Þétting byggðar – nokkur mistök gjaldfella ekki stefnuna Samúel Torfi Pétursson skrifar 13. maí 2025 10:00 Nýlega opnaði bakarí við Háteigsveg í Reykjavík á jarðhæð húss sem hafði staðið ónotuð í lengri tíma. Það er kannski ekki í frásögur færandi, en það vekur áhuga að opnunin verður nokkrum árum eftir að lokið var við mjög stórt húsnæðisverkefni í grenndinni sem kennt er við Einholt/Þverholt. Þar voru fyrir úreltar iðnaðarbyggingar látnar víkja fyrir hátt í 300 íbúðum sem skipulagðar voru sem 4-5 hæða randbyggð utan um aflangan inngarð frá norðri til suðurs. Fyrir vikið búa nú í neðanverðu Holtahverfinu líklega um og yfir 600 íbúum meira en fyrir, eða sem nemur íbúafjölda Eyrarbakka. Og það skiptir sköpum fyrir lítil bakarí að hafa slíkan kúnnahóp í grenndinni til að tryggja að reksturinn gangi upp. Hverfið allt hagnast líka. Dæmisögurnar eru fleiri í þessu hverfi um ný þjónustufyrirtæki sem tóku til starfa sem afleiðing af þéttingu byggðar, bæði á þessum reit sem og öðrum reitum í nágrenninu. Ávinningurinn fyrir sveitarfélagið af verkefninu við Einholt/Þverholt er t.d. að ekki þurfti að leggja nýjar götur eða lagnir í jörðu vegna uppbyggingarinnar. Ekki þurfti að búa til nýjar eða lengja strætóleiðir til að þjónusta það heldur frekar efla það sem fyrir er. Hefði þessari byggð verið fundinn staður á jaðri borgarinnar hefði allt þetta þurft til, og íbúarnir líklega víðs fjarri þeirri nærþjónustu sem það annars hefur í seilingarfjarlægð, og getur nálgast án þess að þurfa að setjast inn í bíl í hvert sinn sem það þarf að reka sín erindi. Einholt/Þverholt er sömuleiðis nærri mörgum stórum atvinnusvæðum í göngu- og hjólafjarlægð og býður þannig upp á valkost um samgöngur sem hverfi fjarri atvinnusvæðum geta tæpast gert. Og fleiri punkta um gagnsemi þéttingar byggðar má týna til, þótt staldrað verði við hér. Vitanlega eru tvær hliðar á peningnum. Starfsemin sem var fyrir við Einholt/Þverholt hvarf ekki, heldur fann sér nýjan stað fjær borgarmiðjunni. En þá á lóðum og í byggingum sem hentaði þeirra starfsemi betur en áður. Og því hefur vitanlega fylgt gatnagerð og almenningssamgöngur. En það er betra og eðlilegra að starfsemi sem þarf hlutfallslega mikið land, og sem getur verið truflandi, raðist á jaðarinn og íbúðarbyggð, sem almennt nýtir land sitt vel, sem næst miðjunni. Þetta er t.d. það sem drífur áfram uppbygginguna við Ártúnshöfða, sem nú er farin af stað. Í dag er unnið eftir áætlun um að höfuðborgarsvæðið byggist upp innan svonefndra vaxtarmarka, sem hafa það að markmiði að beina landnotkun sem nýtir land sitt vel, jafnt íbúðabyggð og þrifalega atvinnubyggð, inn á við en landfrekri starfsemi á jaðrana. Eftir fremstra megni sé reynt að blanda íbúðarbyggð við slíka atvinnubyggð til að draga sem mest úr ferðalögum fólks um langar leiðir til og frá vinnu, en það ýtir undir það að fólk velji bílinn frekar en aðra ferðamáta. Til að styðja við það sem best er samhliða byggð upp Borgarlína, sérrými fyrir almenningsvagna sem líkjast sporvögnum en eru þó á gúmmídekkjum. Sérrýmið gerir að verkum að hægt er að bjóða upp á tíðni ferða þannig að ætíð sé von á næsta vagni stuttu síðar eftir að hafa misst af þeim fyrri fyrir óheppni. Það verður bylting í þjónustu almenningssamgangna, þegar það kerfi nær fullri virkni. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu hafa unnið eftir þessari áætlun síðustu árin og þéttingarverkefnin orðin mjög mörg. Bæði verkefni sem hafa orðið að veruleika og önnur sem eru enn bara í undirbúningi. Það er því kannski ekki von en að sums staðar hafi hlutirnir ekki gengið upp eins og best verður á kosið. Krafan um hraða afgreiðslu og uppbyggingu eftir hið mikla fólksfjölgunartímabil síðustu ára hefur vitanlega ekki hjálpað til. Í Suður-Mjódd var hluti fjölbýlishúss skipulagður með íbúðir þar sem megin íverurými snéru að útvegg stórbyggingar undir vörudreifingu og kjötvinnslu. Það er óheppileg útkoma, hvar svo sem sökin liggur. Dæmið frá Suður-Mjódd hefur mikið verið nýtt í vetur til að strá fræjum efasemda hvernig staðið er að þróun byggðar undanfarið, jafnvel um að þétt borgarbyggð sé ekki rétta leiðin fram á við. Önnur dæmi, þar sem e.t.v. skortir á ákveðin lágmarksgæði, hafa verið týnd til þessu til stuðnings. Einkum er pólitísk undirrót þarna á ferð, en líka málefnaleg gagnrýni fagaðila. En á meðan það má vel taka undir sitthvað sem gagnrýnt hefur verið er vert að benda á hin fjöldamörgu verkefni sem teljast hafa heppnast með stakri prýði á síðustu árum og eru, góðu heilli, mun fleiri en hin. Það er hægt að nota þau sem efnivið til grundvallar nýjum verkefnum og jafnvel endurskoða eitthvað af því sem er í undirbúningi til að tryggja góða útkomu. En að setja góð áform til hliðar og hefja hugmyndafræði 20. aldar upp aftur, með þungum fókus á útþenslu byggðar og hreyfanleika að mestu bundinn við aðgengi að einkabíl væri afturför og vonandi eitthvað sem ekki þarf að hafa áhyggjur að gerist á ný. Höfundur er skipulagsverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reykjavík Skipulag Mest lesið Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjáanleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Sjá meira
Nýlega opnaði bakarí við Háteigsveg í Reykjavík á jarðhæð húss sem hafði staðið ónotuð í lengri tíma. Það er kannski ekki í frásögur færandi, en það vekur áhuga að opnunin verður nokkrum árum eftir að lokið var við mjög stórt húsnæðisverkefni í grenndinni sem kennt er við Einholt/Þverholt. Þar voru fyrir úreltar iðnaðarbyggingar látnar víkja fyrir hátt í 300 íbúðum sem skipulagðar voru sem 4-5 hæða randbyggð utan um aflangan inngarð frá norðri til suðurs. Fyrir vikið búa nú í neðanverðu Holtahverfinu líklega um og yfir 600 íbúum meira en fyrir, eða sem nemur íbúafjölda Eyrarbakka. Og það skiptir sköpum fyrir lítil bakarí að hafa slíkan kúnnahóp í grenndinni til að tryggja að reksturinn gangi upp. Hverfið allt hagnast líka. Dæmisögurnar eru fleiri í þessu hverfi um ný þjónustufyrirtæki sem tóku til starfa sem afleiðing af þéttingu byggðar, bæði á þessum reit sem og öðrum reitum í nágrenninu. Ávinningurinn fyrir sveitarfélagið af verkefninu við Einholt/Þverholt er t.d. að ekki þurfti að leggja nýjar götur eða lagnir í jörðu vegna uppbyggingarinnar. Ekki þurfti að búa til nýjar eða lengja strætóleiðir til að þjónusta það heldur frekar efla það sem fyrir er. Hefði þessari byggð verið fundinn staður á jaðri borgarinnar hefði allt þetta þurft til, og íbúarnir líklega víðs fjarri þeirri nærþjónustu sem það annars hefur í seilingarfjarlægð, og getur nálgast án þess að þurfa að setjast inn í bíl í hvert sinn sem það þarf að reka sín erindi. Einholt/Þverholt er sömuleiðis nærri mörgum stórum atvinnusvæðum í göngu- og hjólafjarlægð og býður þannig upp á valkost um samgöngur sem hverfi fjarri atvinnusvæðum geta tæpast gert. Og fleiri punkta um gagnsemi þéttingar byggðar má týna til, þótt staldrað verði við hér. Vitanlega eru tvær hliðar á peningnum. Starfsemin sem var fyrir við Einholt/Þverholt hvarf ekki, heldur fann sér nýjan stað fjær borgarmiðjunni. En þá á lóðum og í byggingum sem hentaði þeirra starfsemi betur en áður. Og því hefur vitanlega fylgt gatnagerð og almenningssamgöngur. En það er betra og eðlilegra að starfsemi sem þarf hlutfallslega mikið land, og sem getur verið truflandi, raðist á jaðarinn og íbúðarbyggð, sem almennt nýtir land sitt vel, sem næst miðjunni. Þetta er t.d. það sem drífur áfram uppbygginguna við Ártúnshöfða, sem nú er farin af stað. Í dag er unnið eftir áætlun um að höfuðborgarsvæðið byggist upp innan svonefndra vaxtarmarka, sem hafa það að markmiði að beina landnotkun sem nýtir land sitt vel, jafnt íbúðabyggð og þrifalega atvinnubyggð, inn á við en landfrekri starfsemi á jaðrana. Eftir fremstra megni sé reynt að blanda íbúðarbyggð við slíka atvinnubyggð til að draga sem mest úr ferðalögum fólks um langar leiðir til og frá vinnu, en það ýtir undir það að fólk velji bílinn frekar en aðra ferðamáta. Til að styðja við það sem best er samhliða byggð upp Borgarlína, sérrými fyrir almenningsvagna sem líkjast sporvögnum en eru þó á gúmmídekkjum. Sérrýmið gerir að verkum að hægt er að bjóða upp á tíðni ferða þannig að ætíð sé von á næsta vagni stuttu síðar eftir að hafa misst af þeim fyrri fyrir óheppni. Það verður bylting í þjónustu almenningssamgangna, þegar það kerfi nær fullri virkni. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu hafa unnið eftir þessari áætlun síðustu árin og þéttingarverkefnin orðin mjög mörg. Bæði verkefni sem hafa orðið að veruleika og önnur sem eru enn bara í undirbúningi. Það er því kannski ekki von en að sums staðar hafi hlutirnir ekki gengið upp eins og best verður á kosið. Krafan um hraða afgreiðslu og uppbyggingu eftir hið mikla fólksfjölgunartímabil síðustu ára hefur vitanlega ekki hjálpað til. Í Suður-Mjódd var hluti fjölbýlishúss skipulagður með íbúðir þar sem megin íverurými snéru að útvegg stórbyggingar undir vörudreifingu og kjötvinnslu. Það er óheppileg útkoma, hvar svo sem sökin liggur. Dæmið frá Suður-Mjódd hefur mikið verið nýtt í vetur til að strá fræjum efasemda hvernig staðið er að þróun byggðar undanfarið, jafnvel um að þétt borgarbyggð sé ekki rétta leiðin fram á við. Önnur dæmi, þar sem e.t.v. skortir á ákveðin lágmarksgæði, hafa verið týnd til þessu til stuðnings. Einkum er pólitísk undirrót þarna á ferð, en líka málefnaleg gagnrýni fagaðila. En á meðan það má vel taka undir sitthvað sem gagnrýnt hefur verið er vert að benda á hin fjöldamörgu verkefni sem teljast hafa heppnast með stakri prýði á síðustu árum og eru, góðu heilli, mun fleiri en hin. Það er hægt að nota þau sem efnivið til grundvallar nýjum verkefnum og jafnvel endurskoða eitthvað af því sem er í undirbúningi til að tryggja góða útkomu. En að setja góð áform til hliðar og hefja hugmyndafræði 20. aldar upp aftur, með þungum fókus á útþenslu byggðar og hreyfanleika að mestu bundinn við aðgengi að einkabíl væri afturför og vonandi eitthvað sem ekki þarf að hafa áhyggjur að gerist á ný. Höfundur er skipulagsverkfræðingur.
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun