Varnarsamtök íslenskunnar 20. ágúst 2010 06:00 Nokkrar umræður hafa verið undanfarið í þessu blaði um íslenskuna og þá einkum um hvernig eigi að leiðbeina fólki um málfar. Er það vel, hollt er að skiptast á skoðunum um tungumálið og fátt verra en skeytingarleysið, en það kemur fram í því þegar mönnum er sama hvernig íslenskan er notuð og hvort svo er. Engu er líkara en hún sé farin að þvælast fyrir fólki sem er tamara að grípa til enskunnar sem er þó jafnvel hvorki fugl né fiskur. Orðfæðin segir mjög til sín, menn grípa til sömu orða um sama hlutinn eða hugtakið þótt málið geymi tugi orða um það sama. Talað mál í ljósvakafjölmiðlum er tíðum svo óáheyrilegt að þraut er að hlusta á. Þeir sem boðaðir eru í viðtöl á þeim bæjum virðast fremur ekkert uppbyggilegt hafa hugsað um efnið sem er til umræðu eða kunna ekki að koma orðum að því og ræðan verður því gjarnan skreytt merkingarlausum innskotsorðum: „Ég meina… sko að það sem þeir… hérna… ætluðu að meika… var bara feik." Eftirlætisorðið „hérna" ryðst fram í munni flestra sem koma í þessi viðtöl og útlendingar, sem ekki kunna íslensku, eru forvitnir um þetta orð og halda að það sé einhver lykill að tungumálinu. Þá reynist það hið gagnstæða, haldreipi þeirra sem ekki hafa hugsað hvað þeir ætli að segja eða vita það jafnvel ekki. Marga undanfarna áratugi er líkt og tungumálið okkar hafi mátt þola ræktarleysi og hrognenska komið í staðinn og var talin sérlega fínt mál fyrir hrun. Það má lesa með hrolli í Rannsóknarskýrslu Alþingis þar sem orðrétt er haft eftir peningamönnum. Þeir tala ekkert tungumál heldur ryðja út úr sér bullgrauti sem fer vel við skilning þeirra á eðli viðskipta. Þarna er því eitt sviðið enn sem við getum tekið til rækilegrar endurskoðunar. Heimili, skólar, fjölmiðlar og stofnanir ættu að taka höndum saman og sameinast um viðreisn íslenskunnar. Það ætti að verða heillandi verkefni. Líklega er minn góði og gamli skóli, Menntaskólinn á Akureyri, að feta sig inn á svipaða en líklega víðari braut með nýju námsskipulagi sem tekur gildi í haust. Heppilegt væri að Íslensk málstöð hefði hér forystu og mótaði stefnu. Upphafið er á heimilunum og brýnt að tala mikið við börnin á eðlilegri íslensku og fullorðnir leggi niður barnamálið. Þá á að lesa fyrir þau, segja þeim sögur, láta þau læra kvæði og syngja með þeim. Þetta er allt hægt að klæða í búning skemmtunar með smáhugkvæmni. Ég ætla að á nánast öllum vinnustöðum séu einstaklingar sem vanda málfar sitt eða hugsa um gott mál. Þeir gætu orðið hvatamenn að málvöndun og halda mætti málverndarfundi í lok vinnuviku eða mánaðar. Talað mál og ritað væri rætt, bent á hvað mætti betur fara, ákveðnir textar teknir til athugunar og fólk hvatt til framfara. Ekki er nauðsynlegt að málspekingar stýri slíku heldur smekkmenn um málfar og þeir sem þykir vænt um móðurmálið. Sérstaklega skal ráðist gegn hrognenskunni og orð fundin á íslensku til að leysa hin af hólmi. Vandi er þar sem fólk vinnur mjög með erlend heiti og hugtök. Liggur þá ekki beint við að íslenska þau og fá leiðbeiningar á Íslenskri málstöð? Í skólum verður að hefja sókn íslenskunnar sem undirstöðu allra annarra greina. Hún verður að gegnsýra allt skólastarfið og taka völdin þar sem hún hefur verið hornreka. Í framhaldsskólum mættu kennarar og nemendur huga vel að málfari þeirra greina sem þeir læra. Hversu góð er íslenskan í efna- og eðlisfræðinni, líffræðinni, jarðfræði, sögu o.s.frv.? Ég vil kalla þessa hópa varnarsamtök íslenskunnar. Við eigum einstakar bókmenntir frá öllum öldum sögu okkar og þær eiga að verða sá brunnur sem við sækjum í. Vegur íslenskunnar hefur minnkað í námi skólanna þegar viðspyrnan þarf að vera hörð gegn hrognensku. Íslenskan þykir eflaust ekki „fín", en málið býr yfir fjölbreyttum töfrum sem unga fólkið verður að uppgötva og unna. Hver dáir ekki Gunnarshólma Jónasar Hallgrímssonar sem lærði kvæðið á barnaskólaárum sínum? Það á að vera gaman að læra kvæði líkt og það er að syngja þau. „Ástkæra, ylhýra málið…, þannig byrjar Jónas annað snilldarkvæði sitt. Málið á að vera okkur ylhýrt, verma okkur öll og af hitanum spretta nýjar jurtir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Skoðun Mest lesið Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Skoðun Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Skoðun Draumurinn um hið fullkomna öryggisnet Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Sönnunarbyrði og hagsmunaárekstur Arnar Sigurðsson skrifar Skoðun Sem doktorsnemi styð ég Silju Báru til Rektors Háskóla Íslands Eva Jörgensen skrifar Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson skrifar Sjá meira
Nokkrar umræður hafa verið undanfarið í þessu blaði um íslenskuna og þá einkum um hvernig eigi að leiðbeina fólki um málfar. Er það vel, hollt er að skiptast á skoðunum um tungumálið og fátt verra en skeytingarleysið, en það kemur fram í því þegar mönnum er sama hvernig íslenskan er notuð og hvort svo er. Engu er líkara en hún sé farin að þvælast fyrir fólki sem er tamara að grípa til enskunnar sem er þó jafnvel hvorki fugl né fiskur. Orðfæðin segir mjög til sín, menn grípa til sömu orða um sama hlutinn eða hugtakið þótt málið geymi tugi orða um það sama. Talað mál í ljósvakafjölmiðlum er tíðum svo óáheyrilegt að þraut er að hlusta á. Þeir sem boðaðir eru í viðtöl á þeim bæjum virðast fremur ekkert uppbyggilegt hafa hugsað um efnið sem er til umræðu eða kunna ekki að koma orðum að því og ræðan verður því gjarnan skreytt merkingarlausum innskotsorðum: „Ég meina… sko að það sem þeir… hérna… ætluðu að meika… var bara feik." Eftirlætisorðið „hérna" ryðst fram í munni flestra sem koma í þessi viðtöl og útlendingar, sem ekki kunna íslensku, eru forvitnir um þetta orð og halda að það sé einhver lykill að tungumálinu. Þá reynist það hið gagnstæða, haldreipi þeirra sem ekki hafa hugsað hvað þeir ætli að segja eða vita það jafnvel ekki. Marga undanfarna áratugi er líkt og tungumálið okkar hafi mátt þola ræktarleysi og hrognenska komið í staðinn og var talin sérlega fínt mál fyrir hrun. Það má lesa með hrolli í Rannsóknarskýrslu Alþingis þar sem orðrétt er haft eftir peningamönnum. Þeir tala ekkert tungumál heldur ryðja út úr sér bullgrauti sem fer vel við skilning þeirra á eðli viðskipta. Þarna er því eitt sviðið enn sem við getum tekið til rækilegrar endurskoðunar. Heimili, skólar, fjölmiðlar og stofnanir ættu að taka höndum saman og sameinast um viðreisn íslenskunnar. Það ætti að verða heillandi verkefni. Líklega er minn góði og gamli skóli, Menntaskólinn á Akureyri, að feta sig inn á svipaða en líklega víðari braut með nýju námsskipulagi sem tekur gildi í haust. Heppilegt væri að Íslensk málstöð hefði hér forystu og mótaði stefnu. Upphafið er á heimilunum og brýnt að tala mikið við börnin á eðlilegri íslensku og fullorðnir leggi niður barnamálið. Þá á að lesa fyrir þau, segja þeim sögur, láta þau læra kvæði og syngja með þeim. Þetta er allt hægt að klæða í búning skemmtunar með smáhugkvæmni. Ég ætla að á nánast öllum vinnustöðum séu einstaklingar sem vanda málfar sitt eða hugsa um gott mál. Þeir gætu orðið hvatamenn að málvöndun og halda mætti málverndarfundi í lok vinnuviku eða mánaðar. Talað mál og ritað væri rætt, bent á hvað mætti betur fara, ákveðnir textar teknir til athugunar og fólk hvatt til framfara. Ekki er nauðsynlegt að málspekingar stýri slíku heldur smekkmenn um málfar og þeir sem þykir vænt um móðurmálið. Sérstaklega skal ráðist gegn hrognenskunni og orð fundin á íslensku til að leysa hin af hólmi. Vandi er þar sem fólk vinnur mjög með erlend heiti og hugtök. Liggur þá ekki beint við að íslenska þau og fá leiðbeiningar á Íslenskri málstöð? Í skólum verður að hefja sókn íslenskunnar sem undirstöðu allra annarra greina. Hún verður að gegnsýra allt skólastarfið og taka völdin þar sem hún hefur verið hornreka. Í framhaldsskólum mættu kennarar og nemendur huga vel að málfari þeirra greina sem þeir læra. Hversu góð er íslenskan í efna- og eðlisfræðinni, líffræðinni, jarðfræði, sögu o.s.frv.? Ég vil kalla þessa hópa varnarsamtök íslenskunnar. Við eigum einstakar bókmenntir frá öllum öldum sögu okkar og þær eiga að verða sá brunnur sem við sækjum í. Vegur íslenskunnar hefur minnkað í námi skólanna þegar viðspyrnan þarf að vera hörð gegn hrognensku. Íslenskan þykir eflaust ekki „fín", en málið býr yfir fjölbreyttum töfrum sem unga fólkið verður að uppgötva og unna. Hver dáir ekki Gunnarshólma Jónasar Hallgrímssonar sem lærði kvæðið á barnaskólaárum sínum? Það á að vera gaman að læra kvæði líkt og það er að syngja þau. „Ástkæra, ylhýra málið…, þannig byrjar Jónas annað snilldarkvæði sitt. Málið á að vera okkur ylhýrt, verma okkur öll og af hitanum spretta nýjar jurtir.
Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar
Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun