Umbi slær á putta stjórnar Mið­­­stöðvar ís­­­lenskra bók­­­mennta

Niðurstaða umboðsmanns er sú að skráning upplýsinga af hálfu stjórnar Miðstöðvar íslenskra bókmennta hefði ekki verið í samræmi við fyrirmæli upplýsingalaga og þær kröfur sem gera yrði til undirbúnings ákvarðana um úthlutun úr bókmenntasjóði samkvæmt vönduðum stjórnsýsluháttum.

Þetta kemur fram í nýju áliti sem umboðsmaður Alþingis gaf út í vikunni en þar er þeim tilmælum beint til stjórnarinnar að hún taki framvegis mið af þeim sjónarmiðum sem fram koma í álitinu við meðferð og afgreiðslu umsókna um úthlutun úr bókmenntasjóði í framtíðinni.

Vildi fá skýringar á því hvers vegna umsókninni var hafnað

Ónefndur maður kvartaði til umboðsmanns vegna úthlutun stjórnar Miðstöðvar íslenskra bókmennta úr bókmenntasjóði. Sá fékk ekki styrk en gramdist að fá ekki skýringar á því. Um var að ræða úthlutun vegna fyrirhugaðrar útgáfu rits og skoðaði umboðsmaður hvort skráning upplýsinga um meðferð umsókna og undirbúningur ákvörðunar um úthlutun hafi verið fullnægjandi.

Umboðsmaður telur að ef eftirlitsaðilar eigi að geta staðreynt hvort málsmeðferð stjórnvalda á borð við stjórn Miðstöðvar íslenskra bókmennta sé í samræmi við lög verði þau að haga störfum sínum þannig að síðar megi veita upplýsingar um meðferð einstakra mála, sé eftir slíku leitað. Aðeins þannig geti eftirlitsúrræði borgaranna verið raunhæf og virk.

Umboðsmaður beinir þeim tilmælum til stjórnarinnar að hún hagi undirbúningi mála þannig að hún geti síðar gert grein fyrir því hvað hafi ráðið niðurstöðu hennar um hverja umsókn og þá hvað í þeim almennu sjónarmiðum sem hún legði til grundvallar hefði ráðið niðurstöðu um viðkomandi umsókn eða annað sem hefði haft afgerandi þýðingu.

Ómögulegt að sannreyna á hverju er byggt

Umboðsmaður segir að eina gagnið tiltækt sem honum barst var vinnuskjal, mat þeirra bókmenntaráðgjafa sem stjórnin leitaði til.

„Þó stjórnin hefði greint frá því í skýringum sínum til umboðsmanns að bókmenntaráðgjafarnir hefðu haft tiltekna flokka til viðmiðunar við mat á umsóknum, og að hún hefði verið einróma sammála því mati, yrði ekki framhjá því litið að afar takmörkuðum gögnum væri fyrir að fara sem styddu þá fullyrðingu,“ segir í álitinu. Og að af því væri ekki hægt að ráða hvað hafi ráðið matinu, engin gögn liggi fyrir um meðferð stjórnarinnar á umræddri umsókn svo sem fundargerðir eða minnisblöð.

„Af þeim sökum væri ómögulegt að staðreyna hvort þau sjónarmið, sem stjórnin kvaðst hafa byggt ákvörðun sína á, hefðu í reynd verið lögð til grundvallar við ákvörðun hennar eða hvort umsögn ráðgjafanna hefði sjálfkrafa leitt til þess að umsókn A hefði ekki komið til frekara mats af hennar hálfu. Af sömu ástæðum væri einnig ómögulegt að taka afstöðu til þess hvort gætt hefði verið málefnalegra sjónarmiða við ákvörðun stjórnarinnar.“

Þetta álit hlýtur að hafa áhrif á allar styrkveitingar meira og minna á Íslandi. Þarna togast á tvö sjónarmið. Annars vegar að slíkar veitingar séu ekki útsettar fyrir klíkuskap og hins vegar að þetta fari ekki allt í sjálft sig vegna kvaða og umsýslu sem því fylgir að reyna að koma í veg fyrir einmitt það.

Sami háttur hafður á og hjá öðrum sjóðum

Hrefna Haraldsdóttir er framkvæmdastjóri Miðstöðvar íslenskra bókmennta og hún segir álitið, sem þau fengu í vikunni, snúa að stjórn. En Miðstöðin hefur átt í bréfaskiptum við umboðsmanns vegna málsins. Hrefna segir að í því komi fram að MÍB hafi ekki farið gegn lögum en þar séu tilmæli um að verklagi sé breytt í því hvernig skráningu er háttað. Næsti stjórnarfundur verið haldinn um miðjan mánuðinn og þar til muni ekki liggja neitt fyrir um afstöðu Miðstöðvarinnar.

„Stjórn skoðar þetta og ræður ráðum sínum, hvort og hvernig við bregðumst við,“ segir Hrefna.

Verklagi hefur verið háttað þannig að starfsmaður Miðstöðvarinnar situr hvern fund sem tveir ráðnir ráðgjafar halda og vinnugögn þaðan voru lögð fram til umboðsmanns.

„Við þurfum að fá það fram af hverju það er ekki nægjanlegt?“ segir Hrefna og lítur til þess að ef fara eigi eftir tilmælum umboðsmanns kalli það á mikla skráningu. Miðstöð íslenskra bókmennta er opinber stofnun, sjóður sem lögum samkvæmt þarf ekki að veita rökstuðning sé eftir því leitað, rétt eins og gildir um aðra sambærilega sjóði hjá Rannís.

„Við þurfum að fá botn í hvort þau lög haldi ekki. Við höfum stuðst við þau lög eins og flestir sjóðir í landinu.“

Úr takmörkuðu fjármagni að spila

Um er að ræða samkeppnissjóð og er ekki úr ótakmörkuðu fjármagni að spila.

„Það berst mikill fjöldi umsókna og við höfum aldrei tök á að veita nema broti af þeim styrki. Það er ekki til staðar fé til að veita fleiri styrki. En fólki er ekki bara neitað á þeim forsendum, það eru efnisleg rök sem liggja að baki.“

Ljóst er að breytingar í þá átt sem umboðsmaður kallar eftir munu reynast kostnaðarsamar og breyta þyrfti miklu í verklagi. Hrefna segir að sjóðurinn hafi hingað til verið hafin yfir vafa en farin er sú leið að ráða bókmenntaráðgjafa til starfa sem eru fljótandi, hver ráðgjafi situr í tvö ár og aldrei tveir þeir sömu. Þannig að þar er velta.

„Sem er ekkert endilega sjálfgefið og einfalt á Íslandi. Svo er þeirra mat, tillögur að úthlutunum, hverjir eigi að fá styrki og hverjir ekki, lagt fyrir stjórnina. Sem fer vel yfir það og svo er það stjórnin sem hefur endanlegt vald eða kveður upp úr um hverjir fá,“ segir Hrefna. Að hennar sögn er gætt vel að hæfi og vanhæfi og sé svo að einhver tengist tilteknum verkefnum þá komi sá ekki að ákvörðunum um hver fær og hver ekki.