Birtingarmynd fortíðar í nútímanum Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar 30. janúar 2025 08:00 Aldrei aftur. Þessi orð tákna alþjóðlegt loforð um að berjast gegn hatri, ofbeldi og mismunun. Þau tákna að sagan má aldrei aftur endurtaka sig, sagan sem við minnumst nú þegar 80 ár eru liðin frá því sovéskir hermenn frelsuðu eftirlifendur í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz-Birkenau. Þegar ég lærði um hörmungarsögu seinni heimsstyrjaldarinnar sem táningur þá leið mér eins og sagan hefði átt sér stað í fornöld. Líkt og Íslendingasögurnar þá tilheyrði hún fortíðinni og myndi ekki endurtaka sig aftur. Þegar ég eltist áttaði ég mig auðvitað á því hvað sagan var nálæg í tíma en það er ekki fyrr en á nýliðnum árum sem það skall á mér að sagan getur vel endurtekið sig. Kannski er hún jafnvel byrjuð að endurtaka sig. Fólk vaknaði ekki upp einn daginn og þótti það eðlilegt að taka þátt í að útrýma öðru fólki kerfisbundið. Þetta byrjaði smátt og smátt með hatursáróðri til þess að efla þjóðernishyggju. Við tóku pólitískar ákvarðanir sem skertu mannréttindi ákveðins hóps og inn í þetta blandaðist hernaðaruppbygging og alþjóðlegar deilur. Smám saman leiddi þetta allt til stríðsins sem við þekkjum og ætlum aldrei að upplifa aftur. Fjölmörg hafa upplifað það að ganga í gegnum minnisvarða Peter Eisenman sem stendur í Berlín og er tileinkaður fórnarlömbum helfararinnar. Minnisvarðinn samanstendur af um 2.700 gráum steinblokkum, misháum og þær ystu falla í raun ofan í gangstéttina, standa ekki uppúr. Smám saman hækka þær á sama tíma og gengið er ofan í nokkurs konar holu eða öldudal og fjögurra metra steinblokkir allt í kring sem verða virkilega yfirþyrmandi þar til maður gengur aftur upp og blokkirnar minnka. Úr fjarlægð líta steinblokkirnar út fyrir að vera nokkuð áþekkar í stærð. Minnisvarði um fórnarlömb helfararinnar í Berlín.Aðsend Eisenman segir verkið vera hannað til að skapa óþægilegt og ruglingslegt andrúmsloft fyrir þann sem það upplifir og verkið í heild sinni táknar kerfi sem á að vera skipulagt en hefur misst tengsl við mannlega skynsemi. Aðrir hafa lesið meira úr verkinu og túlkað það þannig að þegar gengið er óaðvitandi ofan á steinblokkum sé það samlíking við það hvernig áróðri var laumað inn í samfélagið án þess fólk gerði sér grein fyrir því. Það varð samdauna og fylgdi straumi hversdagsins án þess að veita því sérstaka athygli. Smám saman var hægt að auka áróðurinn þannig að þjóðerniskenndin varð svo skökk að fólk tók þátt í því að útrýma nágrönnum sínum vegna þess að þeir iðkuðu aðra trú, lifðu annars konar lífi eða litu öðruvísi út. Dæmin eru fleiri og nær okkur í tíma. Skipulagður hatursáróður í gegnum fjölmiðla og sérstaklega útvarpsstöðvar var aðdragandi þjóðarmorðanna í Rúanda 1994 þar sem ættbálkur Túta var afmennskaður m.a. með samlíkingu við kakkalakka sem leiddi til þess að ættbálkur Húta myrti tæplega milljón manns á 100 dögum. Við þekkjum líka hryllinginn sem hefur átt sér stað í Palestínu síðustu misseri og dæmin um það hvernig ísraelsk stjórnvöld afmennska fólkið sem þar býr. Í dag hefur fjölmiðlaumhverfið breyst. Okkur berast skilaboð í gegnum ýmsa samfélagsmiðla og hlaðvörp þar sem einn einstaklingur er nánast með heiminn í vasanum. Hver sem er getur nánast sagt hvað sem er. Á meðan standa íslenskir fjölmiðlar illa að vígi. Burðugum fréttamiðlum með ritstýrðum fréttastofum á Íslandi hefur fækkað hratt, starfandi fjölmiðlafólk er nú helmingi færra en fyrir rúmum áratug og hefðbundin tekjumódel fjölmiðla hafa hrunið með innreið samfélagsmiðla í tilveru fólks. Þessi breyting er mælanleg. Ísland hefur hríðfallið niður lista Blaðamanna án landamæra á fjölmiðlafrelsi og situr nú í 18. sæti hans. Við höfum aldrei verið neðar. Á sama tíma sitja nágrannar okkar á hinum Norðurlöndunum í efstu sætunum ár eftir ár. Nú fáum við nánast daglegar fréttir um aðför að réttindum minnihlutahópa frá nýkjörnum forseta Bandaríkjanna sem er búinn að fyrirskipa öllum stofnunum ríkisins að leggja niður stefnur um inngildingu, fjölbreytileika og jafnrétti og stór fyrirtæki eins og Amazon, McDonalds, Walmart og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Hægri hönd forsetans nýtir svo tilefnið á innsetningarathöfn hans til þess að heilsa að nasistasið. Þetta er fólkið sem stjórnar heiminum. Sem betur fer er til fólk eins og biskupinn Mariann Budde sem var nógu hugrökk til þess að nýta prédikun sína í þágu hópa sem nú er sótt að og hvetja forsetann til þess að sýna manngæsku og mannúð. Það verður að draga lærdóm af sögunni og í því samhengi þá er nauðsynlegt að átta sig á því að helförin hófst ekki með innrás Þjóðverja í Pólland 1939 heldur mun fyrr. Við þurfum að vera á varðbergi fyrir áróðri sem er því miður allt í kringum okkur flesta daga. Eins og Peter Eisenman, höfundur minnisvarðans í Berlín sagði: „Í dag getum við aðeins skilið fortíðina í gegnum birtingarmynd hennar í nútímanum”. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ása Berglind Hjálmarsdóttir Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Sjá meira
Aldrei aftur. Þessi orð tákna alþjóðlegt loforð um að berjast gegn hatri, ofbeldi og mismunun. Þau tákna að sagan má aldrei aftur endurtaka sig, sagan sem við minnumst nú þegar 80 ár eru liðin frá því sovéskir hermenn frelsuðu eftirlifendur í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz-Birkenau. Þegar ég lærði um hörmungarsögu seinni heimsstyrjaldarinnar sem táningur þá leið mér eins og sagan hefði átt sér stað í fornöld. Líkt og Íslendingasögurnar þá tilheyrði hún fortíðinni og myndi ekki endurtaka sig aftur. Þegar ég eltist áttaði ég mig auðvitað á því hvað sagan var nálæg í tíma en það er ekki fyrr en á nýliðnum árum sem það skall á mér að sagan getur vel endurtekið sig. Kannski er hún jafnvel byrjuð að endurtaka sig. Fólk vaknaði ekki upp einn daginn og þótti það eðlilegt að taka þátt í að útrýma öðru fólki kerfisbundið. Þetta byrjaði smátt og smátt með hatursáróðri til þess að efla þjóðernishyggju. Við tóku pólitískar ákvarðanir sem skertu mannréttindi ákveðins hóps og inn í þetta blandaðist hernaðaruppbygging og alþjóðlegar deilur. Smám saman leiddi þetta allt til stríðsins sem við þekkjum og ætlum aldrei að upplifa aftur. Fjölmörg hafa upplifað það að ganga í gegnum minnisvarða Peter Eisenman sem stendur í Berlín og er tileinkaður fórnarlömbum helfararinnar. Minnisvarðinn samanstendur af um 2.700 gráum steinblokkum, misháum og þær ystu falla í raun ofan í gangstéttina, standa ekki uppúr. Smám saman hækka þær á sama tíma og gengið er ofan í nokkurs konar holu eða öldudal og fjögurra metra steinblokkir allt í kring sem verða virkilega yfirþyrmandi þar til maður gengur aftur upp og blokkirnar minnka. Úr fjarlægð líta steinblokkirnar út fyrir að vera nokkuð áþekkar í stærð. Minnisvarði um fórnarlömb helfararinnar í Berlín.Aðsend Eisenman segir verkið vera hannað til að skapa óþægilegt og ruglingslegt andrúmsloft fyrir þann sem það upplifir og verkið í heild sinni táknar kerfi sem á að vera skipulagt en hefur misst tengsl við mannlega skynsemi. Aðrir hafa lesið meira úr verkinu og túlkað það þannig að þegar gengið er óaðvitandi ofan á steinblokkum sé það samlíking við það hvernig áróðri var laumað inn í samfélagið án þess fólk gerði sér grein fyrir því. Það varð samdauna og fylgdi straumi hversdagsins án þess að veita því sérstaka athygli. Smám saman var hægt að auka áróðurinn þannig að þjóðerniskenndin varð svo skökk að fólk tók þátt í því að útrýma nágrönnum sínum vegna þess að þeir iðkuðu aðra trú, lifðu annars konar lífi eða litu öðruvísi út. Dæmin eru fleiri og nær okkur í tíma. Skipulagður hatursáróður í gegnum fjölmiðla og sérstaklega útvarpsstöðvar var aðdragandi þjóðarmorðanna í Rúanda 1994 þar sem ættbálkur Túta var afmennskaður m.a. með samlíkingu við kakkalakka sem leiddi til þess að ættbálkur Húta myrti tæplega milljón manns á 100 dögum. Við þekkjum líka hryllinginn sem hefur átt sér stað í Palestínu síðustu misseri og dæmin um það hvernig ísraelsk stjórnvöld afmennska fólkið sem þar býr. Í dag hefur fjölmiðlaumhverfið breyst. Okkur berast skilaboð í gegnum ýmsa samfélagsmiðla og hlaðvörp þar sem einn einstaklingur er nánast með heiminn í vasanum. Hver sem er getur nánast sagt hvað sem er. Á meðan standa íslenskir fjölmiðlar illa að vígi. Burðugum fréttamiðlum með ritstýrðum fréttastofum á Íslandi hefur fækkað hratt, starfandi fjölmiðlafólk er nú helmingi færra en fyrir rúmum áratug og hefðbundin tekjumódel fjölmiðla hafa hrunið með innreið samfélagsmiðla í tilveru fólks. Þessi breyting er mælanleg. Ísland hefur hríðfallið niður lista Blaðamanna án landamæra á fjölmiðlafrelsi og situr nú í 18. sæti hans. Við höfum aldrei verið neðar. Á sama tíma sitja nágrannar okkar á hinum Norðurlöndunum í efstu sætunum ár eftir ár. Nú fáum við nánast daglegar fréttir um aðför að réttindum minnihlutahópa frá nýkjörnum forseta Bandaríkjanna sem er búinn að fyrirskipa öllum stofnunum ríkisins að leggja niður stefnur um inngildingu, fjölbreytileika og jafnrétti og stór fyrirtæki eins og Amazon, McDonalds, Walmart og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Hægri hönd forsetans nýtir svo tilefnið á innsetningarathöfn hans til þess að heilsa að nasistasið. Þetta er fólkið sem stjórnar heiminum. Sem betur fer er til fólk eins og biskupinn Mariann Budde sem var nógu hugrökk til þess að nýta prédikun sína í þágu hópa sem nú er sótt að og hvetja forsetann til þess að sýna manngæsku og mannúð. Það verður að draga lærdóm af sögunni og í því samhengi þá er nauðsynlegt að átta sig á því að helförin hófst ekki með innrás Þjóðverja í Pólland 1939 heldur mun fyrr. Við þurfum að vera á varðbergi fyrir áróðri sem er því miður allt í kringum okkur flesta daga. Eins og Peter Eisenman, höfundur minnisvarðans í Berlín sagði: „Í dag getum við aðeins skilið fortíðina í gegnum birtingarmynd hennar í nútímanum”. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun