Verður þér að góðu? Álfhildur Leifsdóttir, Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, og Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifa 3. júní 2024 08:01 Nú þegar rúmlega fjörutíu sveitarfélög vinna eftir nálguninni um heilsueflandi samfélag ásamt fjölbreyttum vinnustöðum þar á meðal mörgum leik-, grunn- og framhaldsskólum er mikilvægt að horfa til matarmenningar og neysluhátta. Markmið heilsueflandi samfélags, skóla og annarra vinnustaða er að skapa umhverfi og aðstæður sem stuðla að heilbrigðum lifnaðarháttum þar sem hlutverk mataræðis er stórt. Nú þegar matur bæði í leik- og grunnskólum er á forræði sveitarfélaga eykst ábyrgð þeirra hvað varðar heilsu og vellíðan. Ábyrgð og tækifæri til að hlúa að heilbrigðum neysluháttum. Sveitarfélög eru hvött til að tryggja að núgildandi ráðleggingum um mataræði, handbók fyrir grunnskólamötuneyti frá 2021, sé fylgt í skólaeldhúsum landsins. Sumarið 2023 kynnti landlæknir nýjar norrænar næringarleiðbeiningar. Hér er um að ræða umfangsmikla uppfærslu byggða á áhrifum á heilsu og umhverfi þegar kemur að mataræði. Næringarráðleggingarnar voru unnar af hópi sérfræðinga skipuðum fulltrúum frá heilbrigðis- og matvælayfirvöldum allra Norðurlandanna. Þar segir meðal annars að mataræði úr jurtaríkinu, svo sem grænmeti, belgjurtir, ávextir og ber, eigi að vera ráðandi. Heilkornavörur skuli vera í fyrirrúmi, mælt er með því að neyta fisks tvisvar til þrisvar í viku og hóflegri neyslu á fituminni mjólkurvörum. Einnig er mælt með því að sleppa unnum matvælum og takmarka kjötneyslu. Hér á landi hefur verið skipaður faghópur á vegum embættis landlæknis til að endurskoða opinberar ráðleggingar um mataræði á Íslandisem hafa verið í gildi síðan 2014. Þær koma til með að byggja á Norrænu næringarráðleggingunum en einnig verður tekið tillit til íslenskra aðstæðna, þar á meðal niðurstaðna úr landskönnun á mataræði sem fram fór á árunum 2019 til 2021. Forvitnilegt verður að fylgjast með þegar þessar breytingar koma til framkvæmda í skólum landsins og handbók fyrir skólamötuneytin verður uppfærð, þar sem jurtafæði og vönduðum fiskréttum er gert hátt undir höfði. Hvað ræður? Hráefniskostnaðurinn, meðferð hráefnis eða umhverfið? Í leikskólum landsins borða öll börn saman og þar þróast ákveðinn matarmenning í litlum hópum. Mörg börn smakka í fyrsta sinn hinar ýmsu fæðutegundir í leikskólum og þar er gjarnan jákvæðara viðmót meðal annars til jurtafæðis og fiskneyslu. Þetta breytist í mörgum tilfellum á næsta skólastigi, hvað sem veldur. Viðhorf breytast og verða oft neikvæð til ákveðinna fæðuflokka og þrátt fyrir að mörg börn séu í mataráskrift er misjafnt hver borða í raun á skólatíma. Það er von til þess að þetta breytist með nýjum lögum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum og að þar byggist upp svipuð menning og í leikskólunum, að öll borða eitthvað þó ekki endilega allt. Vissulega háir það mörgum grunnskólum hve mörg börn borða á sama tíma og að eftirlit og aðstoð við að setja hæfilegt magn og fjölbreytt á diskinn getur verið ábótavant. Tilvalið væri að nota tækifærið og breyta leiknum samhliða lögunum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum. Viðhalda stemningunni úr leikskólum fram yfir yngsta stigið og skoða hvort það hafi áhrif á neyslumynstur og viðhorf til fæðuflokka til framtíðar. Máltíðir í skólamötuneytum eru risastórt lýðheilsumál og unnin matvæli eiga ekki að sjást í þar. Þeir foreldrar sem kjósa að kynna slíkt fyrir börnum sínum geta vitanlega gert það utan skólatíma. Áhersla ætti að vera á holla valkosti með sem lægst kolefnisspor og framleidd í héraði sé það kostur. Ef við ætlum að efla lýðheilsu með tilliti til lýðheilsuvísa og stuðla að heilbrigðum matarvenjum þar sem hollusta og heilnæmi er sett á oddinn verður að vera eftirfylgni með mötuneytum allra skólastiga. Það þarf hvoru tveggja að fræða og hlusta á raddir barnanna en fyrst og fremst að sjá til þess að öll börn séu umkringd næringarríkum matvælum í skólaumhverfinu. Eins er mikilvægt að gefinn sé rúmur tími til að matast, að börn fái góðan tíma til að njóta matarins og ástunda þannig heilbrigðar matarvenjur í stað þess að matartíma sé hraðað til þess að þau missi ekki af útivist eða öðrum frítíma. Við fögnum þessum nýju leiðbeiningunum, hlökkum til að sjá hvernig útfærslurnar verða í handbók fyrir skólamötuneyti og hvernig þær endurspeglast á matseðlum skólanna. Það verður til fyrirmyndar að sjá áherslu á umhverfi og góða næringu þar sem meðal annars heilkornabrauð, grænmeti, ávextir og ber eru í forgrunni. Vel nærð bernska og réttir neysluhættir ættu að vera heillavænleg til framtíðar. Höfundar eru: Álfhildur Leifsdóttir, grunnskólakennari, formaður Sveitarstjórnarráðs VGog stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, leikskólastjóri,stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs og oddviti hreyfingarinnar í Suðurkjördæmi Hólmfríður Sigþórsdóttir, kennslufræðingurog flokkráðsfulltrúi Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Loftslagsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Álfhildur Leifsdóttir Mest lesið Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Skoðun Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Sjá meira
Nú þegar rúmlega fjörutíu sveitarfélög vinna eftir nálguninni um heilsueflandi samfélag ásamt fjölbreyttum vinnustöðum þar á meðal mörgum leik-, grunn- og framhaldsskólum er mikilvægt að horfa til matarmenningar og neysluhátta. Markmið heilsueflandi samfélags, skóla og annarra vinnustaða er að skapa umhverfi og aðstæður sem stuðla að heilbrigðum lifnaðarháttum þar sem hlutverk mataræðis er stórt. Nú þegar matur bæði í leik- og grunnskólum er á forræði sveitarfélaga eykst ábyrgð þeirra hvað varðar heilsu og vellíðan. Ábyrgð og tækifæri til að hlúa að heilbrigðum neysluháttum. Sveitarfélög eru hvött til að tryggja að núgildandi ráðleggingum um mataræði, handbók fyrir grunnskólamötuneyti frá 2021, sé fylgt í skólaeldhúsum landsins. Sumarið 2023 kynnti landlæknir nýjar norrænar næringarleiðbeiningar. Hér er um að ræða umfangsmikla uppfærslu byggða á áhrifum á heilsu og umhverfi þegar kemur að mataræði. Næringarráðleggingarnar voru unnar af hópi sérfræðinga skipuðum fulltrúum frá heilbrigðis- og matvælayfirvöldum allra Norðurlandanna. Þar segir meðal annars að mataræði úr jurtaríkinu, svo sem grænmeti, belgjurtir, ávextir og ber, eigi að vera ráðandi. Heilkornavörur skuli vera í fyrirrúmi, mælt er með því að neyta fisks tvisvar til þrisvar í viku og hóflegri neyslu á fituminni mjólkurvörum. Einnig er mælt með því að sleppa unnum matvælum og takmarka kjötneyslu. Hér á landi hefur verið skipaður faghópur á vegum embættis landlæknis til að endurskoða opinberar ráðleggingar um mataræði á Íslandisem hafa verið í gildi síðan 2014. Þær koma til með að byggja á Norrænu næringarráðleggingunum en einnig verður tekið tillit til íslenskra aðstæðna, þar á meðal niðurstaðna úr landskönnun á mataræði sem fram fór á árunum 2019 til 2021. Forvitnilegt verður að fylgjast með þegar þessar breytingar koma til framkvæmda í skólum landsins og handbók fyrir skólamötuneytin verður uppfærð, þar sem jurtafæði og vönduðum fiskréttum er gert hátt undir höfði. Hvað ræður? Hráefniskostnaðurinn, meðferð hráefnis eða umhverfið? Í leikskólum landsins borða öll börn saman og þar þróast ákveðinn matarmenning í litlum hópum. Mörg börn smakka í fyrsta sinn hinar ýmsu fæðutegundir í leikskólum og þar er gjarnan jákvæðara viðmót meðal annars til jurtafæðis og fiskneyslu. Þetta breytist í mörgum tilfellum á næsta skólastigi, hvað sem veldur. Viðhorf breytast og verða oft neikvæð til ákveðinna fæðuflokka og þrátt fyrir að mörg börn séu í mataráskrift er misjafnt hver borða í raun á skólatíma. Það er von til þess að þetta breytist með nýjum lögum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum og að þar byggist upp svipuð menning og í leikskólunum, að öll borða eitthvað þó ekki endilega allt. Vissulega háir það mörgum grunnskólum hve mörg börn borða á sama tíma og að eftirlit og aðstoð við að setja hæfilegt magn og fjölbreytt á diskinn getur verið ábótavant. Tilvalið væri að nota tækifærið og breyta leiknum samhliða lögunum um gjaldfrjálsar máltíðir í grunnskólum. Viðhalda stemningunni úr leikskólum fram yfir yngsta stigið og skoða hvort það hafi áhrif á neyslumynstur og viðhorf til fæðuflokka til framtíðar. Máltíðir í skólamötuneytum eru risastórt lýðheilsumál og unnin matvæli eiga ekki að sjást í þar. Þeir foreldrar sem kjósa að kynna slíkt fyrir börnum sínum geta vitanlega gert það utan skólatíma. Áhersla ætti að vera á holla valkosti með sem lægst kolefnisspor og framleidd í héraði sé það kostur. Ef við ætlum að efla lýðheilsu með tilliti til lýðheilsuvísa og stuðla að heilbrigðum matarvenjum þar sem hollusta og heilnæmi er sett á oddinn verður að vera eftirfylgni með mötuneytum allra skólastiga. Það þarf hvoru tveggja að fræða og hlusta á raddir barnanna en fyrst og fremst að sjá til þess að öll börn séu umkringd næringarríkum matvælum í skólaumhverfinu. Eins er mikilvægt að gefinn sé rúmur tími til að matast, að börn fái góðan tíma til að njóta matarins og ástunda þannig heilbrigðar matarvenjur í stað þess að matartíma sé hraðað til þess að þau missi ekki af útivist eða öðrum frítíma. Við fögnum þessum nýju leiðbeiningunum, hlökkum til að sjá hvernig útfærslurnar verða í handbók fyrir skólamötuneyti og hvernig þær endurspeglast á matseðlum skólanna. Það verður til fyrirmyndar að sjá áherslu á umhverfi og góða næringu þar sem meðal annars heilkornabrauð, grænmeti, ávextir og ber eru í forgrunni. Vel nærð bernska og réttir neysluhættir ættu að vera heillavænleg til framtíðar. Höfundar eru: Álfhildur Leifsdóttir, grunnskólakennari, formaður Sveitarstjórnarráðs VGog stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, leikskólastjóri,stjórnarkona Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs og oddviti hreyfingarinnar í Suðurkjördæmi Hólmfríður Sigþórsdóttir, kennslufræðingurog flokkráðsfulltrúi Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun