Hlustum á Gitu, Christine og Isabellu Vilhjálmur Hilmarsson skrifar 5. júlí 2023 08:01 Heyra mátti andköf á ráðstefnu WEF í Davos þegar Gita Gopinath, fyrrum aðalhagfræðingur AGS, tók til máls. Ekki vegna þess að Gita sé umdeild eða njóti lítillar virðingar, heldur vegna þess að hún talaði um efnahagssamhengi sem hálfgerð bannhelgi hvílir á. Hún sagði raunhæft að laun geti nú hækkað í mörgum atvinnugreinum án þess að það leiði til aukinnar verðbólgu ef stöndug fyrirtæki slá af kröfum sínum um mikla arðsemi. Seðlabankastjóri Evrópu, Christine Lagarde, og hennar hagfræðingar eru á sama máli. Hafa þau í raun sagt frekari árangur í baráttu við verðbólguna að mörgu leyti vera á ábyrgð stöndugra fyrirtækja. Fyrirtækjum sem sögulega séð hafa verið afar arðbær undanfarið þrátt fyrir kostnaðarhækkanir. Þessari skoðun Gitu og Christine hafa tilteknir íslenskir hagfræðingar almennt verið ósammála. Seðlabanki Evrópu og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á sama máli „Hagnaðaraukning skýrir um helming af aukinni verðbólgu síðustu tvö ár. Fyrirtæki Evrópu munu þurfa að sætta sig við lægra hagnaðarhlutfall ef markmiðið er að ná verðbólgunni í 2% á árinu 2025.“ Þetta segja hagfræðingarnir Niels-Jakob Hansen, Frederik Toscani og Jing Zhou í rannsóknarriti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Christine Lagarde, seðlabankastjóri Evrópu, tók í sama streng á nýlegri ráðstefnu seðlabanka í Portúgal í síðasta mánuði. Sagði hún hagnað fyrirtækja skýra 2/3 af verðbólgunni í Evrópu á árinu 2022 sem er tvöfalt á við meðalframlagið síðustu 20 ár. Segist hún óttast að hegðun fyrirtækja verði megindrifkraftur verðbólgu á árinu 2023 nema stöndug fyrirtæki taki á sig launahækkanir á kostnað arðseminnar. Isabellu stillt upp á móti körlunum Sá hagfræðingur sem er hvað mest áberandi í umræðu um hagnaðardrifna verðbólgu er Isabella Weber, prófessor við Háskólann í Massachusetts. Hún hefur sett fram þá tilgátu að hagnaðarsókn fyrirtækja skýri stóran hluta verðbólgu í kjölfar COVID-19. Weber hefur í kjölfarið þurft að sitja undir harðri og stundum óvæginni gagnrýni frá mörgum hagfræðingum. Þeim sömu og telja ábyrgðina á verðbólgunni alfarið liggja hjá launafólki. Jerome Powell, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur sagt eitt meginmarkmiðið í baráttu við verðbólguna vera að lækka laun. Aðalhagfræðingur Alþjóðabankans, Larry Summers, hefur kallað eftir fimm árum af 6% atvinnuleysi, eða ári af 10% atvinnuleysi, til að ná verðbólgu niður. Líklega myndu þessar tillögur Jerome og Larry lyfta grettistaki í að ná verðbólgu niður. Aftur á móti yrðu hliðarafurðirnar ýmsar, m.a. líklegt fall Bandaríkjastjórnar. Ljóst er að horfa þarf til fleiri þátta. Verðbólgan er afar flókið fyrirbæri Verð ákvarðast af framboði og eftirspurn á hverjum tíma og verðbólga verður til í ýmis konar samspili. Almennt er talað um eftirspurnardrifna verðbólgu, kostnaðardrifna verðbólgu eða innbyggða verðbólgu. Í sinni einföldustu mynd verður verðbólga eftirspurnardrifin þegar eftirspurn þróast umfram framboð. Helstu áhrifaþættir á Íslandi nú um stundir eru uppsafnaður sparnaður í kjölfar heimsfaraldurs, launahækkanir og kröftugur viðsnúningur í ferðaþjónustu. Verðbólgan verður kostnaðardrifin þegar verðhækkanir dynja yfir til að mynda í aðföngum og/eða launum. Innbyggð verðbólga verður svo aftur til út af verðbólgunni sjálfri. Væntingar neytenda og fyrirtækja um verðbólgu geta þannig búið til skaðlegan vítahring verðhækkana, óháð öðrum þáttum. Allir þessir þættir sem nefndir eru að ofan hafa knúið verðbólguna áfram að undanförnu og hagnaðardrifin verðbólga hefur orðið til sem hliðarafurð þeirra. Málefnaleg umræða er lykillinn að sátt á vinnumarkaði Ef stuðla á að aukinni sátt á vinnumarkaði á næstu misserum er mikilvægt að ná fram málefnalegri umræðu um verðbólguna - bæði milli aðila vinnumarkaðar sem og á almennum vettvangi. Ábyrgðin er bæði verkalýðshreyfingar og atvinnulífs. Hér skiptir miklu að varast leitina að algildum sökudólgi eða að skipa hagkerfinu í fylkingar launafólks og fyrirtækja. Hvað sem skoðunum einstakra hagfræðinga líður er staðreyndin sú að fyrirtæki munu reyna að hámarka hagnað sinn og launafólk mun leitast við að hámarka launahækkanir framvegis. Það er á ábyrgð stjórnvalda og aðila vinnumarkaðar að tryggja að þetta samspil stuðli að hagfelldri útkomu með málefnalegri umræðu, bættum vinnubrögðum í kjarasamningsgerð og styrkingu samkeppnisinnviða. Höfundur er hagfræðingur BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Vinnumarkaður Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Heyra mátti andköf á ráðstefnu WEF í Davos þegar Gita Gopinath, fyrrum aðalhagfræðingur AGS, tók til máls. Ekki vegna þess að Gita sé umdeild eða njóti lítillar virðingar, heldur vegna þess að hún talaði um efnahagssamhengi sem hálfgerð bannhelgi hvílir á. Hún sagði raunhæft að laun geti nú hækkað í mörgum atvinnugreinum án þess að það leiði til aukinnar verðbólgu ef stöndug fyrirtæki slá af kröfum sínum um mikla arðsemi. Seðlabankastjóri Evrópu, Christine Lagarde, og hennar hagfræðingar eru á sama máli. Hafa þau í raun sagt frekari árangur í baráttu við verðbólguna að mörgu leyti vera á ábyrgð stöndugra fyrirtækja. Fyrirtækjum sem sögulega séð hafa verið afar arðbær undanfarið þrátt fyrir kostnaðarhækkanir. Þessari skoðun Gitu og Christine hafa tilteknir íslenskir hagfræðingar almennt verið ósammála. Seðlabanki Evrópu og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn á sama máli „Hagnaðaraukning skýrir um helming af aukinni verðbólgu síðustu tvö ár. Fyrirtæki Evrópu munu þurfa að sætta sig við lægra hagnaðarhlutfall ef markmiðið er að ná verðbólgunni í 2% á árinu 2025.“ Þetta segja hagfræðingarnir Niels-Jakob Hansen, Frederik Toscani og Jing Zhou í rannsóknarriti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Christine Lagarde, seðlabankastjóri Evrópu, tók í sama streng á nýlegri ráðstefnu seðlabanka í Portúgal í síðasta mánuði. Sagði hún hagnað fyrirtækja skýra 2/3 af verðbólgunni í Evrópu á árinu 2022 sem er tvöfalt á við meðalframlagið síðustu 20 ár. Segist hún óttast að hegðun fyrirtækja verði megindrifkraftur verðbólgu á árinu 2023 nema stöndug fyrirtæki taki á sig launahækkanir á kostnað arðseminnar. Isabellu stillt upp á móti körlunum Sá hagfræðingur sem er hvað mest áberandi í umræðu um hagnaðardrifna verðbólgu er Isabella Weber, prófessor við Háskólann í Massachusetts. Hún hefur sett fram þá tilgátu að hagnaðarsókn fyrirtækja skýri stóran hluta verðbólgu í kjölfar COVID-19. Weber hefur í kjölfarið þurft að sitja undir harðri og stundum óvæginni gagnrýni frá mörgum hagfræðingum. Þeim sömu og telja ábyrgðina á verðbólgunni alfarið liggja hjá launafólki. Jerome Powell, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur sagt eitt meginmarkmiðið í baráttu við verðbólguna vera að lækka laun. Aðalhagfræðingur Alþjóðabankans, Larry Summers, hefur kallað eftir fimm árum af 6% atvinnuleysi, eða ári af 10% atvinnuleysi, til að ná verðbólgu niður. Líklega myndu þessar tillögur Jerome og Larry lyfta grettistaki í að ná verðbólgu niður. Aftur á móti yrðu hliðarafurðirnar ýmsar, m.a. líklegt fall Bandaríkjastjórnar. Ljóst er að horfa þarf til fleiri þátta. Verðbólgan er afar flókið fyrirbæri Verð ákvarðast af framboði og eftirspurn á hverjum tíma og verðbólga verður til í ýmis konar samspili. Almennt er talað um eftirspurnardrifna verðbólgu, kostnaðardrifna verðbólgu eða innbyggða verðbólgu. Í sinni einföldustu mynd verður verðbólga eftirspurnardrifin þegar eftirspurn þróast umfram framboð. Helstu áhrifaþættir á Íslandi nú um stundir eru uppsafnaður sparnaður í kjölfar heimsfaraldurs, launahækkanir og kröftugur viðsnúningur í ferðaþjónustu. Verðbólgan verður kostnaðardrifin þegar verðhækkanir dynja yfir til að mynda í aðföngum og/eða launum. Innbyggð verðbólga verður svo aftur til út af verðbólgunni sjálfri. Væntingar neytenda og fyrirtækja um verðbólgu geta þannig búið til skaðlegan vítahring verðhækkana, óháð öðrum þáttum. Allir þessir þættir sem nefndir eru að ofan hafa knúið verðbólguna áfram að undanförnu og hagnaðardrifin verðbólga hefur orðið til sem hliðarafurð þeirra. Málefnaleg umræða er lykillinn að sátt á vinnumarkaði Ef stuðla á að aukinni sátt á vinnumarkaði á næstu misserum er mikilvægt að ná fram málefnalegri umræðu um verðbólguna - bæði milli aðila vinnumarkaðar sem og á almennum vettvangi. Ábyrgðin er bæði verkalýðshreyfingar og atvinnulífs. Hér skiptir miklu að varast leitina að algildum sökudólgi eða að skipa hagkerfinu í fylkingar launafólks og fyrirtækja. Hvað sem skoðunum einstakra hagfræðinga líður er staðreyndin sú að fyrirtæki munu reyna að hámarka hagnað sinn og launafólk mun leitast við að hámarka launahækkanir framvegis. Það er á ábyrgð stjórnvalda og aðila vinnumarkaðar að tryggja að þetta samspil stuðli að hagfelldri útkomu með málefnalegri umræðu, bættum vinnubrögðum í kjarasamningsgerð og styrkingu samkeppnisinnviða. Höfundur er hagfræðingur BHM.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar