Sigrar lýðræðisins Þröstur Friðfinnsson skrifar 6. júlí 2021 09:30 Á lokakvöldi Alþingis í sumar var lögfest breyting á sveitarstjórnarlögum er varðar íbúalágmark. Alþingi féll frá þeirri stefnu að lögfesta 1000 íbúa lágmark í sveitarfélögum. Líklega fyrst og fremst af þvi hve illa gekk að finna haldbær rök fyrir slíkri ráðstöfun. Samt létu ýmsir sig hafa það fram að samþykkt laganna og kannski lengur, að bera á borð þau fölsku rök að sameina yrði minni sveitarfélög öðrum, til að íbúar þeirra mættu fá lögboðna þjónustu. Aldrei var þó nefnt hver sú þjónusta er sem þá skortir en myndu betur fá eftir sameiningu. Sveitarstjórn Grýtubakkahrepps hefur staðið einarðlega vörð um sjálfstjórnarréttinn og lýðræði íbúa. Enda vandséð að réttur íbúa minni sveitarfélaga til lýðræðis sé veikari en annarra þegna landsins. Önnur minni sveitarfélög hafa lagst á sömu árar og sýnt að þau eru raunar mikils megnug, samstaðan varð að áhrifabylgju sem eftir var tekið. Afgreiðsla Alþingis um að íbúar skuli ávalt hafa síðasta orðið í sameiningarmálum, er því sigur fyrir lýðræðið í landinu. Það verður þó ekki hjá því komist að gagnrýna Alþingi fyrir að lögfesta mismunun sem stenst illa jafnræðisreglu. Minni sveitarfélögum verður í framtíðinni skylt að rökstyðja sinn tilverurétt með greinargerð og sýna fram á að þau geti veitt viðunandi þjónustu, en ekki hinum stærri. Þó hefur stærri sveitarfélögum í mörgum tilvikum gengið ver að fullnægja þjónustuþörfum íbúa en hinum minni, t.d. um leikskólaþjónustu. Eins hefur ekki verið hægt að sjá að fjárhagsstaða sveitarfélaga batnaði með stærð, þvert á móti. Snemmsumars fóru einnig fram tvennar íbúakosningar um sameiningar sveitarfélaga. Þingeyingar og Austur-Húnvetningar gengu til kosninga, frjálsir íbúar sex sveitarfélaga alls, án þess að hafa lögþvinganir yfir höfði sér. Í báðum tilvikum var búið að vinna vel að undirbúningi með sambærilegum hætti. Í báðum kosningunum var þátttaka góð og niðurstöður afdráttarlausar. Það má einnig hiklaust kalla það sigur lýðræðis þegar íbúar ganga vel upplýstir til kosninga um framtíð sinna samfélaga, á hvorn veginn sem niðurstöður fara. Margir hafa orðið til að óska Þingeyingum til hamingju með sína kosningu, þar sem sameining var samþykkt, þar á meðal stjórn Sambands íslenskra sveitarfélaga. Full ástæða er til að taka undir þær hamingjuóskir og einnig óskir um að vel gangi með myndun nýs sveitarfélags sem verði íbúum öllum til heilla. Færri hafa séð ástæðu til að óska Austur-Húnvetningum til hamingju, þar sem íbúar tveggja sveitarfélaga af fjórum felldu sameiningu. Raunar hafa íbúar Skagastrandar og Skagabyggðar jafnvel mátt sæta aðkasti fyrir að kunna ekki fótum sínum forráð. Það er þeim til skammar sem slíkt hafa látið frá sér fara. Þegar kosning um sameiningu er felld með miklum meirihluta, blasir við að íbúar sjá ekki fyrir sér þá framför sem að er stefnt með sameiningu. Sjá ekki möguleika á að þeir muni fá betri þjónustu, eða að sameiningin muni almennt verða þeirra samfélagi til framdráttar. Þetta er skýr niðurstaða, ekki síst þegar þeir meðvitað hafna í leiðinni hundruðum milljóna króna frá Jöfnunarsjóði sveitarfélaga í sameiningarframlög. Þetta er lýðræðisleg niðurstaða frjálsra kosninga og ástæða til að óska Austur-Húnvetningum til hamingju með hana ekki síður en Þingeyingum. Á síðustu áratugum hafa sveitarfélög sameinast víða um land. Því er nokkur reynsla komin á árangur. Segja má að þar sem vandamál eru fyrir er ólíklegt að sameining ein og sér leysi þau. Best ganga sameiningar ef nokkurt jafnvægi er í byggðamynstri og stöðu sveitarfélaganna. Síður ef minni sveitarfélög verða jaðarsvæði í stærri sveitarfélögum þar sem völd og fjármunir leita inn að stóru miðjunni. Það er mikill hroki og einföldun mála, að ætla að sameiningar og stækkun sveitarfélaga sé sjálfkrafa ávallt til góðs fyrir íbúana og þróun byggðar. Það ætti enginn að ætla sjálfum sér þá þekkingu að vita jafnan hvað er íbúum sveitarfélaganna fyrir bestu, betur en þeir sjálfir, hvar sem er um landið. Sérstaklega ættu stjórmálamenn að bera virðingu fyrir vitsmunum kjósenda sinna. Lýðræði er grundvöllur okkar samfélags, niðurstaða frjálsra kosninga er því sigur lýðræðisins. Fyrir því ættu allir að bera virðingu, hvort sem sú niðurstaða er mönnum að skapi sem slík, eða ekki. Höfundur er sveitarstjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þröstur Friðfinnsson Alþingi Sveitarstjórnarmál Mest lesið Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Sjá meira
Á lokakvöldi Alþingis í sumar var lögfest breyting á sveitarstjórnarlögum er varðar íbúalágmark. Alþingi féll frá þeirri stefnu að lögfesta 1000 íbúa lágmark í sveitarfélögum. Líklega fyrst og fremst af þvi hve illa gekk að finna haldbær rök fyrir slíkri ráðstöfun. Samt létu ýmsir sig hafa það fram að samþykkt laganna og kannski lengur, að bera á borð þau fölsku rök að sameina yrði minni sveitarfélög öðrum, til að íbúar þeirra mættu fá lögboðna þjónustu. Aldrei var þó nefnt hver sú þjónusta er sem þá skortir en myndu betur fá eftir sameiningu. Sveitarstjórn Grýtubakkahrepps hefur staðið einarðlega vörð um sjálfstjórnarréttinn og lýðræði íbúa. Enda vandséð að réttur íbúa minni sveitarfélaga til lýðræðis sé veikari en annarra þegna landsins. Önnur minni sveitarfélög hafa lagst á sömu árar og sýnt að þau eru raunar mikils megnug, samstaðan varð að áhrifabylgju sem eftir var tekið. Afgreiðsla Alþingis um að íbúar skuli ávalt hafa síðasta orðið í sameiningarmálum, er því sigur fyrir lýðræðið í landinu. Það verður þó ekki hjá því komist að gagnrýna Alþingi fyrir að lögfesta mismunun sem stenst illa jafnræðisreglu. Minni sveitarfélögum verður í framtíðinni skylt að rökstyðja sinn tilverurétt með greinargerð og sýna fram á að þau geti veitt viðunandi þjónustu, en ekki hinum stærri. Þó hefur stærri sveitarfélögum í mörgum tilvikum gengið ver að fullnægja þjónustuþörfum íbúa en hinum minni, t.d. um leikskólaþjónustu. Eins hefur ekki verið hægt að sjá að fjárhagsstaða sveitarfélaga batnaði með stærð, þvert á móti. Snemmsumars fóru einnig fram tvennar íbúakosningar um sameiningar sveitarfélaga. Þingeyingar og Austur-Húnvetningar gengu til kosninga, frjálsir íbúar sex sveitarfélaga alls, án þess að hafa lögþvinganir yfir höfði sér. Í báðum tilvikum var búið að vinna vel að undirbúningi með sambærilegum hætti. Í báðum kosningunum var þátttaka góð og niðurstöður afdráttarlausar. Það má einnig hiklaust kalla það sigur lýðræðis þegar íbúar ganga vel upplýstir til kosninga um framtíð sinna samfélaga, á hvorn veginn sem niðurstöður fara. Margir hafa orðið til að óska Þingeyingum til hamingju með sína kosningu, þar sem sameining var samþykkt, þar á meðal stjórn Sambands íslenskra sveitarfélaga. Full ástæða er til að taka undir þær hamingjuóskir og einnig óskir um að vel gangi með myndun nýs sveitarfélags sem verði íbúum öllum til heilla. Færri hafa séð ástæðu til að óska Austur-Húnvetningum til hamingju, þar sem íbúar tveggja sveitarfélaga af fjórum felldu sameiningu. Raunar hafa íbúar Skagastrandar og Skagabyggðar jafnvel mátt sæta aðkasti fyrir að kunna ekki fótum sínum forráð. Það er þeim til skammar sem slíkt hafa látið frá sér fara. Þegar kosning um sameiningu er felld með miklum meirihluta, blasir við að íbúar sjá ekki fyrir sér þá framför sem að er stefnt með sameiningu. Sjá ekki möguleika á að þeir muni fá betri þjónustu, eða að sameiningin muni almennt verða þeirra samfélagi til framdráttar. Þetta er skýr niðurstaða, ekki síst þegar þeir meðvitað hafna í leiðinni hundruðum milljóna króna frá Jöfnunarsjóði sveitarfélaga í sameiningarframlög. Þetta er lýðræðisleg niðurstaða frjálsra kosninga og ástæða til að óska Austur-Húnvetningum til hamingju með hana ekki síður en Þingeyingum. Á síðustu áratugum hafa sveitarfélög sameinast víða um land. Því er nokkur reynsla komin á árangur. Segja má að þar sem vandamál eru fyrir er ólíklegt að sameining ein og sér leysi þau. Best ganga sameiningar ef nokkurt jafnvægi er í byggðamynstri og stöðu sveitarfélaganna. Síður ef minni sveitarfélög verða jaðarsvæði í stærri sveitarfélögum þar sem völd og fjármunir leita inn að stóru miðjunni. Það er mikill hroki og einföldun mála, að ætla að sameiningar og stækkun sveitarfélaga sé sjálfkrafa ávallt til góðs fyrir íbúana og þróun byggðar. Það ætti enginn að ætla sjálfum sér þá þekkingu að vita jafnan hvað er íbúum sveitarfélaganna fyrir bestu, betur en þeir sjálfir, hvar sem er um landið. Sérstaklega ættu stjórmálamenn að bera virðingu fyrir vitsmunum kjósenda sinna. Lýðræði er grundvöllur okkar samfélags, niðurstaða frjálsra kosninga er því sigur lýðræðisins. Fyrir því ættu allir að bera virðingu, hvort sem sú niðurstaða er mönnum að skapi sem slík, eða ekki. Höfundur er sveitarstjóri.
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir Skoðun