Hlutabréfaviðskipti Katrínar Olgu Jóhannesdóttur, stjórnarmanns í Icelandair hf., vöktu heldur betur athygli mína síðastliðinn föstudag. Katrín Olga selur 400.000 hluti í Icelandair hf. eða stærstan hluta stöðu sinnar í félaginu. Í fyrstu var ég undrandi en síðar reið. Reið vegna þess að Katrín Olga er stjórnarmaður í Icelandair og þar með skilgreindur fruminnherji í félaginu. Hún selur í félaginu á síðasta degi 3. ársfjórðungs sem hefur sögulega verið stærsti og mikilvægasti fjórðungur Icelandair og 28 dögum áður en uppgjör félagsins verður birt.
Það hefur tíðkast hér á landi og er algengt erlendis að hjá skráðum félögum séu skilgreind ákveðin tímabil, sölugluggi (e. trading window), þar sem innherjum er heimilt að kaupa og selja bréf. Sá viðskiptagluggi er yfirleitt stutt tímabil eftir að ársfjórðungsuppgjör hefur verið birt því þá hefur markaðurinn verið upplýstur um verðmetandi upplýsingar og situr við sama borð og skilgreindir fruminnherjar.
Sést hvar hagsmunir liggja
Í stóru skráðu fyrirtæki eins og Icelandair væri eðlilegt að reglulegir stjórnarfundir væru á eins til tveggja mánaða fresti og séu fundir ekki haldnir einhverra hluta vegna ættu stjórnarmenn að vera vel upplýstir um rekstrarþróun félagsins með mánaðarlegri skýrslugjöf til stjórnar. Starfi stjórn Icelandair með eðlilegum hætti ætti enginn vafi að leika á því að Katrín Olga átti viðskipti með bréf sín í Icelandair á sama tíma og fyrir lágu innherjaupplýsingar. Það breytir engu hvort uppgjör félagsins á 3. ársfjórðungi verði á áætlun eða með fráviki því stjórn og aðrir fruminnherjar eru einir um að vita það. Hverjar sem reglur fyrirtækisins eru þá er það alltaf á ábyrgð viðkomandi að eiga ekki viðskipti þegar fyrir liggja innherjaupplýsingar.
Telji hún sig ekki hafa búið yfir innherjaupplýsingum þá blasir við önnur og enn verri mynd, en það væri að stjórn Icelandair væri ekki að vinna vinnuna sína og væri einfaldlega ekki upplýst um framgang og þróun félagsins á 3. ársfjórðungi. Hvort sem um ræðir þá er það algjörlega óásættanlegt fyrir hluthafa félagsins. Henni sem stjórnarmanni í félaginu ber að hafa hagsmuni félagsins að leiðarljósi umfram eigin hagsmuni. Útskýringar hennar sjálfrar um að hún hafi þurft að selja því hún sé að byggja sér sumarbúastað eru of lýsandi um hvar hagsmunir hennar liggja.
Því miður kemur þetta mér ekki mikið á óvart og í mínum huga var þetta bara spurning um tíma, hvenær upp kæmi hagsmunaárekstur milli atvinnustjórnarmanna og annarra hagsmunaaðila hjá skráðum félögum.
Ekki góðir stjórnarhættir
Áhersla ákveðins sérhagsmunahóps á innleiðingu góðra stjórnarhátta, að hluta, í íslenskt atvinnulíf hefur verið áberandi á síðustu misserum. Ég tala um innleiðingu að hluta því hugmyndafræðin um góða stjórnarhætti er góð en birtingarmynd þeirra og áherslur hér á landi bera þess merki að valið hafi verið úr það sem þótti henta. Til hefur orðið ný starfsgrein, sem ég vil kalla atvinnustjórnarmenn, sem náð hefur að markaðssetja réttlætingu þess að lífeyrissjóðir tilnefni viðkomandi í stjórn á grundvelli þess að vera það sem kallað er „óháður“.
Þetta sama fólk situr oft í mörgum stjórnum ásamt því að vera í fullu starfi og virðast sumir fagfjárfestar sætta sig við að þetta sé eitthvert aukastarf sem krefjist ekki mikils tíma og vinnuframlags. Samhliða hafa stjórnarlaun í skráðum félögum hækkað um allt að 70% milli ára og eru meðalstjórnarlaun um kr. 280.000 á mánuði og oft tvöfalt það fyrir formann stjórnar. Ég hef áhyggjur af því að stór hluti stjórna skráðra félaga á Íslandi verði samsettar af fólki sem skortir tíma, hefur takmarkaða framtíðarsýn á reksturinn, er með litla þekkingu á því sviði sem fyrirtækið starfar á og lætur eigin hagsmuni ganga framar hagsmunum fyrirtækisins.
Á sama tíma sjáum við áherslur í samsetningu stjórna hjá stórum erlendum fyrirtækjum vera að þróast í aðra átt. Þar er mikil áhersla lögð á að samsetning stjórna leiði saman fólk sem geti náð árangri saman (e. effective boards) og lagt er upp úr samspili árangurs og ábyrgðar í stjórnarherberginu (e. effectiveness and accountability in the boardroom). Það á alltaf að vera meginmarkmið að fyrirtækin nái sem bestum árangri, hvernig sem sá árangur kann að vera skilgreindur af hluthöfum félagsins. Það að starfa eftir góðum stjórnarháttum er jafn sjálfsagt og að fara eftir lögum og reglum í landinu og hefur að mínu mati ekkert með óhæði stjórnarmanna að gera heldur vegur þar þyngra persónur, þekking, reynsla og samsetning stjórnar.
Mér, sem hluthafa í Icelandair hf. og fjárfesti á íslenskum hlutabréfamarkaði, finnst ég geta gert þá kröfu að fólk sem tekur sæti í stjórnum skráðra íslenskra fyrirtækja og fer þar meðal annars fyrir öðrum hagsmunum en sínum eigin, viti betur en svo að selja, í félagi þar sem það situr í stjórn, á síðasta degi ársfjórðungsins, það eru ekki góðir stjórnarhættir.
