Ætlar Landsréttur að knýja fólk til hefndar? Eva Hauksdóttir skrifar 22. júní 2021 10:00 Þann 18. júní sl. staðfesti Landsréttur þá niðurstöðu héraðsdóms Reykjavíkur að barnaverndarnefnd hefði brotið gegn friðhelgi einkalífs og heimilis við vistun barns utan heimilis. Afskipti barnaverndarnefndar hófust vegna gruns um að áverkar, sem barnið fékk að sögn foreldra við fall, væru í raun afleiðing ungbarnahristings. Málið var fellt niður á rannsóknarstigi. Taldi Landsréttur að efni hefðu verið til afskipta en að barnaverndarnefnd hefði brotið gegn málsmeðferðarreglum og vistun barnsins staðið lengur en þörf var á. Dómurinn komst að þeirri niðurstöðu að ólögmæt meingjörð gagnvart fjölskyldunni hefði falist í framgöngu barnaverndarnefndar, sem auk þess að viðhalda álitshnekki og lengja andlegar þjáningar fjölskyldumeðlima leiddi til þess að fólkið gat í raun ekki ráðið búsetu sinni. Landsréttur ákvað þó, án þess að rökstyðja það í neinu, að lækka þær miskabætur sem dæmdar höfðu verið í héraði, úr 2.000.000 kr. handa hverjum fjölskyldumeðlim, í 1.000.000 kr. Þetta er nú meiri hörmungin en því miður er þetta ekki eina dæmið um að Landsréttur lækki miskabætur sem dæmdar voru í héraði. Sú spurning hlýtur að vakna hvaða viðhorf búi að baki. Álíta dómarar, eins og svo margir aðrir, að miskabætur séu eiginlega ekki alvöru réttindi, heldur hálfgerð fjárkúgun af hálfu þeirra sem misgert er við? "Ég ætla samt ekkert að reyna að græða ..." Í íslenskum rétti gildir sú regla að menn skuli bæta fyrir skaðaverk sem þeir valda, nema sérstakar ástæður réttlæti gjörðir þeirra. Þessi regla gildir einnig um lögaðila. Flestir virðast álíta þetta sjálfsagt og eðlilegt í þeim tilvikum sem auðvelt er að meta tjónið til fjár. Flestum sem lenda í árekstri, þar sem hinn ökumaðurinn braut umferðarlög, finnst sanngjarnt að fá bætur fyrir ónýtan bíl og útgjöld vegna læknismeðferðar endurgreidd. Öðru máli gegnir um miska (miski er ófjárhagslegt tjón) sem fólk verður helst fyrir þegar brotið er gegn friðhelgi einkalífs og heimilis. Fólk sem situr uppi með laskað mannorð, skerta atvinnumöguleika, sködduð kærleikssambönd, ónýtt félagslíf og andlegt niðurbrot, segir oft eitthvað í þessa veru: "Mér finnst ég verða verja mig , leita réttar míns, - en ég er ekki að reyna að græða á þessu." Mörgum finnst eitthvað vandræðalegt við að krefjast peninga án þess að geta framvísað greiðslukvittun eða sýnt áverka. Gott og vel. Þú ert ekki að seilast eftir peningum. Hvað viltu þá? Að skúrkurinn skammist sín? Já, auðvitað, og stundum getur sáttameðferð leitt til þess, en ekki alltaf. Og hvað er þá til ráða? Safna liði og hefna? Það er bara ekkert í boði. Við búum í réttarríki og það merkir að þegar misgjörðamaður þinn viðurkennir ekki að hafa brotið gegn þér þarftu að biðja dómstóla að viðurkenna það og sjá um að hann fái makleg málagjöld, í formi refsingar og/eða greiðslu bóta. Það má deila um hversu heppilegt þetta fyrirkomulag er en þetta er sú leið sem siðað samfélag notar til að bæta hlut þeirra sem brotið er gegn. Það er auðvitað hægt að hafna þeirri lausn og efna frekar til réttarhalda á Twitter en það getur haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar, ekki aðeins fyrir meintan ódám heldur einnig þolandann og jafnvel óviðkomandi fólk. Miskabætur eru úrræði réttaríkis til að rétta hlut þeirra sem verða að ósekju fyrir framkomu sem skaðar orðspor þeirra og einkalíf. Forfeður okkar tóku upp þetta fyrirkomulag vegna þess að það var talið skárra en að menn gerðu út um slík mál með vopnavaldi eða ofsóknum gagnvart misgjörðamönnum sínum. Það ber ekki vott um ágirnd eða hefndafýsn að kefjast miskabóta, þvert á móti felur miskabótakrafa í sér sáttarboð. Ekki fyrirgefningu heldur sátt í þeirri merkingu að deilumálum ljúki og þolandinn geti snúið sér að því að byggja upp það sem brotið er. Það eina sem er athugavert við miskabætur er að þær eru oftast of lágar til þess að færa þolandanum þann frið sem þeim er ætlað. Skilja dómarar þetta kannski ekki nógu vel? Af hverju eru miskabætur svo lágar sem raun ber vitni? Getur verið að of marga dómara skorti hreinlega skilning á því hvað felst í rétti fólks til friðhelgi einkalífs, heimilis, líkama og æru? Það er engu líkara en að dómarastéttin skilji ekki nauðsyn þess að vernda sæmd borgaranna. Reyndar eru til ánægjulegar undantekningaar, t.d. dæmdi Hæstiréttur dómara miskabætur upp á 700.000 kr. í desember 2017, fyrir það að ráðherra hafði brotið gegn málsmeðferðarreglum við skipun dómara. Það er sárt að fá ekki starf sem maður sækist eftir og lágmark að réttum reglum sé fylgt. (Ég ætlaði að segja eitthvað viðeigandi um samkennd með kollegum en mér förlast háttvís tunga.) Það sem af er árinu hefur Landsréttur ítrekað lækkað miskabætur sem dæmdar hafa verið í héraði vegna brota gegn rétti fólks til einkalífs og mannvirðingar. Í febrúar lækkaði Landsréttur miskabætur vegna meiðandi háttsemi foreldris gagnvart barni úr 200.000 kr. í 100.000 kr. Í mars lækkaði dómurinn bætur vegna ærumeiðinga úr 200.000 kr. í 100.000 kr. og viku síðar voru miskabætur vegna nauðgunar lækkaðar úr 3.000.000 kr. í 2.000.000 kr. Nú síðast voru miskabætur lækkaðar úr 2.000.000 í 1.000.000 vegna ólögmætra aðgerða barnaverndarnefndar. (Ég hef ekki skoðað alla dóma vera má að dæmin séu fleiri.) Stundum hefur Landsréttur hækkað miskabætur frá héraðsdómi en þær eru aldrei háar. Miski vegna nauðgana og hrottalegra líkamsárása er sjaldan metinn á meira en 2.000.000 kr. og oft miklu minna. Þeir sem fá dæmdar miskabætur vegna ólögmætra uppsagna og ærumeiðinga geta reiknað með að koma út í tapi því raunverulegur málskostnaður er oft hærri en dómstólar viðurkenna og smánarbætur duga ekki einu sinni fyrir því sem út af stendur. Lágar miskabætur og ítrekaðar lækkanir vekja áhyggjur af því að of marga dómara skorti skilning á tilgangi og eðli miskabóta. Þetta skiptir máli, bæði fyrir þá sem brotið er gegn og fyrir samfélagið allt. Hættan er nefnilega sú að ef misgjörðir gegn sæmdarkennd borgaranna eru ekki teknar alvarlega, þá gefist fólk upp á að leita réttar síns fyrir dómi. Rökrétt viðbrögð verða þá að færa réttarhöldin yfir á samfélagsmiðla, eða í bókstaflegum skilningi að safna liði og hefna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eva Hauksdóttir Dómstólar Mest lesið Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson Skoðun VR á krossgötum - félagsmenn verða að hafna sundrungu Harpa Sævarsdóttir Skoðun Kominn tími til að þingmenn axli ábyrgð Björn Ólafsson Skoðun Er þetta satt eða heyrði ég þetta bara nógu oft? Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir Skoðun Bakpokinn sem þyngist þegar á brattann sækir Gunnar Úlfarsson Skoðun Vanfjármögnun Háskóla Íslands verður að breyta Magnús Karl Magnússon Skoðun Þúsund hjúkrunarrými óskast strax í gær Aríel Pétursson Skoðun Skoðun Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar fíllinn byltir sér.... Gunnar Pálsson skrifar Skoðun Leyfi til að syrgja Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Kominn tími til að þingmenn axli ábyrgð Björn Ólafsson skrifar Skoðun VR-members, exercise your right to vote! Christopher Eva skrifar Skoðun Stöðvum það sem gott er Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Kjósum Kolbrúnu – Styrk stjórnun á tímum breytinga Margrét Sigrún Sigurðardóttir skrifar Skoðun Vanfjármögnun Háskóla Íslands verður að breyta Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Er þetta satt eða heyrði ég þetta bara nógu oft? Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með börnum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun „Án orku verður ekki hagvöxtur“ Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson skrifar Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar Skoðun Flosa í formanninn Jónas Már Torfason skrifar Skoðun VR á krossgötum - félagsmenn verða að hafna sundrungu Harpa Sævarsdóttir skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist þegar á brattann sækir Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson skrifar Skoðun Takk fyrir stuðninginn félagsfólk VR Þorsteinn Skúli Sveinsson skrifar Skoðun Heili ungmenna á samfélagsmiðlum – hefur endurvírun átt sér stað í heila heillar kynslóðar? Þórhildur Halldórsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni og mikilvægi háskóla Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Að kenna eða ekki kenna Helga Margrét Marzellíusardóttir skrifar Skoðun Þúsund hjúkrunarrými óskast strax í gær Aríel Pétursson skrifar Skoðun Nú ertu á (síðasta) séns! Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til allra félagsmanna VR Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Líffræðileg fjölbreytni og tækifæri Íslands Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Táknrænar 350 milljónir Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Átök Bandaríkjanna við Evrópu Kristján Reykjalín Vigfússon skrifar Skoðun Þjóðin tapar, bankarnir græða – Innleiðing RÍR og mótspyrna bankanna Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun „Varðar mest, til allra orða undirstaðan sé réttlig fundin“ – í kjallaranum á Vesturgötu Gísli Sigurðsson,Svanhildur Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Þann 18. júní sl. staðfesti Landsréttur þá niðurstöðu héraðsdóms Reykjavíkur að barnaverndarnefnd hefði brotið gegn friðhelgi einkalífs og heimilis við vistun barns utan heimilis. Afskipti barnaverndarnefndar hófust vegna gruns um að áverkar, sem barnið fékk að sögn foreldra við fall, væru í raun afleiðing ungbarnahristings. Málið var fellt niður á rannsóknarstigi. Taldi Landsréttur að efni hefðu verið til afskipta en að barnaverndarnefnd hefði brotið gegn málsmeðferðarreglum og vistun barnsins staðið lengur en þörf var á. Dómurinn komst að þeirri niðurstöðu að ólögmæt meingjörð gagnvart fjölskyldunni hefði falist í framgöngu barnaverndarnefndar, sem auk þess að viðhalda álitshnekki og lengja andlegar þjáningar fjölskyldumeðlima leiddi til þess að fólkið gat í raun ekki ráðið búsetu sinni. Landsréttur ákvað þó, án þess að rökstyðja það í neinu, að lækka þær miskabætur sem dæmdar höfðu verið í héraði, úr 2.000.000 kr. handa hverjum fjölskyldumeðlim, í 1.000.000 kr. Þetta er nú meiri hörmungin en því miður er þetta ekki eina dæmið um að Landsréttur lækki miskabætur sem dæmdar voru í héraði. Sú spurning hlýtur að vakna hvaða viðhorf búi að baki. Álíta dómarar, eins og svo margir aðrir, að miskabætur séu eiginlega ekki alvöru réttindi, heldur hálfgerð fjárkúgun af hálfu þeirra sem misgert er við? "Ég ætla samt ekkert að reyna að græða ..." Í íslenskum rétti gildir sú regla að menn skuli bæta fyrir skaðaverk sem þeir valda, nema sérstakar ástæður réttlæti gjörðir þeirra. Þessi regla gildir einnig um lögaðila. Flestir virðast álíta þetta sjálfsagt og eðlilegt í þeim tilvikum sem auðvelt er að meta tjónið til fjár. Flestum sem lenda í árekstri, þar sem hinn ökumaðurinn braut umferðarlög, finnst sanngjarnt að fá bætur fyrir ónýtan bíl og útgjöld vegna læknismeðferðar endurgreidd. Öðru máli gegnir um miska (miski er ófjárhagslegt tjón) sem fólk verður helst fyrir þegar brotið er gegn friðhelgi einkalífs og heimilis. Fólk sem situr uppi með laskað mannorð, skerta atvinnumöguleika, sködduð kærleikssambönd, ónýtt félagslíf og andlegt niðurbrot, segir oft eitthvað í þessa veru: "Mér finnst ég verða verja mig , leita réttar míns, - en ég er ekki að reyna að græða á þessu." Mörgum finnst eitthvað vandræðalegt við að krefjast peninga án þess að geta framvísað greiðslukvittun eða sýnt áverka. Gott og vel. Þú ert ekki að seilast eftir peningum. Hvað viltu þá? Að skúrkurinn skammist sín? Já, auðvitað, og stundum getur sáttameðferð leitt til þess, en ekki alltaf. Og hvað er þá til ráða? Safna liði og hefna? Það er bara ekkert í boði. Við búum í réttarríki og það merkir að þegar misgjörðamaður þinn viðurkennir ekki að hafa brotið gegn þér þarftu að biðja dómstóla að viðurkenna það og sjá um að hann fái makleg málagjöld, í formi refsingar og/eða greiðslu bóta. Það má deila um hversu heppilegt þetta fyrirkomulag er en þetta er sú leið sem siðað samfélag notar til að bæta hlut þeirra sem brotið er gegn. Það er auðvitað hægt að hafna þeirri lausn og efna frekar til réttarhalda á Twitter en það getur haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar, ekki aðeins fyrir meintan ódám heldur einnig þolandann og jafnvel óviðkomandi fólk. Miskabætur eru úrræði réttaríkis til að rétta hlut þeirra sem verða að ósekju fyrir framkomu sem skaðar orðspor þeirra og einkalíf. Forfeður okkar tóku upp þetta fyrirkomulag vegna þess að það var talið skárra en að menn gerðu út um slík mál með vopnavaldi eða ofsóknum gagnvart misgjörðamönnum sínum. Það ber ekki vott um ágirnd eða hefndafýsn að kefjast miskabóta, þvert á móti felur miskabótakrafa í sér sáttarboð. Ekki fyrirgefningu heldur sátt í þeirri merkingu að deilumálum ljúki og þolandinn geti snúið sér að því að byggja upp það sem brotið er. Það eina sem er athugavert við miskabætur er að þær eru oftast of lágar til þess að færa þolandanum þann frið sem þeim er ætlað. Skilja dómarar þetta kannski ekki nógu vel? Af hverju eru miskabætur svo lágar sem raun ber vitni? Getur verið að of marga dómara skorti hreinlega skilning á því hvað felst í rétti fólks til friðhelgi einkalífs, heimilis, líkama og æru? Það er engu líkara en að dómarastéttin skilji ekki nauðsyn þess að vernda sæmd borgaranna. Reyndar eru til ánægjulegar undantekningaar, t.d. dæmdi Hæstiréttur dómara miskabætur upp á 700.000 kr. í desember 2017, fyrir það að ráðherra hafði brotið gegn málsmeðferðarreglum við skipun dómara. Það er sárt að fá ekki starf sem maður sækist eftir og lágmark að réttum reglum sé fylgt. (Ég ætlaði að segja eitthvað viðeigandi um samkennd með kollegum en mér förlast háttvís tunga.) Það sem af er árinu hefur Landsréttur ítrekað lækkað miskabætur sem dæmdar hafa verið í héraði vegna brota gegn rétti fólks til einkalífs og mannvirðingar. Í febrúar lækkaði Landsréttur miskabætur vegna meiðandi háttsemi foreldris gagnvart barni úr 200.000 kr. í 100.000 kr. Í mars lækkaði dómurinn bætur vegna ærumeiðinga úr 200.000 kr. í 100.000 kr. og viku síðar voru miskabætur vegna nauðgunar lækkaðar úr 3.000.000 kr. í 2.000.000 kr. Nú síðast voru miskabætur lækkaðar úr 2.000.000 í 1.000.000 vegna ólögmætra aðgerða barnaverndarnefndar. (Ég hef ekki skoðað alla dóma vera má að dæmin séu fleiri.) Stundum hefur Landsréttur hækkað miskabætur frá héraðsdómi en þær eru aldrei háar. Miski vegna nauðgana og hrottalegra líkamsárása er sjaldan metinn á meira en 2.000.000 kr. og oft miklu minna. Þeir sem fá dæmdar miskabætur vegna ólögmætra uppsagna og ærumeiðinga geta reiknað með að koma út í tapi því raunverulegur málskostnaður er oft hærri en dómstólar viðurkenna og smánarbætur duga ekki einu sinni fyrir því sem út af stendur. Lágar miskabætur og ítrekaðar lækkanir vekja áhyggjur af því að of marga dómara skorti skilning á tilgangi og eðli miskabóta. Þetta skiptir máli, bæði fyrir þá sem brotið er gegn og fyrir samfélagið allt. Hættan er nefnilega sú að ef misgjörðir gegn sæmdarkennd borgaranna eru ekki teknar alvarlega, þá gefist fólk upp á að leita réttar síns fyrir dómi. Rökrétt viðbrögð verða þá að færa réttarhöldin yfir á samfélagsmiðla, eða í bókstaflegum skilningi að safna liði og hefna.
Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar
Skoðun Heili ungmenna á samfélagsmiðlum – hefur endurvírun átt sér stað í heila heillar kynslóðar? Þórhildur Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Þjóðin tapar, bankarnir græða – Innleiðing RÍR og mótspyrna bankanna Aron Heiðar Steinsson skrifar
Skoðun „Varðar mest, til allra orða undirstaðan sé réttlig fundin“ – í kjallaranum á Vesturgötu Gísli Sigurðsson,Svanhildur Óskarsdóttir skrifar