Glíman við leyndarhyggjuna Jóhann Hauksson skrifar 12. júlí 2012 06:00 Þeir sem eitthvað fylgjast með þjóðmálum vita sem er að endurreisn efnahagslífsins hefur gengið vonum framar. Hagvöxturinn er meiri hér á landi en víðast hvar í Evrópu. Í nýrri þjóðhagsspá Hagstofunnar er gert ráð fyrir meiri hagvexti á þessu ári en gert var fyrir aðeins nokkrum mánuðum. Hraðar dregur úr atvinnuleysi en spáð hefur verið og sýna gögn Vinnumálastofnunar 5,6% atvinnuleysi í maí síðastliðnum. Það er minna en nokkru sinni frá því eftir bankahrunið haustið 2008. Fjárfestingar hafa aukist umtalsvert og daglega berast fréttir af auknum umsvifum á ýmsum sviðum atvinnulífsins. Þar að auki hafa stjórnvöld sett á fót fjárfestingaráætlun sem að hluta er fjármögnuð með auknu veiðigjaldi.Vantraustið Ekkert af þessu virðist breyta því að viðhorf íslensks almennings til stjórnmála eru afar neikvæð og hefur svo verið frá því eftir hrun. Stuðningur við ríkisstjórnina og stjórnarflokkanna er lítill og stjórnarandstöðuflokkunum gengur illa að auka fylgi sitt ef marka má kannanir. Í mars síðastliðnum báru aðeins 10% þjóðarinnar mikið traust til Alþingis. Tortryggni og vantraust virðist ríkjandi. Þetta endurspeglaðist í athugun á viðhorfum til upplýsingagjafar stjórnvalda sem dr. Jóhanna Gunnlaugsdóttir kynnti á vegum Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála í lok síðasta mánaðar. Hún kannaði hvort svarendur teldu að stjórnvöld eða aðrir opinberir aðilar leyndu mikilvægum upplýsingum sem ættu erindi við almenning eða vörðuðu almannahagsmuni. Í ljós kom að helmingur svarenda taldi ríkisstjórnina oft leyna upplýsingum og önnur 40% töldu hana gera það stundum. Svipaðar tölur voru upp á teningnum varðandi ráðuneytin. Jóhanna gat um það er hún kynnti niðurstöður sínar að æðstu embættismenn og stjórnendur yrðu að gera sér grein fyrir því að endanleg ábyrgð á stjórnun, meðhöndlun og aðgengi upplýsinga lægi hjá þeim. Hún vék orðum að því að hér á landi virtist ríkja agaleysi og skortur væri á formlegum vinnureglum sem varða upplýsingagjöf. Taldi hún að hugarfarsbreyting yrði að eiga sér stað.Að opna þjóðfélag Því fer fjarri að ríkisstjórnin sýni þessum málum tómlæti. Öðru nær, enda er það eitt af markmiðum hennar að draga úr leyndarhyggju sem gróf um sig í áratugi í íslenskum stjórnmálum. Leyndarhyggja er sjúkdómseinkenni sérhagsmunavörslunnar og skýrir það vafalítið það mikla vantraust og tortryggni sem nú ríkir meðal almennings í garð stjórnmálanna. Unnið er að endurskoðun upplýsingalaga með það fyrir augum að aðgengi almennings og fjölmiðla að upplýsingum verði aukið. Þá hafa verið settar siðareglur fyrir ríkisstjórn og stjórnsýsluna. Að frumkvæði forsætisráðherra var veittur almennur aðgangur að öllum gögnum er varða einkavæðingu bankanna. Þær breytingar sem gerðar voru í fyrra á lögum um fjármál stjórnmálaflokkanna miðuðu einnig að auknu gagnsæi og upplýsingagjöf af hálfu frambjóðenda og stjórnmálaflokka. Ríkisstjórnin samþykkti í lok síðasta mánaðar að skipa vinnuhóp sem fær það verkefni að semja drög að upplýsinga- og samskiptastefnu Stjórnarráðsins. Þessi ráðstöfun byggist að sínu leyti á skýrslu sem unnin hefur verið undanfarna mánuði á vegum forsætisráðuneytisins um upplýsingastefnu og notkun samfélagsmiðla. Enda hljóta stjórnvöld að huga vel að því hvernig best megi hagnýta rafræna miðlun til að bæta samskipti og efla upplýsingastreymi. Rannsóknir hafa nefnilega sýnt að þeir sem eiga samskipti á netinu við opinbera stjórnsýslu eru mun líklegri til að hafa jákvætt viðhorf gagnvart henni þar sem hún er aðgengilegri og opnari.Gagnsæi er hluti endurreisnarinnar Í umræddri skýrslu, sem einnig er að finna á vef stjórnarráðsins, er hugað að grundvallarreglum sem stjórnvöld víða um lönd styðjast við og má gera ráð fyrir að teknar verði upp hér á landi. Nefna má fimm slíkar reglur. Ÿ Sá sem biður um upplýsingar á að fá þær. Ganga skal svo langt sem lög og reglur leyfa. Ÿ Upplýsingar eiga að vera á einföldu og skýru máli. Ÿ Upplýsingar sem miðlað er eiga að vera réttar. Þær eiga að vera mikilvægar og gagnast fyrirspyrjanda. Ÿ Upplýsingar á að láta í té svo fljótt sem auðið er. Ÿ Réttar upplýsingar eiga að komist til réttra einstaklinga í réttum tilvikum. Aðgengi að upplýsingum á að auðvelda og jafna svo sem kostur er. Greið upplýsingamiðlun er hluti lýðræðisins og bætir það undantekningalaust. Upplýstir einstaklingar meta hlutina sjálfstætt og taka síður gagnrýnislaust við öllu sem þeim er rétt. Þeir eiga auðveldara með að greina sannleikann frá rangfærslum og ósannindum. Nauðsynlegt er að uppræta leyndarhyggjuna sem hreiðraði um sig í íslensku þjóðlífi í áratugi. Leyndarhyggjan átti drjúgan þátt í því að illa fór haustið 2008 þegar bankarnir hrundu. Að uppræta hana er hluti endurreisnarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Hauksson Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Þeir sem eitthvað fylgjast með þjóðmálum vita sem er að endurreisn efnahagslífsins hefur gengið vonum framar. Hagvöxturinn er meiri hér á landi en víðast hvar í Evrópu. Í nýrri þjóðhagsspá Hagstofunnar er gert ráð fyrir meiri hagvexti á þessu ári en gert var fyrir aðeins nokkrum mánuðum. Hraðar dregur úr atvinnuleysi en spáð hefur verið og sýna gögn Vinnumálastofnunar 5,6% atvinnuleysi í maí síðastliðnum. Það er minna en nokkru sinni frá því eftir bankahrunið haustið 2008. Fjárfestingar hafa aukist umtalsvert og daglega berast fréttir af auknum umsvifum á ýmsum sviðum atvinnulífsins. Þar að auki hafa stjórnvöld sett á fót fjárfestingaráætlun sem að hluta er fjármögnuð með auknu veiðigjaldi.Vantraustið Ekkert af þessu virðist breyta því að viðhorf íslensks almennings til stjórnmála eru afar neikvæð og hefur svo verið frá því eftir hrun. Stuðningur við ríkisstjórnina og stjórnarflokkanna er lítill og stjórnarandstöðuflokkunum gengur illa að auka fylgi sitt ef marka má kannanir. Í mars síðastliðnum báru aðeins 10% þjóðarinnar mikið traust til Alþingis. Tortryggni og vantraust virðist ríkjandi. Þetta endurspeglaðist í athugun á viðhorfum til upplýsingagjafar stjórnvalda sem dr. Jóhanna Gunnlaugsdóttir kynnti á vegum Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála í lok síðasta mánaðar. Hún kannaði hvort svarendur teldu að stjórnvöld eða aðrir opinberir aðilar leyndu mikilvægum upplýsingum sem ættu erindi við almenning eða vörðuðu almannahagsmuni. Í ljós kom að helmingur svarenda taldi ríkisstjórnina oft leyna upplýsingum og önnur 40% töldu hana gera það stundum. Svipaðar tölur voru upp á teningnum varðandi ráðuneytin. Jóhanna gat um það er hún kynnti niðurstöður sínar að æðstu embættismenn og stjórnendur yrðu að gera sér grein fyrir því að endanleg ábyrgð á stjórnun, meðhöndlun og aðgengi upplýsinga lægi hjá þeim. Hún vék orðum að því að hér á landi virtist ríkja agaleysi og skortur væri á formlegum vinnureglum sem varða upplýsingagjöf. Taldi hún að hugarfarsbreyting yrði að eiga sér stað.Að opna þjóðfélag Því fer fjarri að ríkisstjórnin sýni þessum málum tómlæti. Öðru nær, enda er það eitt af markmiðum hennar að draga úr leyndarhyggju sem gróf um sig í áratugi í íslenskum stjórnmálum. Leyndarhyggja er sjúkdómseinkenni sérhagsmunavörslunnar og skýrir það vafalítið það mikla vantraust og tortryggni sem nú ríkir meðal almennings í garð stjórnmálanna. Unnið er að endurskoðun upplýsingalaga með það fyrir augum að aðgengi almennings og fjölmiðla að upplýsingum verði aukið. Þá hafa verið settar siðareglur fyrir ríkisstjórn og stjórnsýsluna. Að frumkvæði forsætisráðherra var veittur almennur aðgangur að öllum gögnum er varða einkavæðingu bankanna. Þær breytingar sem gerðar voru í fyrra á lögum um fjármál stjórnmálaflokkanna miðuðu einnig að auknu gagnsæi og upplýsingagjöf af hálfu frambjóðenda og stjórnmálaflokka. Ríkisstjórnin samþykkti í lok síðasta mánaðar að skipa vinnuhóp sem fær það verkefni að semja drög að upplýsinga- og samskiptastefnu Stjórnarráðsins. Þessi ráðstöfun byggist að sínu leyti á skýrslu sem unnin hefur verið undanfarna mánuði á vegum forsætisráðuneytisins um upplýsingastefnu og notkun samfélagsmiðla. Enda hljóta stjórnvöld að huga vel að því hvernig best megi hagnýta rafræna miðlun til að bæta samskipti og efla upplýsingastreymi. Rannsóknir hafa nefnilega sýnt að þeir sem eiga samskipti á netinu við opinbera stjórnsýslu eru mun líklegri til að hafa jákvætt viðhorf gagnvart henni þar sem hún er aðgengilegri og opnari.Gagnsæi er hluti endurreisnarinnar Í umræddri skýrslu, sem einnig er að finna á vef stjórnarráðsins, er hugað að grundvallarreglum sem stjórnvöld víða um lönd styðjast við og má gera ráð fyrir að teknar verði upp hér á landi. Nefna má fimm slíkar reglur. Ÿ Sá sem biður um upplýsingar á að fá þær. Ganga skal svo langt sem lög og reglur leyfa. Ÿ Upplýsingar eiga að vera á einföldu og skýru máli. Ÿ Upplýsingar sem miðlað er eiga að vera réttar. Þær eiga að vera mikilvægar og gagnast fyrirspyrjanda. Ÿ Upplýsingar á að láta í té svo fljótt sem auðið er. Ÿ Réttar upplýsingar eiga að komist til réttra einstaklinga í réttum tilvikum. Aðgengi að upplýsingum á að auðvelda og jafna svo sem kostur er. Greið upplýsingamiðlun er hluti lýðræðisins og bætir það undantekningalaust. Upplýstir einstaklingar meta hlutina sjálfstætt og taka síður gagnrýnislaust við öllu sem þeim er rétt. Þeir eiga auðveldara með að greina sannleikann frá rangfærslum og ósannindum. Nauðsynlegt er að uppræta leyndarhyggjuna sem hreiðraði um sig í íslensku þjóðlífi í áratugi. Leyndarhyggjan átti drjúgan þátt í því að illa fór haustið 2008 þegar bankarnir hrundu. Að uppræta hana er hluti endurreisnarinnar.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun