Góðir (leg)hálsar! Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir skrifa 18. febrúar 2021 07:00 Íslendingum er öllum mikið niðri fyrir þegar kemur að baráttunni við krabbamein. Við erum lítil þjóð, eigum alltaf að minnsta kosti einn sameiginlegan Facebook-vin og höfum við því langflest einhvers konar persónulega reynslu af þessum ömurlega sjúkdómi. En það þýðir líka að við stöndum saman gegn honum, kaupum bleiku slaufuna, söfnum í marsmottur og hristum rassinn til heiðurs Bláa naglanum. Og svo erum við auðvitað öll dugleg að mæta í skimun! Eðlilega tökum við það því nærri okkur þegar upp kemst að ekki hafi verið nægilega vel staðið að skimun á undanförnum árum og að fleiri tugir kvenna hafi fengið rangar niðurstöður sem í alvarlegustu tilfellum leyfðu ógreindum leghálskrabbameinum að draga ungar konur til dauða. Þennan skandal ber upp á tímamótum í leghálsskimun á Íslandi, þar sem við tókum upp nýtt fyrirkomulag núna um áramótin. Nýja skimunarferlið fylgir danskri fyrirmynd, en það byggir bæði á að nýta nýjustu rannsóknir og þekkingu á leghálskrabbameini ásamt því að reyna að ná til fleiri kvenna en áður! Þannig er nefnilega mál með vexti, að leghálskrabbamein verður eiginlega ekki til nema með aðkomu HPV veirunnar. HPV veiran smitast yfirleitt með kynlífi og yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem eru kynferðislega virk smitast af HPV allavega einu sinni. Í dag eru þekkt hátt í 200 afbrigði af HPV veirum, mörg hver eru skaðlaus, nokkur valda kynfæravörtum en þau illvígustu geta hrundið af stað krabbameini. Langoftast hristir líkaminn þessar sýkingar af sér á nokkrum mánuðum en einstaka sinnum er sýkingin viðvarandi og hefur það hættu í för með sér. Leghálskrabbamein er þó almennt seinfarinn sjúkdómur og tekur oft 10 – 15 ár fyrir æxli að myndast. Þó krabbamein sem kynsjúkdómur hljómi eins og eitthvað úr stórslysamynd, er þetta ekki alslæmt. Eins og við þekkjum orðið vel hafa vísindin þróað aðferðir til að bæði greina veirusmit og bólusetja gegn þeim – við ættum því að geta komið í veg fyrir leghálskrabbamein eins og það væri hver önnur flensa! Árið 2011 var byrjað að bólusetja allar íslenskar stelpur við 12 ára aldur en sú bólusetning veitir vörn gegn tveimur algengustu stofnum af krabbameinsvaldandi HPV. Í Danmörku er nýlega hafin bólusetning á 12 ára strákum til að minnka umferð hættulegra HPV sýkinga enn frekar. Næstu ár munu því vonandi sýna okkur stórminnkaða tíðni bæði forstigsbreytinga og leghálskrabbameina. Þessi bóluefni verja þó ekki gegn öllum illvígum HPV stofnum og það verður því áfram mikilvægt að halda úti öflugri skimun til að grípa forstigsbreytingar áður en þær fá að verða alvarlegt vandamál. Nýja skimunin blandar saman frumustrokinu sem við þekkjum og skimun fyrir HPV sýkingu, þar sem konur sem greinast HPV jákvæðar verða sendar áfram í frumustrok. Veiruprófin eru bæði næmari og einfaldari í framkvæmd en frumustrokið og munu vonandi einfalda greiningarferlið. Fyrir HPV prófið þarf ekki að taka sýni úr leghálsinum sjálfum heldur dugir að taka strok úr leggöngunum (svipað og er gert fyrir t.d. klamydíu próf). Í Danmörku var nýlega byrjað að bjóða uppá „heimapróf”, þar sem konur fá einfaldlega sendan sýnatökupinna heim og þær taka svo sýni sjálfar heima í stofu (inni á baði). Sýnið er svo sent til baka í pósti og greint á rannsóknarstofu. Enn sem komið er hefur Ísland ekki sett upp áætlun fyrir að innleiða heimapróf, en þau gætu verið mikilvægur þáttur í að beina konum í skimun sem hafa hingað til ekki getað eða viljað fara í frumustrok. Krabbameinsfélagið hefur sannarlega lyft grettistaki í forvörnum gegn krabbameinum á Íslandi og eiga þau mikið lof skilið, en því miður eru nýliðnir atburðir til þess fallnir að rýra traust kvenna á leghálsskimunum og niðurstöðum þeirra, sem gæti skilað sér í lélegri mætingu. Við vonum innilega að þessar breytingar á skimunarferlinu munu hjálpa til við að byggja aftur upp þetta traust og fái enn fleiri konur til að fylgjast með gangi mála í leghálsinum sínum. Stríðið við krabbamein er langt og strangt og háð á mörgum vígstöðvum – en leghálskrabbamein er sannarlega orrusta sem við ættum að geta unnið ef við leggjumst öll á eitt og skundum í skimun! Hlaðvarpið Vísyndi tekur fyrir stöðuna á leghálsskimun á Íslandi í sínum þriðja þætti. Við förum ofan í saumana á því hvernig leghálskrabbamein verður til, hvað við getum gert til að koma í veg fyrir þau og hvaða hræringar hafa orðið á Íslandi á undanförnum mánuðum. Smelltu hér til að hlusta á Hlaðvarpið. Það má nálgast á öllum helstu hlaðvarpsveitum. Höfundar eru doktorsnemar í krabbameinslíffræði í Kaupmannahöfn. Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir vinnur hjá Danska Tækniháskólanum (DTU) og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir hjá Danska Krabbameinsfélaginu (Kræftens Bekæmpelse). Embætti landlæknis, 2016, HPV veiran og bólusetning gegn leghálskrabbameini. World Health Organization, 2020, Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Embætti landlæknis, 2021, Skimun fyrir leghálskrabbameini. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rómur Skimun fyrir krabbameini Heilbrigðismál Mest lesið Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? Skoðun Skoðun Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Sjá meira
Íslendingum er öllum mikið niðri fyrir þegar kemur að baráttunni við krabbamein. Við erum lítil þjóð, eigum alltaf að minnsta kosti einn sameiginlegan Facebook-vin og höfum við því langflest einhvers konar persónulega reynslu af þessum ömurlega sjúkdómi. En það þýðir líka að við stöndum saman gegn honum, kaupum bleiku slaufuna, söfnum í marsmottur og hristum rassinn til heiðurs Bláa naglanum. Og svo erum við auðvitað öll dugleg að mæta í skimun! Eðlilega tökum við það því nærri okkur þegar upp kemst að ekki hafi verið nægilega vel staðið að skimun á undanförnum árum og að fleiri tugir kvenna hafi fengið rangar niðurstöður sem í alvarlegustu tilfellum leyfðu ógreindum leghálskrabbameinum að draga ungar konur til dauða. Þennan skandal ber upp á tímamótum í leghálsskimun á Íslandi, þar sem við tókum upp nýtt fyrirkomulag núna um áramótin. Nýja skimunarferlið fylgir danskri fyrirmynd, en það byggir bæði á að nýta nýjustu rannsóknir og þekkingu á leghálskrabbameini ásamt því að reyna að ná til fleiri kvenna en áður! Þannig er nefnilega mál með vexti, að leghálskrabbamein verður eiginlega ekki til nema með aðkomu HPV veirunnar. HPV veiran smitast yfirleitt með kynlífi og yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem eru kynferðislega virk smitast af HPV allavega einu sinni. Í dag eru þekkt hátt í 200 afbrigði af HPV veirum, mörg hver eru skaðlaus, nokkur valda kynfæravörtum en þau illvígustu geta hrundið af stað krabbameini. Langoftast hristir líkaminn þessar sýkingar af sér á nokkrum mánuðum en einstaka sinnum er sýkingin viðvarandi og hefur það hættu í för með sér. Leghálskrabbamein er þó almennt seinfarinn sjúkdómur og tekur oft 10 – 15 ár fyrir æxli að myndast. Þó krabbamein sem kynsjúkdómur hljómi eins og eitthvað úr stórslysamynd, er þetta ekki alslæmt. Eins og við þekkjum orðið vel hafa vísindin þróað aðferðir til að bæði greina veirusmit og bólusetja gegn þeim – við ættum því að geta komið í veg fyrir leghálskrabbamein eins og það væri hver önnur flensa! Árið 2011 var byrjað að bólusetja allar íslenskar stelpur við 12 ára aldur en sú bólusetning veitir vörn gegn tveimur algengustu stofnum af krabbameinsvaldandi HPV. Í Danmörku er nýlega hafin bólusetning á 12 ára strákum til að minnka umferð hættulegra HPV sýkinga enn frekar. Næstu ár munu því vonandi sýna okkur stórminnkaða tíðni bæði forstigsbreytinga og leghálskrabbameina. Þessi bóluefni verja þó ekki gegn öllum illvígum HPV stofnum og það verður því áfram mikilvægt að halda úti öflugri skimun til að grípa forstigsbreytingar áður en þær fá að verða alvarlegt vandamál. Nýja skimunin blandar saman frumustrokinu sem við þekkjum og skimun fyrir HPV sýkingu, þar sem konur sem greinast HPV jákvæðar verða sendar áfram í frumustrok. Veiruprófin eru bæði næmari og einfaldari í framkvæmd en frumustrokið og munu vonandi einfalda greiningarferlið. Fyrir HPV prófið þarf ekki að taka sýni úr leghálsinum sjálfum heldur dugir að taka strok úr leggöngunum (svipað og er gert fyrir t.d. klamydíu próf). Í Danmörku var nýlega byrjað að bjóða uppá „heimapróf”, þar sem konur fá einfaldlega sendan sýnatökupinna heim og þær taka svo sýni sjálfar heima í stofu (inni á baði). Sýnið er svo sent til baka í pósti og greint á rannsóknarstofu. Enn sem komið er hefur Ísland ekki sett upp áætlun fyrir að innleiða heimapróf, en þau gætu verið mikilvægur þáttur í að beina konum í skimun sem hafa hingað til ekki getað eða viljað fara í frumustrok. Krabbameinsfélagið hefur sannarlega lyft grettistaki í forvörnum gegn krabbameinum á Íslandi og eiga þau mikið lof skilið, en því miður eru nýliðnir atburðir til þess fallnir að rýra traust kvenna á leghálsskimunum og niðurstöðum þeirra, sem gæti skilað sér í lélegri mætingu. Við vonum innilega að þessar breytingar á skimunarferlinu munu hjálpa til við að byggja aftur upp þetta traust og fái enn fleiri konur til að fylgjast með gangi mála í leghálsinum sínum. Stríðið við krabbamein er langt og strangt og háð á mörgum vígstöðvum – en leghálskrabbamein er sannarlega orrusta sem við ættum að geta unnið ef við leggjumst öll á eitt og skundum í skimun! Hlaðvarpið Vísyndi tekur fyrir stöðuna á leghálsskimun á Íslandi í sínum þriðja þætti. Við förum ofan í saumana á því hvernig leghálskrabbamein verður til, hvað við getum gert til að koma í veg fyrir þau og hvaða hræringar hafa orðið á Íslandi á undanförnum mánuðum. Smelltu hér til að hlusta á Hlaðvarpið. Það má nálgast á öllum helstu hlaðvarpsveitum. Höfundar eru doktorsnemar í krabbameinslíffræði í Kaupmannahöfn. Hólmfríður Rósa Halldórsdóttir vinnur hjá Danska Tækniháskólanum (DTU) og Sólveig Hlín Brynjólfsdóttir hjá Danska Krabbameinsfélaginu (Kræftens Bekæmpelse). Embætti landlæknis, 2016, HPV veiran og bólusetning gegn leghálskrabbameini. World Health Organization, 2020, Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer. Embætti landlæknis, 2021, Skimun fyrir leghálskrabbameini. Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Þessi grein er birt í samstarfi við Róm. Rómur er vettvangur fyrir ungt frjálslynt fólk til þess að láta að sér kveða í samfélagsumræðunni.
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun