Vonir og veðrabrigði Þorvaldur Gylfason skrifar 2. ágúst 2018 07:00 Bangkok – Hann hét fullu nafni Phra Bat Somdet Phra Poraminthra Maha Chulalongkorn Phra Chunla Chom Klao Chao Yu Hua og var konungur Síams 1868-1910. Hann er betur þekktur sem Rama konungur V. Hann innleiddi nýja stjórnarhætti í Síam, sem heitir nú Taíland, afnam þrælahald og forðaði landinu undan ásælni erlendra nýlenduherra. Frökkum tókst að leggja undir sig Kambódíu, Laos og Víetnam í næsta nágrenni en ekki Síam. Bretar réðu Búrmu og Malasíu. Síam var því umkringt brezkum og frönskum nýlendum á alla vegu, eina sjálfstæða ríkið í Indókína.Kannski Noreg? Rama V fór til Evrópu 1897 að sækja sér fyrirmyndir og heimsótti þá m.a. Ítalíu, Sviss, Pólland, Rússland, Danmörku og Svíþjóð. Vel fór á með honum og Óskari II Svíakonungi, svo vel að Rama færði Óskari fíl að gjöf í kveðjuskyni. Hvernig endurgeldur maður svo veglega gjöf? spurði Óskar konungur æðstaráðgjafa sinn. Hvað get ég gefið Rama í staðinn? Kannski Noreg? spurði ráðgjafinn á móti. Norðmenn rufu konungssambandið við Svíþjóð 1905, tveim árum áður en Rama V kom aftur til Svíþjóðar 1907 á síðari yfirreið sinni um Evrópu og fór þá m.a. norður fyrir heimskautsbaug. Fyrsti háskóli Taílands, Chulalongkorn-háskóli, stofnaður 1917, heitir í höfuðið á Rama V en Rama V er þó trúlega frægastur í Evrópu og Ameríku fyrir söngleik Rodgers og Hammersteins, The King and I, og samnefnda kvikmynd þar sem Yul Brynner leikur Rama IV og Deborah Kerr leikur (fráskilda!) brezka kennslukonu sem kóngurinn fékk til að uppfræða konur sínar, Rama V og systkini hans. Tveir heimar takast á, þar er dramað, ástin blómstrar, börnin eru engin fyrirstaða, en allar þessar eiginkonur kóngsins í höllinni flækja stöðuna. Markaðsbúskapur og lýðræði Taíland er margfalt ríkara en grannlöndin mælt í kaupmætti þjóðartekna á mann. Höfuðskýringin á þessum mikla mun er að Taíland var aldrei kommúnistaríki eins og Kambódía, Laos og Víetnam fyrir austan og Búrma sem heitir núna Mjanmar fyrir vestan. Taílendingar kusu heldur að stunda markaðsbúskap og fríverzlun að vestrænni fyrirmynd og vöktu heimsathygli fyrir góðan árangur í efnahagsmálum ásamt nokkrum öðrum löndum í Asíu og annars staðar. Herinn tók völdin í Taílandi 1932 og hélt þeim til 1973. Síðan þá hafa Taílendingar búið við lýðræði og herforingjaræði á víxl, t.d. við lýðræði 1995-2005 og aftur frá 2008 til 2013 þegar herinn tók völdin enn á ný. Búrma, Kambódía, Laos og Víetnam hafa á hinn bóginn ekki fengið að kynnast lýðræði nema í afskræmdri mynd. Bilin mjókka mishratt Menn tóku eftir miklum árangri Asíu-landanna um svipað leyti og kommúnisminn hrundi í Sovétríkjunum og fylgiríkjum þeirra í Mið- og Austur-Evrópu 1989-1991. Hvort tveggja fyllti menn bjartsýni um efnahags- og lýðræðishorfur þessara landa. Sumar vonir rættust, aðrar ekki. Eistar drógu á Finna. Kaupmáttur þjóðartekna á mann í Eistlandi nam þriðjungi af kaupmætti þjóðartekna á mann í Finnlandi 2000 og tveim þriðju 2017. Eistar munu með sama áframhaldi standa jafnfætis Finnum innan tíðar eins og þeir gerðu árin milli heimsstyrjaldanna tveggja. Sumir áttu jafnvel von á að Taíland myndi sigla fram úr mörgum Evrópulöndum fyrir 2020 eða jafnvel fyrr líkt og t.d. Suður-Kórea, en svo fór ekki. Tökum Ísland. Munurinn á kaupmætti þjóðartekna á mann á Íslandi og í Taílandi var fimmfaldur 1990, fjórfaldur 2000 og þrefaldur 2017. Munurinn á Íslandi og Taílandi nú er því hinn sami og munurinn á Finnlandi og Eistlandi um aldamótin 2000. Bilið hefur mjókkað. Með sama áframhaldi mun það taka Taílendinga a.m.k. mannsaldur enn að loka gapinu. Mörg gömlu kommúnistaríkjanna hafa með líku lagi valdið vonbrigðum. Sums staðar, einkum í suðurríkjum Sovétríkjanna sálugu, hafa kommúnistar haldið áfram að deila og drottna eins og ekkert hafi í skorizt. Annars staðar, einkum í Póllandi og Ungverjalandi, daðra stjórnvöld við fasisma langt umfram leyfilega ESB-staðla. Í Póllandi var lögum breytt á þann veg að einstök framboð þurfa 5% kjörfylgi til að ná fulltrúum á þing og samsteypuframboð þurfa 8%. Þannig duttu 16% atkvæða niður dauð í kosningunum 2015 svo að stjórnarflokknum sem kennir sig við lög og rétt tókst að halda meiri hluta í þinginu með 38% atkvæða að baki sér. Allt var þetta með ráðum gert. Hljómar þetta kannski kunnuglega? Í alþingiskosningunum 2013 duttu 12% atkvæða niður dauð svo að gömlu helmingaskiptaflokkarnir náðu 60% þingsæta með 51% atkvæða að baki sér. Menn ganga mislangt Lýðræði á nú undir högg að sækja um allan heim. Bandaríkin eru ekki lengur óskorað lýðræðisríki, og það eru Ísland, Pólland og Ungverjaland ekki heldur. Bandarískir repúblikanar ganga langt til að svipta blökkumenn atkvæðisrétti. Báðir flokkarnir vestra breyta kjördæmamörkum frá einum þingkosningum til annarra í eiginhagsmunaskyni. Báðir ganga fyrir síauknum fjárstyrkjum auðmanna. Sumir ganga enn lengra. Hun Sen forsætisráðherra Kambódíu sl. 33 ár tryggði sér eitt kjörtímabil enn í kosningum á sunnudaginn var með því að loka sjálfstæðum fjölmiðlum og fangelsa leiðtoga stjórnarandstöðunnar. Hæstiréttur bannaði stjórnarandstöðuflokkinn. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Flokkar sem telja almenning of vitlausan til að vita hvað sé sér fyrir bestu Þórður Snær Júlíusson Skoðun Þétting í þágu hverra? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Hver á auðlindir Íslands? – Kallar á nýja og skýra löggjöf Einar G. Harðarson Skoðun Úlfar sem forðast sól! Jóna Guðbjörg Árnadóttir Skoðun Halldór 10.05.2025 Halldór Hann valdi sér nafnið Leó Bjarni Karlsson Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Misskilin sjálfsmynd Finnur Thorlacius Eiríksson Skoðun Byggðalína eða Borgarlína Guðmundur Haukur Jakobsson Skoðun Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason Skoðun Skoðun Skoðun Fátækt á Íslandi: Áskoranir, viðkvæmir hópar og leiðir til úrbóta Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Verndum vörumerki í tónlist Eiríkur Sigurðsson skrifar Skoðun Hann valdi sér nafnið Leó Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Misskilin sjálfsmynd Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Hvenær er nóg nóg? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Byggðalína eða Borgarlína Guðmundur Haukur Jakobsson skrifar Skoðun Úlfar sem forðast sól! Jóna Guðbjörg Árnadóttir skrifar Skoðun Aldrei aftur Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Tala ekki um lokamarkmiðið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hver á auðlindir Íslands? – Kallar á nýja og skýra löggjöf Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Þétting í þágu hverra? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Flokkar sem telja almenning of vitlausan til að vita hvað sé sér fyrir bestu Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason skrifar Skoðun POTS er ekki tískubylgja Hanna Birna Valdimarsdóttir,Hugrún Vignisdóttir skrifar Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Ægir Örn Arnarson skrifar Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun 75 ár af evrópskri samheldni og samvinnu Clara Ganslandt skrifar Skoðun Sigurður Ingi í mikilli mótsögn við sjálfan sig! Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Vetrarvirkjanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Yfirgnæfandi meirihluti vill þjóðaratkvæði Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Leiðrétting veiðigjalda mun skila sér í bættum innviðum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar Skoðun Börn innan seilingar Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hvers konar Evrópuríki viljum við vera? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Orðskrípið sem bjarga á veiðigjaldinu Ólafur Adolfsson skrifar Sjá meira
Bangkok – Hann hét fullu nafni Phra Bat Somdet Phra Poraminthra Maha Chulalongkorn Phra Chunla Chom Klao Chao Yu Hua og var konungur Síams 1868-1910. Hann er betur þekktur sem Rama konungur V. Hann innleiddi nýja stjórnarhætti í Síam, sem heitir nú Taíland, afnam þrælahald og forðaði landinu undan ásælni erlendra nýlenduherra. Frökkum tókst að leggja undir sig Kambódíu, Laos og Víetnam í næsta nágrenni en ekki Síam. Bretar réðu Búrmu og Malasíu. Síam var því umkringt brezkum og frönskum nýlendum á alla vegu, eina sjálfstæða ríkið í Indókína.Kannski Noreg? Rama V fór til Evrópu 1897 að sækja sér fyrirmyndir og heimsótti þá m.a. Ítalíu, Sviss, Pólland, Rússland, Danmörku og Svíþjóð. Vel fór á með honum og Óskari II Svíakonungi, svo vel að Rama færði Óskari fíl að gjöf í kveðjuskyni. Hvernig endurgeldur maður svo veglega gjöf? spurði Óskar konungur æðstaráðgjafa sinn. Hvað get ég gefið Rama í staðinn? Kannski Noreg? spurði ráðgjafinn á móti. Norðmenn rufu konungssambandið við Svíþjóð 1905, tveim árum áður en Rama V kom aftur til Svíþjóðar 1907 á síðari yfirreið sinni um Evrópu og fór þá m.a. norður fyrir heimskautsbaug. Fyrsti háskóli Taílands, Chulalongkorn-háskóli, stofnaður 1917, heitir í höfuðið á Rama V en Rama V er þó trúlega frægastur í Evrópu og Ameríku fyrir söngleik Rodgers og Hammersteins, The King and I, og samnefnda kvikmynd þar sem Yul Brynner leikur Rama IV og Deborah Kerr leikur (fráskilda!) brezka kennslukonu sem kóngurinn fékk til að uppfræða konur sínar, Rama V og systkini hans. Tveir heimar takast á, þar er dramað, ástin blómstrar, börnin eru engin fyrirstaða, en allar þessar eiginkonur kóngsins í höllinni flækja stöðuna. Markaðsbúskapur og lýðræði Taíland er margfalt ríkara en grannlöndin mælt í kaupmætti þjóðartekna á mann. Höfuðskýringin á þessum mikla mun er að Taíland var aldrei kommúnistaríki eins og Kambódía, Laos og Víetnam fyrir austan og Búrma sem heitir núna Mjanmar fyrir vestan. Taílendingar kusu heldur að stunda markaðsbúskap og fríverzlun að vestrænni fyrirmynd og vöktu heimsathygli fyrir góðan árangur í efnahagsmálum ásamt nokkrum öðrum löndum í Asíu og annars staðar. Herinn tók völdin í Taílandi 1932 og hélt þeim til 1973. Síðan þá hafa Taílendingar búið við lýðræði og herforingjaræði á víxl, t.d. við lýðræði 1995-2005 og aftur frá 2008 til 2013 þegar herinn tók völdin enn á ný. Búrma, Kambódía, Laos og Víetnam hafa á hinn bóginn ekki fengið að kynnast lýðræði nema í afskræmdri mynd. Bilin mjókka mishratt Menn tóku eftir miklum árangri Asíu-landanna um svipað leyti og kommúnisminn hrundi í Sovétríkjunum og fylgiríkjum þeirra í Mið- og Austur-Evrópu 1989-1991. Hvort tveggja fyllti menn bjartsýni um efnahags- og lýðræðishorfur þessara landa. Sumar vonir rættust, aðrar ekki. Eistar drógu á Finna. Kaupmáttur þjóðartekna á mann í Eistlandi nam þriðjungi af kaupmætti þjóðartekna á mann í Finnlandi 2000 og tveim þriðju 2017. Eistar munu með sama áframhaldi standa jafnfætis Finnum innan tíðar eins og þeir gerðu árin milli heimsstyrjaldanna tveggja. Sumir áttu jafnvel von á að Taíland myndi sigla fram úr mörgum Evrópulöndum fyrir 2020 eða jafnvel fyrr líkt og t.d. Suður-Kórea, en svo fór ekki. Tökum Ísland. Munurinn á kaupmætti þjóðartekna á mann á Íslandi og í Taílandi var fimmfaldur 1990, fjórfaldur 2000 og þrefaldur 2017. Munurinn á Íslandi og Taílandi nú er því hinn sami og munurinn á Finnlandi og Eistlandi um aldamótin 2000. Bilið hefur mjókkað. Með sama áframhaldi mun það taka Taílendinga a.m.k. mannsaldur enn að loka gapinu. Mörg gömlu kommúnistaríkjanna hafa með líku lagi valdið vonbrigðum. Sums staðar, einkum í suðurríkjum Sovétríkjanna sálugu, hafa kommúnistar haldið áfram að deila og drottna eins og ekkert hafi í skorizt. Annars staðar, einkum í Póllandi og Ungverjalandi, daðra stjórnvöld við fasisma langt umfram leyfilega ESB-staðla. Í Póllandi var lögum breytt á þann veg að einstök framboð þurfa 5% kjörfylgi til að ná fulltrúum á þing og samsteypuframboð þurfa 8%. Þannig duttu 16% atkvæða niður dauð í kosningunum 2015 svo að stjórnarflokknum sem kennir sig við lög og rétt tókst að halda meiri hluta í þinginu með 38% atkvæða að baki sér. Allt var þetta með ráðum gert. Hljómar þetta kannski kunnuglega? Í alþingiskosningunum 2013 duttu 12% atkvæða niður dauð svo að gömlu helmingaskiptaflokkarnir náðu 60% þingsæta með 51% atkvæða að baki sér. Menn ganga mislangt Lýðræði á nú undir högg að sækja um allan heim. Bandaríkin eru ekki lengur óskorað lýðræðisríki, og það eru Ísland, Pólland og Ungverjaland ekki heldur. Bandarískir repúblikanar ganga langt til að svipta blökkumenn atkvæðisrétti. Báðir flokkarnir vestra breyta kjördæmamörkum frá einum þingkosningum til annarra í eiginhagsmunaskyni. Báðir ganga fyrir síauknum fjárstyrkjum auðmanna. Sumir ganga enn lengra. Hun Sen forsætisráðherra Kambódíu sl. 33 ár tryggði sér eitt kjörtímabil enn í kosningum á sunnudaginn var með því að loka sjálfstæðum fjölmiðlum og fangelsa leiðtoga stjórnarandstöðunnar. Hæstiréttur bannaði stjórnarandstöðuflokkinn.
Flokkar sem telja almenning of vitlausan til að vita hvað sé sér fyrir bestu Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason Skoðun
Skoðun Fátækt á Íslandi: Áskoranir, viðkvæmir hópar og leiðir til úrbóta Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun Flokkar sem telja almenning of vitlausan til að vita hvað sé sér fyrir bestu Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason skrifar
Skoðun Er niðurstaðan einstök? Ársreikningur Hveragerðisbæjar 2024 Friðrik Sigurbjörnsson,Eyþór H. Ólafsson skrifar
Skoðun Loftslagsaðgerðir eru forsenda velsældar til framtíðar – ekki valkostur: Svargrein við niðurstöðum rannsóknar sem kynnt var á Velsældarþingi í gær Laura Sólveig Lefort Scheefer skrifar
Skoðun Afsökunarbeiðni til fyrri kynslóða – og þeirra sem erfa munu landið Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Hvað er verið að leiðrétta? Gabríel Ingimarsson,Sverrir Páll Einarsson,Alexander Hauksson,Ingvar Þóroddsson,María Ellen Steingrimsdóttir,Oddgeir Páll Georgsson,Ingunn Rós Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Efnahagslegur hagvöxtur þýðir ekki endilega samfélagslegur hagvöxtur Davíð Routley skrifar
Flokkar sem telja almenning of vitlausan til að vita hvað sé sér fyrir bestu Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Til hvers þá að segja satt? Pólitískt baktjaldamakk og upplýsingafölsun í Suðurnesjabæ Ari Gylfason Skoðun