Lilja og Kári í störukeppni vegna stöðu útvarpsstjóra

„Nei, það er stjórnin sem sér alfarið um þetta eins og þjóðin sér. Ég er til að mynda ósammála henni varðandi það að birta ekki listann en hún tekur sína ákvörðun eins og þið sjáið,“ sagði Lilja Dögg Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra í Víglínunni um helgina. Hún var þá spurð út í þá kenningu að hún væri fyrir löngu búin að ákveða hver verði útvarpsstjóri og þetta sé einskonar leikrit í kringum það hver sest í þann stól. Hvort hún væri með einhvern í huga?

Stífni eða störukeppni er uppi milli Lilju og stjórnar Ríkisútvarpsins ohf. um hver eigi að hafa lokaorðið um hver verður ráðinn útvarpsstjóri. Þetta er samkvæmt heimildum Vísis auk þess sem ýmislegt sem styður þá staðhæfingu. Fullyrt er í eyru blaðamanns Vísis að Lilja vilji hafa sitt að segja um hver sest í stöðuna eins og hefðin kveður á um en Kári Jónasson formaður stjórnar ætli ekki að láta segja sér fyrir verkum í þeim efnum.

Magnús Geir talinn fulltrúi Illuga

Ekki er um það deilt hver hefur formlega um það að segja en til þess ber að líta að Lilja tilnefnir Kára sem formann stjórnarinnar. Og ávallt hefur verið litið svo á að það fyrirkomulag þýði einfaldlega að hún eigi að hafa sitt að segja um það þegar útvarpsstjóri er ráðinn. Þannig sé þetta einfaldlega hugsað.

Umsóknarfrestur um stöðu útvarpsstjóra rann út á miðnætti. Hann var framlengdur um viku og er óútskýrt hvers vegna gripið var til þess ráðs. Eins og fram hefur komið sótti Magnús Geir Þórðarson fráfarandi útvarpsstjóri um stöðu þjóðleikhússtjóra, fékk stöðuna sem svo þýddi að staða útvarpsstjóra er nú laus.

Ýmsar samsæriskenningar hafa sprottið upp vegna þeirrar til þess að gera óvæntu stöðu. Að þetta hafi verið leikflétta til að stjórnarflokkarnir geti komið sínum manni að í Ríkisútvarpið ohf.; í stöðu sem þykir skipta verulegu máli. Stjórnmálaflokkarnir, og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn, hafa metið það svo að mikilvægt sé að þeir hafi sinn fulltrúa innan fjölmiðilsins. Slíkt sé eðlilegt þar sem stofnunin sé í eigu þjóðarinnar og við búum við fulltrúalýðræði; stjórnmálamenn séu fulltrúar fólksins.

Pólitískar tengingar útvarpsstjóra

Sé litið yfir þá sem gegnt hafa þessari stöðu þá eru þeir þessir:

Jónas Þorbergsson (1930-1953)

Sigurður Þórðarson (settur) (1950-1952)

Vilhjálmur Þ. Gíslason (1952-1967)

Andrés Björnsson (1968-1986)

Markús Örn Antonsson (1985-1991)

Heimir Steinsson (1991-1996)

Pétur Guðfinnsson (settur) (1996-1997)

Markús Örn Antonsson (1998-2005)

Páll Magnússon (2005-2013)

Magnús Geir Þórðarson (2014-2019)

Stofnunin var gerð að opinberu hlutafélagi í tíð Páls þannig að Magnús Geir er sá fyrsti sem er skipaður útvarpsstjóri eftir að það fyrirkomulag var í lög leitt. Strik í reikninginn setur, eins og áður sagði, að lögum samkvæmt er það stjórn Ríkisútvarpsins ohf. sem skipar í stöðuna. Eða eins og segir í lögum um starfssvið stjórnarinnar meðal annars: „Að ráða útvarpsstjóra og leysa hann frá störfum. Er stjórn skylt að auglýsa stöðu útvarpsstjóra opinberlega.“ En, það er þröng túlkun á stöðunni.

Áður en Magnús Geir varð útvarpsstjóri 2014 sat hann í stjórn stofnununarinnar og var þar fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í stjórn Ríkisútvarpsins. Það var því alltaf litið svo á að Illugi Gunnarsson þáverandi menntamálaráðherra hafi átt lokaorðið um það hver settist í stólinn þá. Kári ætlar hins vegar að gefa lítið fyrir þá „hefð“ og túlka lagastafinn bókstaflega.

Valið á stjórninni

En, hvernig er valið í stjórn Ríkisútvarpsins?

Í níundu grein laga um Ríkisútvarpið segir að stjórn skuli kosin á aðalfundi. Hana skipa níu menn. Ef atkvæði falla jöfn ræður atkvæði formanns úrslitum. Fyrir stjórnarkjör á aðalfundi skal Alþingi tilnefna, með hlutbundinni kosningu, níu menn og jafnmarga til vara sem kosnir skulu í stjórn félagsins. Þetta þýðir með öðrum orðum að þingið þarf að komast að samkomulagi um hverjir sitja í stjórninni, stjórnarmenn sitja eftir atvikum í stjórn sem fulltrúar flokkanna.

Komið hefur til mikilla átaka á þinginu einmitt vegna þess og má í því sambandi benda á þegar Píratar vildu fá Láru Hönnu Einarsdóttur þýðanda og bloggara sem sinn aðalmann í stjórnina settu stjórnarflokkarnir, sem þá voru Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur, sig upp á móti því. Þingið og ráðherrar telja sig með öðrum orðum eiga að hafa sitt að segja um hvernig stjórnin er skipuð og þar með hver ræðst í stól útvarpsstjóra. Stjórnarmenn eru sumir fulltrúar flokkanna.

Stjórnin undirstrikar sjálfstæði sitt með leynd

Talsvert hefur verið fjallað um þá ákvörðun stjórnar að birta ekki lista yfir umsækjendur. Þetta er fordæmalaust. Fyrir liggur að það er í trássi við vilja Lilju. Páll Magnússon fyrrverandi útvarpsstjóri og þingmaður Sjálfstæðisflokksins tók málið upp á þingi og taldi þetta, auk svartrar skýrslu Ríkisendurskoðanda, þess eðlis að stjórnin ætti að víkja. Lilja sagði í fyrrnefndri Víglínu þau Pál geta verið þessarar skoðunar en svona séu lögin og ef vinna eigi að umbótum verði að gera það með lagabreytingum.

„Þarna verður stjórn Ríkisútvarpsins að svara fyrir það. Ég hef sagt og það er mín skoðun að það sé skynsamlegast að birta listann. Þetta er ekki eins og hvað annað starf,“ sagði Lilja.

Vísir hefur fjallað talsvert um þetta mál og kærði meðal annars þessa leynd um umsækjendur til úrskurðarnefndar um upplýsingamál. Nefndin úrskurðaði að stjórn væri þetta heimilt þó ekki beri að skilja þann úrskurð sem svo að þetta sé eitthvað sem stjórnin hefði átt að gera.

Kári hefur vísað til þess að með leyndinni sé verið að stuðla að því að betri umsækjendur fáist. Hann vísaði þar til ráðlegginga frá Capacent. Fréttastofa ræddi við Halldór Þorkelsson framkvæmdastjóra Capacent sem sagði að Capacent hafi reifað ýmsa valmöguleika en það sé umbjóðandans að taka ákvörðun.

„Varðandi þetta tiltekna mál þá sögðum við einfaldlega við okkar umbjóðanda að við teldum að sennilega bærust fleiri umsóknir ef listinn yrði ekki gerður opinber,“ sagði Halldór.

Eykur möguleika Þóru Arnórsdóttur

En, hvað þýðir þessi óvænta staða, að stjórn telji sig algerlega óbundna af vilja stjórnvalda í þessum efnum? Breytir þetta að einhverju leyti stöðu umsækjenda? Ekki er úr vegi að ætla að svo sé.

Fyrir rúmum mánuði fór Vísir á stúfana og tók saman grein um hver yrði hugsanlega næsti útvarpsstjóri? Var rætt við fjölda álitsgjafa sem þekkja vel til. Samdóma álit þeirra var að líklega yrði næsti útvarpsstjóri kona. Það sem athyglisvert er í þessu samhengi er að engum þeirra sem Vísir ræddi við kom annað til hugar en að Lilja hefði sitt að segja um hver settist í stólinn.

Þar var viðruð sú kenning að Svanhildur Hólm, aðstoðarmaður Bjarna Benediktssonar fjármálaráðherra, sé líklegur kandídat. Var það rökstutt svo að með þeirri ráðningu mætti Lilja vænta betra veðurs innan ríkisstjórnarinnar, að hún ætti hönk uppí bak Bjarna, og gæti þannig komið málum sínum betur fram.

Aðrir sem álitsgjafar nefndu sem líklega útvarpsstjóra voru Svanhildur Konráðsdóttir forstjóri Hörpu en hún hefur gefið það út að hún muni ekki sækja um. Kristín Þorsteinsdóttir, fyrrum aðalritstjóri 365 miðla, en hún er meðal umsækjenda og svo Þóra Arnórsdóttir starfsmaður Ríkisútvarpsins til fjölda ára. Möguleikar hennar voru, vegna meintra pólitískra tenginga hennar við Samfylkingu sem fyrrverandi ungur jafnaðarmaður, metnir minni en meiri. Þá á þeim forsendum að það væri í trássi við vilja stjórnarflokkanna að einstaklingur sem kenna má við Samfylkinguna setjist í stólinn. Nú, þegar stjórnin hefur lýst yfir sjálfstæði sínu í málinu, má ætla að möguleikar hennar batni. Ekki liggur fyrir hvort Þóra Arnórsdóttir er meðal umsækjenda.

Í stjórn og varastjórn sitja ýmsir sem hafa í gegnum tíðina starfað hjá Ríkisútvarpinu ofh. svo sem Kári sjálfur, Elísabet Indra Ragnarsdóttir, Lára Hanna, Jón Ólafsson og Ólína Kerúlf Þorvaldsdóttir.

Uppfært 15:22

Í fyrri útgáfu þessarar samantektar, þar sem fjallað er um hvernig velst í stjórnina, var vitnað í eldri gerð laga um Ríkisútvarpið. Þetta ætti þó ekki að breyta efni umfjöllunarinnar.