Upplýsingahernaður Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar 6. janúar 2025 17:01 Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Helgi Hrafn Gunnarsson Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun