Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 19. júní 2025 11:45 Viðskiptaráð hélt áfram sókn sinni gegn húsnæðisöryggi og viðráðanlegum húsnæðiskostnaði nýlega þegar framkvæmdastjóri ráðsins mætti í Kastljós. Má túlka framkvæmdastjórann þannig að honum þyki fullkomlega eðlilegt að opinber stuðningur nýtist Viðskiptaráði í gegnum framlög til stúdentabygginga Háskólans í Reykjavík svo lengi sem framlögin nýtist ekki tekjulágu fólki á vinnumarkaði. Slíkur málflutningur dæmir sig algjörlega sjálfur. Óhjákvæmilegt er þó að svara þeim rangfærslum sem fram hafa komið hjá Viðskiptaráði sem annað hvort ekki skilur almenna íbúðakerfið eða viljandi setur fram villandi upplýsingar. Almenna íbúðakerfið er opið kerfi Lög um almenna íbúðakerfið voru sett árið 2016. Lögin gera öllum kleift að stofna húsnæðissjálfseignastofnun og þar með hljóta stofnframlög að því gefnu að byggt sé innan þess ramma sem lög og reglugerðir marka, þ.e. um tekju- og eignamörk leigjenda, hámarksbyggingarkostnað o.s.frv. Skilja mætti Viðskiptaráð að þarna sé einungis verið að ívilna lokuðum klúbbi en það er alrangt, fjöldi félaga byggir innan almenna íbúðakerfisins t.d. félög stúdenta, félög aldraðra, félagsbústaðir og félög öryrkja svo dæmi séu tekin. Í Danmörku þar sem fyrirmynd regluverksins er fengin standa 511 félög að tæplega 600.000 íbúðum af öllum stærðum og gerðum um land allt. Bjarg íbúðafélag er einungis eitt af þeim félögum sem byggja innan almenna íbúðakerfisins en það félag er í eigu ASÍ og BSRB. Innan aðildarfélaga ASÍ eru um 160 þúsund félagsmenn og innan BSRB félaga eru 23 þúsund. Þannig má segja má að 183 þúsund manns séu eigendur Bjargs. Bjarg er fjármagnað þannig að hið opinbera lánar 30% af andvirði íbúðar í formi 18% láns frá ríkinu og hins vegar andvirði 12% framlags viðkomandi sveitarfélags. Þessi lán eru greidd að 50 árum liðnum og endurgreiðsla nemur 30% af andvirði íbúðarinnar á þeim tíma. Lánið er því í raun verðtryggt miðað við fasteignaverð. Afgangurinn af kostnaði við uppbyggingu er fjármagnaður með 50 ára lánum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun. Viðskiptaráð hefur séð ofsjónum yfir því eigin fé sem verður til í óhagnaðardrifnum félögum. Félögum sem byggja innan almenna íbúðakerfisins er óheimilt að greiða út arð. Sá tekjuafgangur sem til verður innan félagins er þannig nýttur til að byggja upp fleiri íbúðir á viðráðanlegu verði. Með tímanum verður til eigið fé innan félagsins, fyrst og fremst vegna breytinga á verðmæti eigna þegar fasteignaverð hækkar en einnig með niðurgreiðslu skulda. Eftir því sem kerfið þroskast dregur úr þörf á stofnframlögum þar sem félögin munu geta fjármagnað sig sjálf. Verkefnið er því í raun rétt hafið enda tekur áratugi að byggja upp þroskað íbúðakerfi, líkt og þekkist frá Danmörku. Miklar kvaðir eru á húsnæðissjálfseignastofnunum. Það eigið fé sem til verður nýtist eingöngu innan kerfisins. Séu eignir seldar eða félögum slitið eru allar eignir framseldar aftur til hins opinbera. Fjárfesting hins opinbera er því alltaf fjárfesting í heilbrigðari húsnæðismarkaði. Þetta er ólíkt því þegar ríkið ráðstafar lóðum til einkaaðila sem hafa öll tök á að hægja á uppbyggingu, braska með lóðir og taka arðinn til sín. Hvar eiga hinir tekju- og eignalitlu að búa? Það er áhugavert að velta því upp í hvaða stöðu leigjendur Bjargs væru ef íbúðirnar hefðu ekki verið byggðar. Lög um almennar íbúðir setja húsnæðissjálfseignastofnunum miklar kvaðir. Til að geta leigt hjá félögunum þurfa leigjendur að falla innan tekju- og eignamarka. Hjón geta að hámarki verið með 506 þúsund hvort um sig í heildartekjur á mánuði. Hjá einstaklingi er hámarkið 723 þúsund. Til að setja töluna í samhengi, þá eru neðstu 10% af þeim sem eru fullstarfandi á vinnumarkaði með undir 600 þúsund á mánuði í heildartekjur, neðri fjórðungsmörkin eru 716 þúsund. Séu eignamörkin skoðuð mega hjón að hámarki eiga 9,3 milljónir í eignir og einstaklingar 8,9 milljónir. Með eignum er vísað til allra skattskyldra eigna, þ.m.t. bifreiðar. Sé rýnt í tekju- og eignamörkin sést að þeir aðilar sem eru innan þeirra eiga erfitt með að geta keypt fasteign og ólíklegt að þeir standist greiðslumat eða uppfylli lántökuskilyrði Seðlabanka Íslands. Ef ekki væri fyrir leiguhúsnæði á viðráðanlegu verði biði þeirra eingöngu leiga hjá hagnaðardrifnum félögum. Líkt og HMS hefur bent á er miðgildi leigu hjá slíkum félögum gjarnan 150 þúsund krónum hærra á mánuði en hjá Bjargi og húsnæðisöryggi mælist þar minna. Það er alveg ljóst að það eru hagsmunir þessara aðila sem Viðskiptaráð er að verja. Innan almenna íbúðakerfisins eiga þessir leigjendur von um að safna sér fyrir útborgun og eignast húsnæði. Það myndu þeir ekki gera með íþyngjandi húsnæðiskostnað hjá hagnaðardrifnum félögum. Gerist það að leigjendur hækki í launum umfram tekjumörk hjá óhagnaðardrifnum félögum greiða þeir markaðsleigu sem skilar sér til baka til hins opinbera. Hinn frjálsi markaður hefur ekki leyst húsnæðisvandann Viðskiptaráð fullyrðir að með uppbyggingu leiguhúsnæðis á viðráðanlegu verði sé verið að „taka framboð af markaðnum, og hækka þannig fasteignaverð allra“. Flestir átta sig á því að þessi söguskýring stenst enga skoðun enda húsnæðisvandinn mun eldri en almenna íbúðakerfið. Hinum frjálsa markaði hefur einfaldlega ekki tekist að leysa húsnæðisvandann. Það er ekkert sem tryggir að þær tæplega 150 íbúðir á ári sem Bjarg hefur byggt frá árinu 2016 hefðu verið byggðar inn á almenna markaðinn enda er hluti af vandanum þeir hvatar sem einkaaðilar hafa af lóðabraski og hægri uppbyggingu. Í umhverfi skortsins hafa verktakar, spákaupmenn og leigusalar búið við mikla arðsemi á kostnað annarra[1]. Það eru þessir markaðsbrestir sem halda uppi húsnæðisverði og kalla á inngrip hins opinbera. Viðskiptaráð ætti frekar að spyrja sig hvers vegna verktakar lækki ekki verð á nýjum íbúðum nú þegar vextir eru háir og sölutími lengist. Við þetta má bæta að aukning á öruggum leiguíbúðum á viðráðanlegu dregur úr spennu á fasteignamarkaði. Þegar leiga verður raunverulegur valkostur hjá fólki til varanlegrar framtíðarbúsetu slaknar á þeirri yfirspennu sem einkennt hefur íslenskan fasteignamarkað of lengi. Húsnæðismál eru pólitísk Samfélög velferðar og félagshyggju eiga það sameiginlegt að þar axla stjórnmálin ábyrgð á húsnæðismálum. Séu húsnæðismál í ólagi bitnar það helst á þeim efnaminnstu í hverju samfélagi sem búa við illan kost og þar reynir sérstaklega á önnur félagsleg stuðningskerfi. Stjórnvöld geta með ábyrgri og metnaðarfullri stefnu í húsnæðismálum haft gríðarleg áhrif á kostnað, kosti og gæði húsnæðis. Almennar íbúðir eru jákvætt skref í rétta átt en til að raunverulegur ávinningur náist þarf metnað, þolinmæði og dugnað í þeim efnum sem verkalýðshreyfingin svo sannarlega hefur. Hlutverk stjórnvalda er að styðja við þá uppbyggingu og hlutverk Viðskiptaráðs er að þvælast ekki fyrir. Samfélagið virkar best þegar allir rækja sitt hlutverk af kostgæfni. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. [1] Sjá https://vb.is/frettir/god-ardsemi-byggingargeirans/ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson Húsnæðismál Mest lesið Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Skoðun Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Sjá meira
Viðskiptaráð hélt áfram sókn sinni gegn húsnæðisöryggi og viðráðanlegum húsnæðiskostnaði nýlega þegar framkvæmdastjóri ráðsins mætti í Kastljós. Má túlka framkvæmdastjórann þannig að honum þyki fullkomlega eðlilegt að opinber stuðningur nýtist Viðskiptaráði í gegnum framlög til stúdentabygginga Háskólans í Reykjavík svo lengi sem framlögin nýtist ekki tekjulágu fólki á vinnumarkaði. Slíkur málflutningur dæmir sig algjörlega sjálfur. Óhjákvæmilegt er þó að svara þeim rangfærslum sem fram hafa komið hjá Viðskiptaráði sem annað hvort ekki skilur almenna íbúðakerfið eða viljandi setur fram villandi upplýsingar. Almenna íbúðakerfið er opið kerfi Lög um almenna íbúðakerfið voru sett árið 2016. Lögin gera öllum kleift að stofna húsnæðissjálfseignastofnun og þar með hljóta stofnframlög að því gefnu að byggt sé innan þess ramma sem lög og reglugerðir marka, þ.e. um tekju- og eignamörk leigjenda, hámarksbyggingarkostnað o.s.frv. Skilja mætti Viðskiptaráð að þarna sé einungis verið að ívilna lokuðum klúbbi en það er alrangt, fjöldi félaga byggir innan almenna íbúðakerfisins t.d. félög stúdenta, félög aldraðra, félagsbústaðir og félög öryrkja svo dæmi séu tekin. Í Danmörku þar sem fyrirmynd regluverksins er fengin standa 511 félög að tæplega 600.000 íbúðum af öllum stærðum og gerðum um land allt. Bjarg íbúðafélag er einungis eitt af þeim félögum sem byggja innan almenna íbúðakerfisins en það félag er í eigu ASÍ og BSRB. Innan aðildarfélaga ASÍ eru um 160 þúsund félagsmenn og innan BSRB félaga eru 23 þúsund. Þannig má segja má að 183 þúsund manns séu eigendur Bjargs. Bjarg er fjármagnað þannig að hið opinbera lánar 30% af andvirði íbúðar í formi 18% láns frá ríkinu og hins vegar andvirði 12% framlags viðkomandi sveitarfélags. Þessi lán eru greidd að 50 árum liðnum og endurgreiðsla nemur 30% af andvirði íbúðarinnar á þeim tíma. Lánið er því í raun verðtryggt miðað við fasteignaverð. Afgangurinn af kostnaði við uppbyggingu er fjármagnaður með 50 ára lánum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun. Viðskiptaráð hefur séð ofsjónum yfir því eigin fé sem verður til í óhagnaðardrifnum félögum. Félögum sem byggja innan almenna íbúðakerfisins er óheimilt að greiða út arð. Sá tekjuafgangur sem til verður innan félagins er þannig nýttur til að byggja upp fleiri íbúðir á viðráðanlegu verði. Með tímanum verður til eigið fé innan félagsins, fyrst og fremst vegna breytinga á verðmæti eigna þegar fasteignaverð hækkar en einnig með niðurgreiðslu skulda. Eftir því sem kerfið þroskast dregur úr þörf á stofnframlögum þar sem félögin munu geta fjármagnað sig sjálf. Verkefnið er því í raun rétt hafið enda tekur áratugi að byggja upp þroskað íbúðakerfi, líkt og þekkist frá Danmörku. Miklar kvaðir eru á húsnæðissjálfseignastofnunum. Það eigið fé sem til verður nýtist eingöngu innan kerfisins. Séu eignir seldar eða félögum slitið eru allar eignir framseldar aftur til hins opinbera. Fjárfesting hins opinbera er því alltaf fjárfesting í heilbrigðari húsnæðismarkaði. Þetta er ólíkt því þegar ríkið ráðstafar lóðum til einkaaðila sem hafa öll tök á að hægja á uppbyggingu, braska með lóðir og taka arðinn til sín. Hvar eiga hinir tekju- og eignalitlu að búa? Það er áhugavert að velta því upp í hvaða stöðu leigjendur Bjargs væru ef íbúðirnar hefðu ekki verið byggðar. Lög um almennar íbúðir setja húsnæðissjálfseignastofnunum miklar kvaðir. Til að geta leigt hjá félögunum þurfa leigjendur að falla innan tekju- og eignamarka. Hjón geta að hámarki verið með 506 þúsund hvort um sig í heildartekjur á mánuði. Hjá einstaklingi er hámarkið 723 þúsund. Til að setja töluna í samhengi, þá eru neðstu 10% af þeim sem eru fullstarfandi á vinnumarkaði með undir 600 þúsund á mánuði í heildartekjur, neðri fjórðungsmörkin eru 716 þúsund. Séu eignamörkin skoðuð mega hjón að hámarki eiga 9,3 milljónir í eignir og einstaklingar 8,9 milljónir. Með eignum er vísað til allra skattskyldra eigna, þ.m.t. bifreiðar. Sé rýnt í tekju- og eignamörkin sést að þeir aðilar sem eru innan þeirra eiga erfitt með að geta keypt fasteign og ólíklegt að þeir standist greiðslumat eða uppfylli lántökuskilyrði Seðlabanka Íslands. Ef ekki væri fyrir leiguhúsnæði á viðráðanlegu verði biði þeirra eingöngu leiga hjá hagnaðardrifnum félögum. Líkt og HMS hefur bent á er miðgildi leigu hjá slíkum félögum gjarnan 150 þúsund krónum hærra á mánuði en hjá Bjargi og húsnæðisöryggi mælist þar minna. Það er alveg ljóst að það eru hagsmunir þessara aðila sem Viðskiptaráð er að verja. Innan almenna íbúðakerfisins eiga þessir leigjendur von um að safna sér fyrir útborgun og eignast húsnæði. Það myndu þeir ekki gera með íþyngjandi húsnæðiskostnað hjá hagnaðardrifnum félögum. Gerist það að leigjendur hækki í launum umfram tekjumörk hjá óhagnaðardrifnum félögum greiða þeir markaðsleigu sem skilar sér til baka til hins opinbera. Hinn frjálsi markaður hefur ekki leyst húsnæðisvandann Viðskiptaráð fullyrðir að með uppbyggingu leiguhúsnæðis á viðráðanlegu verði sé verið að „taka framboð af markaðnum, og hækka þannig fasteignaverð allra“. Flestir átta sig á því að þessi söguskýring stenst enga skoðun enda húsnæðisvandinn mun eldri en almenna íbúðakerfið. Hinum frjálsa markaði hefur einfaldlega ekki tekist að leysa húsnæðisvandann. Það er ekkert sem tryggir að þær tæplega 150 íbúðir á ári sem Bjarg hefur byggt frá árinu 2016 hefðu verið byggðar inn á almenna markaðinn enda er hluti af vandanum þeir hvatar sem einkaaðilar hafa af lóðabraski og hægri uppbyggingu. Í umhverfi skortsins hafa verktakar, spákaupmenn og leigusalar búið við mikla arðsemi á kostnað annarra[1]. Það eru þessir markaðsbrestir sem halda uppi húsnæðisverði og kalla á inngrip hins opinbera. Viðskiptaráð ætti frekar að spyrja sig hvers vegna verktakar lækki ekki verð á nýjum íbúðum nú þegar vextir eru háir og sölutími lengist. Við þetta má bæta að aukning á öruggum leiguíbúðum á viðráðanlegu dregur úr spennu á fasteignamarkaði. Þegar leiga verður raunverulegur valkostur hjá fólki til varanlegrar framtíðarbúsetu slaknar á þeirri yfirspennu sem einkennt hefur íslenskan fasteignamarkað of lengi. Húsnæðismál eru pólitísk Samfélög velferðar og félagshyggju eiga það sameiginlegt að þar axla stjórnmálin ábyrgð á húsnæðismálum. Séu húsnæðismál í ólagi bitnar það helst á þeim efnaminnstu í hverju samfélagi sem búa við illan kost og þar reynir sérstaklega á önnur félagsleg stuðningskerfi. Stjórnvöld geta með ábyrgri og metnaðarfullri stefnu í húsnæðismálum haft gríðarleg áhrif á kostnað, kosti og gæði húsnæðis. Almennar íbúðir eru jákvætt skref í rétta átt en til að raunverulegur ávinningur náist þarf metnað, þolinmæði og dugnað í þeim efnum sem verkalýðshreyfingin svo sannarlega hefur. Hlutverk stjórnvalda er að styðja við þá uppbyggingu og hlutverk Viðskiptaráðs er að þvælast ekki fyrir. Samfélagið virkar best þegar allir rækja sitt hlutverk af kostgæfni. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. [1] Sjá https://vb.is/frettir/god-ardsemi-byggingargeirans/
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar