að allt sem tilheyrir manninum er menning, einfaldlega vegna þess að menning er dregið af orðinu "menn" sem er jú fleirtalan af maður. Tek það fram til þess að forðast allan misskilning að konur eru líka menn - og oft drengir góðir. Þessari menningu skiptum við síðan í hámenningu og lágmenningu. Með nefið upp í loft teljum við okkur þess umkomin að leggja niður landamærin af hroka og einfeldningshætti. Það sem gerist í leikhúsunum er hámenning, það sem gerist í bíó er lágmenning. Það sem er íslenskt er "auðvitað" hámenning. Það er ekki hægt annað en velta þessu fyrir sér þegar lesinn er leiðari Morgunblaðsins mánudaginn 10. janúar. Þar er íslensku lekhúsi hrósað fyrir hámenningu, enda átta íslensk stykki á fjölunum - en kvikmyndahúsum úthúðað fyrir flatneskju - og að sjálfsögðu lágmenningu. Hver er skilgreining leiðarahöfundar á menningu, hámenningu og lágmenningu? Er allt gott sem tekst að klúðra upp í leikhúsunum? Þarf ekki að uppfylla neinar gæðakröfur í vali á verkefnum, listrænum tökum og vinnubrögðum? Er nóg að verkið sé íslenskt - eða eftir einhvern sem hefur verið hampað í útlöndum, hvort sem hann á það skilið eða ekki? Leiðaraskrifari kvartar líka sáran yfir því að kvikmyndir gömlu meistaranna skuli ekki vera sýndar hér, þótt þær séu sýndar í löndunum allt í kringum okkur? Um hvaða gömlu meistara er hann að tala? Þurfa kvikmyndir að vera eftir "gamla" meistara til að hljóta náð fyrir hans hámenningaraugum? Ef svo er gæti hann fengið sér digital-áskrift. MGM sýndi Cat on a Hot Tin Roof með Liz Taylor og Paul Newman síðastliðið sunnudagskvöld. TNT sýnir stundum myndir frá þögla tímanum. Hvað með íslenskar kvikmyndir? Eru þær allar hámenning eins og íslensku leikritin átta sem nú eru á fjölunum? Hefur aldrei verið nein flatneskja í þeim? Eða þurfa þær að hafa náð vissum aldri til þess að geta talist hámenning? Eru þá kvikmyndir Hrafns Gunnlaugssonar og Ágústs Guðmundssonar hámenning en aðrar ekki? Þeir eru jú hinir eiginlegu "gömlu meistarar" í íslenskri kvikmyndagerð vorra tíma. Eða getur Ósvaldur Knudsen einn fallið undir skilgreininguna? Annað sem kynni að vera forvitnilegt að fá svör við er hvort leiðaraskrifari hafi séð allar kvikmyndirnar sem eru í boði í kvikmyndahúsunum þessa dagana. Er það þess vegna sem hann er þess umkominn að kveða upp úr um að allt sem er í kvikmyndahúsunum sé flatneskjuleg lágmenning? Með fullri virðingu fyrir "hámenningunni" í íslensku leikhúsunum, verð ég að viðurkenna að mér finnst leikárið hafa verið leiðinlegt fram til þessa. Kannski eru leiðindi hámenning - hvur veit. Það er aðeins eitt stykki sem stendur upp úr enn sem komið er, Böndin á milli okkar, eftir Kristján Þórð Hrafnsson. Vel skrifað verk, vel leikið, afbragðs góð leikstjórn, leikmynd sem þjónar verkinu vel. Sum stóru stykkin hafa verið illa skrifuð (t.d. Norður), jafnvel útdrættir úr bókum (t.d. Híbýli vindanna) og leikararnir þvælast um vondar leikmyndir með innihaldslausan texta. Ofan á allt saman hafa þau verið allt of löng, svo löng að maður stynur sáran meðáhorfendum sínum til samlætis. Það gengur ekki að hámenning sé annað hvort eitthvað sem er í leikhúsi, helst íslenskt eða gamalt. Það má vel vera að margt og misjafnt komi úr bandarískum kvikmyndasmiðjum (nánast allar kvikmyndir sem sýndar eru í kvikmyndahúsunum í dag eru þaðan), enda framleiðslan óheyrileg. Engu að síður eru kvikmyndir menning Bandaríkjanna, rétt eins og bókmenntir eru (eða hafa verið) menning Íslendinga. Það þýðir ekki að við getum sett okkur á háan hest og afgreitt alla þá sköpun sem á sér stað í bandarískri kvikmyndagerð sem lágmenningu. Við getum ekki heldur haldið því fram að allt sem er íslenskt sé hámenning. Leiklist og kvikmyndagerð eru hlutfallslega ungar listgreinar hér á landi, einkum íslensk leikritun. Henni hefur ekki verið sinnt sem skyldi fram til þessa. Vissulega er fagnaðarefni að íslensk leikrit skuli vera á fjölunum, en gerum okkur grein fyrir því að íslensk leikritun er í þróun - svo mikið hefur hún verið vanrækt. Við skyldum varast að setja okkur á háan hest gagnvart þeim sem eiga mun lengri hefð, að ekki sé talað um afköst, í þessum greinum. Við hljótum að þurfa að miða skilgreiningar okkar á hámenningu og lágmenningu við eitthvð annað en frá hvaða landi stykkið kemur eða hvar það birtist. Það væri til dæmis allt í lagi að miða við það hvort framleiðslan er vel eða illa unnin - og hvort hún hefur eitthvert innihald. Súsanna Svavarsdóttir -sussa@frettabladid.is
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun