Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar 8. maí 2024 13:30 Líklegast snerta fáir málaflokkar daglegt líf fólks jafn mikið og innviðir gera. Undir innviði falla meðal annars vegakerfið, sjúkrahús, virkjanir, fjarskiptanet, hjúkrunarheimili, skólar og svo mætti lengi telja. Í ljósi þess hve þjóðin er fámenn og landið strjálbýlt er vissulega stórmerkilegt hversu öflugir innviðir hafa hér verið byggðir upp. Þeir er algjör grunnforsenda þess að hér ríkir ein mesta velmegun í heiminum. Að mati Samtaka iðnaðarins nemur endurstofnvirði allra innviða landsins um 4.500 milljörðum króna og uppsöfnuð viðhaldsþörf þeirra er metin á um 400 til 500 milljarða króna. Um er að ræða gríðarlega fjármuni. Bara að fjármagna viðhald núverandi innviða er ærið verkefni. Fjárfestingarþörfin fram undan Þetta er staðan, en spurningar vakna þegar horft er fram á veginn. Hvar viljum við sjá land og þjóð á næstu tuttugu árum? Undir eru hlutir á borð við að hér sé samkeppnishæfur alþjóðaflugvöllur, öruggt og öflugt vegakerfi um land allt ásamt bættum samgöngum í höfuðborginni. Að hér sé næg orka svo orkuskiptin séu raunhæf og þjóðin fái staðist skuldbindingar sínar í loftslagsmálum og að hægt sé að flytja þessa orku óhindrað milli landsvæða. Hér viljum við myglulaust skólahúsnæði, fráveitukerfi sem standast skoðun og áfram mætti lengi telja. Svona upptalning er auðvitað einföldun, en engu að síður eitthvað sem flestir vilja sjá og gera hreinlega ráð fyrir að raungerist. Því er hins vegar ekki að neita að þegar fjárfestingin sem liggur að baki þessa mjög svo stóra verkefnalista er skoðuð sést að verkefnið er gríðarstórt. Gróflega áætlað liggur nýfjárfestingaþörf í innviðum á næstu tveimur áratugum á bilinu 1.000 til 1.500 milljarðar króna. Til að setja þær stærðir í samhengi má benda á að efri mörkin eru ígildi um sjö nýrra Landspítala, á borð við þann sem nú er í byggingu. Miðað við slagkraft innviðafjárfestinga hins opinbera undanfarin áratug er nokkuð ljóst að meira þarf til svo hægt sé að vinna á þessum skafli. Viðhaldsþörf núverandi innviða er ein og sér verulega íþyngjandi fyrir hið opinbera. En hvað þarf þá til svo þessi framtíðarsýn geti orðið að veruleika? Samvinnuverkefni í samgöngum Eitt af þekktari verkfærum í kistunni til að hraða innviðauppbyggingu eru svokölluð samvinnuverkefni (Public Private Partnership eða PPP) þar sem samvinna einkaaðila og hins opinbera felst meðal annars í áætlanagerð, fjármögnun, hönnun, uppbyggingu, viðhaldi og rekstri. PPP samvinna er hvað þekktust í samgöngumannvirkjum en árið 2020 voru ný lög sett á Alþingi sem heimiluðu sex samgönguverkefni fallið gætu undir þennan hatt. Í kjölfarið var byrjað á verkefninu „Hringvegur um Hornafjarðarfljót“ en því miður fór þessi vegferð ekki nógu vel af stað þar sem markmið og áform um skipulag langtímaeignarhalds og fjármögnunar reyndust snúin. Kannski var það ekki skrítið því hér var um að ræða fyrsta PPP-verkefnið frá gerð Hvalfjarðarganganna. En því miður virðist brokkgeng byrjun hafa gert hagaðila hins opinbera tvístígandi um framhaldið. Í útboði næsta verkefnis í röðinni, nýrri brú yfir Ölfussá, er ekkert um langtímafjármögnun eða eignarhald verkefnisins. Einn helsti ávinningur samvinnuverkefna og einkaframkvæmdar í innviðum felst í að skapa rými fyrir hið opinbera til að ráðast í fleiri verkefni en ella og setja beina fjármuni í innviðaverkefni sem síður bera sig út frá viðskiptalegum sjónarmiðum. Við megum því ekki láta smávægilega byrjunarörðuleika stöðva okkur. Fram undan eru margfalt stærri verkefni, eins og Sundabraut og tvöföldun Hvalfjarðarganga sem sannarlega koma til með að þurfa aðkomu hins opinbera og einkaaðila bæði til skemmri og lengri tíma. Óneitanlega veltir maður fyrir sér hvernig við eigum að geta tekist á við svo stór verkefni ef við þorum ekki að nýta „smærri“ verkefnin til að læra af þeim? En er meira alltaf betra? Þegar kemur að innviðauppbyggingu er með nokkurri vissu hægt að svara því játandi. Þjóðhagslegur ávinningur innviðaverkefna er mikill en eitt skýrasta dæmi þess er óbyggð Sundabraut. Samkvæmt greiningu verkfræðistofunnar COWI nemur þjóðhagslegur ávinningur framkvæmdarinnar um 200 milljörðum króna yfir 30 ár og skiptist niður á tímasparnað, aksturskostnað, umhverfisáhrif og aukið öryggi. Væri þessum niðurstöðum snúið við mætti álykta að án Sundabrautar kosti það samfélagið hátt í sjö milljarða króna árlega. Samvinna á fleiri sviðum Lagasetningin 2020 um samvinnuverkefni einskorðaðist við vegaframkvæmdir, en það þýðir hins vegar ekki að tækifærin séu ekki víðar, bæði sem PPP og í annars konar útfærslum. Dæmi um verkefni sem fallið gætu í þennan flokk eru ný sorpbrennslustöð, þjóðarleikvangur, þjóðarhöll, hluti af uppbyggingu Keflavíkurflugvallar, ný hjúkrunarheimili, hluti af uppbyggingu nýs Landspítala, og fangelsi. Mögulega þarf formlega umgjörð fyrir innviðaverkefni sem tæki á forgangsröðun verkefna og greiningu, meðal annars á þjóðhagslegum ávinningi. Með útvíkkun markmiða í þessum efnum, víðar en bara samgöngum, væri kominn grundvöllur fyrir því að innan stjórnsýslunnar byggðist upp sérþekking og reynsla í útfærslu og framkvæmd innviðaverkefna og þá helst á einum miðlægum stað. Með slíkri umgjörð gæti byggst upp þekking og reynsla sem skilaði sér í hagkvæmni og skilvirkni til lengri tíma litið, enda er þetta stórt langtímaverkefni fyrir okkur öll. Tækifærin til að fara í fleiri innviðaverkefni með það að marki að auka þjóðhagslegan ávinning eru klárlega til staðar. Sýnum því dug og gerum meira. Höfundur er viðskiptastjóri Innviða hjá Íslandsbanka. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rekstur hins opinbera Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Líklegast snerta fáir málaflokkar daglegt líf fólks jafn mikið og innviðir gera. Undir innviði falla meðal annars vegakerfið, sjúkrahús, virkjanir, fjarskiptanet, hjúkrunarheimili, skólar og svo mætti lengi telja. Í ljósi þess hve þjóðin er fámenn og landið strjálbýlt er vissulega stórmerkilegt hversu öflugir innviðir hafa hér verið byggðir upp. Þeir er algjör grunnforsenda þess að hér ríkir ein mesta velmegun í heiminum. Að mati Samtaka iðnaðarins nemur endurstofnvirði allra innviða landsins um 4.500 milljörðum króna og uppsöfnuð viðhaldsþörf þeirra er metin á um 400 til 500 milljarða króna. Um er að ræða gríðarlega fjármuni. Bara að fjármagna viðhald núverandi innviða er ærið verkefni. Fjárfestingarþörfin fram undan Þetta er staðan, en spurningar vakna þegar horft er fram á veginn. Hvar viljum við sjá land og þjóð á næstu tuttugu árum? Undir eru hlutir á borð við að hér sé samkeppnishæfur alþjóðaflugvöllur, öruggt og öflugt vegakerfi um land allt ásamt bættum samgöngum í höfuðborginni. Að hér sé næg orka svo orkuskiptin séu raunhæf og þjóðin fái staðist skuldbindingar sínar í loftslagsmálum og að hægt sé að flytja þessa orku óhindrað milli landsvæða. Hér viljum við myglulaust skólahúsnæði, fráveitukerfi sem standast skoðun og áfram mætti lengi telja. Svona upptalning er auðvitað einföldun, en engu að síður eitthvað sem flestir vilja sjá og gera hreinlega ráð fyrir að raungerist. Því er hins vegar ekki að neita að þegar fjárfestingin sem liggur að baki þessa mjög svo stóra verkefnalista er skoðuð sést að verkefnið er gríðarstórt. Gróflega áætlað liggur nýfjárfestingaþörf í innviðum á næstu tveimur áratugum á bilinu 1.000 til 1.500 milljarðar króna. Til að setja þær stærðir í samhengi má benda á að efri mörkin eru ígildi um sjö nýrra Landspítala, á borð við þann sem nú er í byggingu. Miðað við slagkraft innviðafjárfestinga hins opinbera undanfarin áratug er nokkuð ljóst að meira þarf til svo hægt sé að vinna á þessum skafli. Viðhaldsþörf núverandi innviða er ein og sér verulega íþyngjandi fyrir hið opinbera. En hvað þarf þá til svo þessi framtíðarsýn geti orðið að veruleika? Samvinnuverkefni í samgöngum Eitt af þekktari verkfærum í kistunni til að hraða innviðauppbyggingu eru svokölluð samvinnuverkefni (Public Private Partnership eða PPP) þar sem samvinna einkaaðila og hins opinbera felst meðal annars í áætlanagerð, fjármögnun, hönnun, uppbyggingu, viðhaldi og rekstri. PPP samvinna er hvað þekktust í samgöngumannvirkjum en árið 2020 voru ný lög sett á Alþingi sem heimiluðu sex samgönguverkefni fallið gætu undir þennan hatt. Í kjölfarið var byrjað á verkefninu „Hringvegur um Hornafjarðarfljót“ en því miður fór þessi vegferð ekki nógu vel af stað þar sem markmið og áform um skipulag langtímaeignarhalds og fjármögnunar reyndust snúin. Kannski var það ekki skrítið því hér var um að ræða fyrsta PPP-verkefnið frá gerð Hvalfjarðarganganna. En því miður virðist brokkgeng byrjun hafa gert hagaðila hins opinbera tvístígandi um framhaldið. Í útboði næsta verkefnis í röðinni, nýrri brú yfir Ölfussá, er ekkert um langtímafjármögnun eða eignarhald verkefnisins. Einn helsti ávinningur samvinnuverkefna og einkaframkvæmdar í innviðum felst í að skapa rými fyrir hið opinbera til að ráðast í fleiri verkefni en ella og setja beina fjármuni í innviðaverkefni sem síður bera sig út frá viðskiptalegum sjónarmiðum. Við megum því ekki láta smávægilega byrjunarörðuleika stöðva okkur. Fram undan eru margfalt stærri verkefni, eins og Sundabraut og tvöföldun Hvalfjarðarganga sem sannarlega koma til með að þurfa aðkomu hins opinbera og einkaaðila bæði til skemmri og lengri tíma. Óneitanlega veltir maður fyrir sér hvernig við eigum að geta tekist á við svo stór verkefni ef við þorum ekki að nýta „smærri“ verkefnin til að læra af þeim? En er meira alltaf betra? Þegar kemur að innviðauppbyggingu er með nokkurri vissu hægt að svara því játandi. Þjóðhagslegur ávinningur innviðaverkefna er mikill en eitt skýrasta dæmi þess er óbyggð Sundabraut. Samkvæmt greiningu verkfræðistofunnar COWI nemur þjóðhagslegur ávinningur framkvæmdarinnar um 200 milljörðum króna yfir 30 ár og skiptist niður á tímasparnað, aksturskostnað, umhverfisáhrif og aukið öryggi. Væri þessum niðurstöðum snúið við mætti álykta að án Sundabrautar kosti það samfélagið hátt í sjö milljarða króna árlega. Samvinna á fleiri sviðum Lagasetningin 2020 um samvinnuverkefni einskorðaðist við vegaframkvæmdir, en það þýðir hins vegar ekki að tækifærin séu ekki víðar, bæði sem PPP og í annars konar útfærslum. Dæmi um verkefni sem fallið gætu í þennan flokk eru ný sorpbrennslustöð, þjóðarleikvangur, þjóðarhöll, hluti af uppbyggingu Keflavíkurflugvallar, ný hjúkrunarheimili, hluti af uppbyggingu nýs Landspítala, og fangelsi. Mögulega þarf formlega umgjörð fyrir innviðaverkefni sem tæki á forgangsröðun verkefna og greiningu, meðal annars á þjóðhagslegum ávinningi. Með útvíkkun markmiða í þessum efnum, víðar en bara samgöngum, væri kominn grundvöllur fyrir því að innan stjórnsýslunnar byggðist upp sérþekking og reynsla í útfærslu og framkvæmd innviðaverkefna og þá helst á einum miðlægum stað. Með slíkri umgjörð gæti byggst upp þekking og reynsla sem skilaði sér í hagkvæmni og skilvirkni til lengri tíma litið, enda er þetta stórt langtímaverkefni fyrir okkur öll. Tækifærin til að fara í fleiri innviðaverkefni með það að marki að auka þjóðhagslegan ávinning eru klárlega til staðar. Sýnum því dug og gerum meira. Höfundur er viðskiptastjóri Innviða hjá Íslandsbanka.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar